JASKINIA SMOCZA JAMA

Otwór tej chyba najsłynniejszej w Polsce jaskini znajduje się we wzgórzu wawelskim w samym centrum Krakowa. Otwór wejściowy do niedawna widniał od strony Wisły koło postawionej tu w 1972 rzeźby smoka, ale został zamurowany. Obecnie dostać się do jaskini można ze Wzgórza Wawelskiego.

Jest to jaskinia o rozwinięciu poziomym, a główny ciąg korytarzy jest oświetlony i udostępniony do ruchu turystycznego. Łączna długość podziemi wynosi 276 m, w tym 81-metrowa trasa zwiedzania obejmuje zejście dawną studnią austriacka i trzy komory skalne oddzielone przewężeniami.

Przez ceglaną wieżycę (XIX-wieczną studnię), przy zewnętrznym murze obronnym, schodzimy po 135 stopniach, około 21 m w dół, do wnętrza Smoczej Jamy. Stoimy na dnie najniżej położonej północnej komory, która jeszcze w XIX w. była częściowo zalana wodą, którą dostarczano do wawelskich budynków. Profesor Alojzy Alth przeprowadził tutaj w 1874 r. pierwsze planowe badania geologiczno-archeologiczne. Jak sam przyrodnik napisał – nie znaleziono kości smoka oraz żadnych szczątków zwierząt "przedpotopowych". Komora ta posiada kilka odgałęzień w postaci kominków.

Krótkim przewężeniem wchodzimy do komory środkowej, najobszerniejszej części Smoczej Jamy. Długość jej sięga 25 m, a maksymalna wysokość to 10 m. Tworzą ją dwie większe przestrzenie, przedzielone zwężeniem, utworzonym przez odpadnięte duże bloki skalne. W obrębie pierwszej części środkowej komory gwałtownie podwyższa swój poziom o 4,5 m. Odcinek ten pokonujemy wspinając się po schodach. Ta komora stanowiła w XVII-XVIII w. magazyn napoi i trunków karczmy, która funkcjonowała przy Smoczej Jamie, a w najwyższym miejscu stropu znajdował się dawniej otwór wyprowadzający na powierzchnię, zamknięty ceglaną kopułą w 1830 r. Właśnie tędy zszedł po drabinach do Smoczej Jamy w 1829 r. Ambroży Grabowski. Ten wielki badacz zabytków z przeszłości Krakowa jako pierwszy pozostawił we wspomnieniach opis jaskini. Również dzięki jego energicznym zabiegom udostępniono Smoczą Jamę do zwiedzania w latach 1843 - 1846. 
Za drewnianym słupem podtrzymującym strop dostrzegamy otwór zasłonięty kratą. Jest to sztucznie przebity w 1974 r. tunel prowadzący do bocznego ciągu korytarzy. Niedostępna dla turystów "druga Smocza Jama" (za kratą) liczy ok. 160 m. długości i prowadzi w kierunku kościoła katedralnego. Ciasne i błotniste korytarze uniemożliwiają zwiedzanie tego miejsca. Osobliwością tych podziemi jest pięć jeziorek zamieszkałych przez rzadkiego skorupiaka – studniczka tatrzańskiego.

Tuż przed przejściem do ostatniego pomieszczenia jaskini widzimy na skale napis: "Zabezpieczenie Smoczej Jamy umożliwiające jej zwiedzanie wykonali w latach 1970-1976 górnicy z Przedsiębiorstwa Robót Górniczych w Bytomiu pod nadzorem naukowym  pracowników Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie".

Krótki korytarz wprowadza do południowej komory o długości 11 m, maksymalnej szerokości 5,8 m i wysokości do 4 m. Środek wypełniają dwa masywne ceglane filary, we wnętrzu których kryją się naturalne wapienne podpory. Podtrzymują one strop skalny, w którym dominuje wylot dużego szybu (niegdyś klatki schodowej) z 1851 r. W tym wnętrzu urzeźbienie wapienia jurajskiego jest wyjątkowo urozmaicone. Przeplatają się w malowniczym nieładzie występy skalne z zagłębieniami, kominy i szczeliny krasowe. Jedna z nich, nazwana przez speleologów "Korytarzem pod Smoka" prowadzi w kierunku Wisły. Ceglana ściana szybu sięga po prawej stronie dna jaskini. Przylegają do niej schodki z 1918 r. skierowane w górę, do dawnego, obecnie zamurowanego wyjścia (w murze obronnym) ze Smoczej Jamy.
Ta część Smoczej Jamy była wykorzystywana w XVII-XVIII w. jako sala biesiadna karczmy stojącej przy jaskini. Funkcjonował też tutaj zamtuz (dom publiczny). Karczma i inne uciechy w mieszkaniu smoka cieszyły się wielką popularnością w Europie. Pisali o niej dostojni goście odwiedzający królewski zamek na Wawelu oraz dyplomaci, podróżnicy i poeci, np. Andrzej Morsztyn.

Dla speleologów najbardziej interesujący fragment jaskini stanowi wspomniane wcześniej boczne odgałęzienie. Ma ono całkiem odmienny charakter od omówionej wyżej części turystycznej. Tworzy ją kręty korytarz, uformowany w warunkach całkowitego wypełnienia próżni krasowej wodą i nie wykazujący powiązania ze spękaniami. Korytarz ten posiada liczne progi i przegrody w formie ostro zakończonych żeber skalnych. W kilku miejscach prowadzą w dół wąskie szczeliny. Dno najgłębszej z nich położone jest ok. 5 metrów poniżej średniego poziomu jaskini i wypełnia je woda, której poziom odpowiada w przybliżeniu poziomowi Wisły. Korytarz biegnący na wschód kończy się obszernym kominem, który wyprowadza 4-metrowym progiem na wyżej położony korytarz biegnący na północ. W początkowej części tego korytarza w dół prowadzi kilka ciasnych studzienek dochodzących do poziomu wody gruntowej, dalej korytarz ma zdecydowanie poziomy charakter i prowadzi łagodnie ku górze. Dno tej części pokrywa różnobarwny ił, a w niektórych miejscach zalega rumosz skalny. W końcowej części korytarza znajdującej się już pod budynkami administracyjnymi zamku strop i ściany jaskini są spękane. 

O jaskini tej już w XIII w. Wincenty Kadłubek pisał, że w jej czeluściach mieszka okrutny potwór. Legendę o smoku rozwinął Długosz, a już w 1551 Bielski podał datę zgładzenia smoka jako rok 700. Nieco później Bielski w swojej "Kronice Świata" pojawia się po raz pierwszy nazwa Smocza Jama. Na pocz. XVII w. przy wejściu i z wykorzystaniem wnętrz tej jaskini powstaje karczma serwująca wino i piwo. Na pocz. XVIII w. powstają fortyfikacje, które otoczyły Wawel. W ich obrębie znalazł się otwór jaskini, który prawdopodobnie ze względów militarnych został zamurowany. W 1929 jaskinię zwiedzał wspomniany wcześniej A. Grabowski, a już następnym roku podczas prac porządkowych na wzgórzu zamurowano lub obmurowano otwory w stropie jaskini a teren nad nią nadsypano do obecnego poziomu. W czerwcu 1842 Florian Straszewski odgruzował i oczyścił jaskinię udostępniając ją tym samym do zwiedzania. Ponownego zamurowania dokonali zaborcy już w 1860, ale niedługo później decyzją cesarza Franciszka Józefa zezwolono na jej zwiedzanie, po uzyskaniu zgody dowódcy garnizonu. Wówczas w tym celu wybudowano schody prowadzące do jaskini z terenu fortyfikacji. Wtedy również w północnej jej części wybudowano studnię do czerpania wody dla potrzeb szpitali wojskowych. W 1874 A. Alth rozpoczął pierwsze badania archeologiczne. Pod koniec XIX w. rozebrano część schodów i jaskinia aż do 1918 stała się niedostępna. W tym to bowiem roku w baszcie która pozostała po dawnych wodociągach, wybudowano kręte schody i zainstalowano elektryczne oświetlenie. 
Komorę południową, jak i całą jaskinię, przystosował do zwiedzania po odzyskaniu przez Polskę niepodległości profesor Adolf Szyszko-Bohusz. W 1951 prace o niewielkim zakresie przeprowadzono przy otworze jaskini (R. Haculska-Ledwosowa). W 1966 rozpoczęto kompleksowe badania jaskini i najbliższego otoczenia. W czasie tych prac stwierdzono, że najstarsze ślady obecności człowieka nie są starsze niż koniec XVI w. Na podstawie badań górotworu w l. 1972-76 Przedsiębiorstwo Robót Górniczych z Bytomia zabezpieczyło przed zawaleniem niszczejącą jaskinię. W czasie tych prac w 1974 po przebito 4-metrowej długości tunel do nieznanej wcześniej próżni (część obecnie niedostępna dla turystów), zlokalizowanej wcześniej metodami geofizycznymi. Ta część jaskini została gruntownie przebadana w 1983 pod przewodnictwem A. Paulo i A. Górnego. W roku 1995 odbyło się kilka wypraw, które zaowocowały odkryciem 20 metrów korytarzy w końcowej części jaskini i w ciągu Pod Smoka. Ostatnim odkryciem było poznanie 6 m za końcowym zaciskiem w 1996 r.

Długość: 276 m

Zobacz także