JASKINIA SZACHOWNICA 

Jaskinia położona w rezerwacie Szachownica na Wyżynie Wieluńskiej. Obecnie J. Szachownica podzielona jest na Szachownicę I, II, III, IV i V. Obecnie stanowi ona fragment większego kompleksu jaskiniowego, który został zniszczony przez powstały we wzgórzu kamieniołom. Można sądzić, że długość jaskini (w stanie pierwotnym - jednej) musiała znacznie przekraczać 2 km. Gdyby ten kompleks ocalał można by sądzić, że była to największa znana dziś próżnia skalna na Jurze. Jaskinia ta jest zarazem jedną z największych osobliwości geologicznych gdyż powstała ok. 10,5 tys. lat temu w wyniku rozmycia wapiennego wzgórza znajdującego się na kierunku odpływu topniejącego lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego - czyli odmiennie niż wszystkie jaskinie Jury.

J. Szachownica I to duża jaskinia, która zawdzięcza swoje pochodzenie sieci spękań w wapiennej skale, poszerzonych później przez wody polodowcowe. Prawie połowa ocalałego fragmentu Szachownicy I nosi piętno eksploatacji górniczej, w której wyniku zniszczono wiele mniejszych ciągów korytarzy, zamieniając je w duże sale. Zachwiano tym sposobem statykę górotworu, co w przyszłości może spowodować zawały lub obrywy stropów.

System jaskiniowy Szachownicy został odsłonięty w trakcie eksploatacji kamienia. Wyrobisko kamieniołomu przecina Krzemienną Górę w kierunku północ-południe na długości 150 m, pasem szerokości 50 m. Eksploatacja spowodowała zniszczenie znacznej części korytarzy. W chwili obecnej znajduje się tu pięć oddzielnych jaskiń, które dla łatwiejszego rozróżnienia oznaczono kolejnymi numerami od I do V. Największa z nich jest Szachownica I, o długości korytarzy 600 m. Szachownica II, położona w zachodniej ścianie kamieniołomu, liczy 200 m długości. Pozostałe (III - V) to małe fragmenty systemu w południowej części kamieniołomu. Do jaskiń prowadzi 12 otworów usytuowanych w ścianach kamieniołomu oraz pionowa studnia z wierzchowiny. Naturalne korytarze systemu Szachownicy maja przebieg poziomy. Ich przekrój poprzeczny przeważnie przypomina soczewkę, niekiedy z wyraźnie zaznaczoną rynną denną. Korytarze przecinają się pod kątem zbliżonym do prostego, tworząc oryginalną siatkę - stąd nazwa jaskini. System szerokich korytarzy w Szachownicy I powstał w wyniku podziemnej eksploatacji kamienia w korytarzach jaskini. Ta forma wydobycia umożliwiała uzyskanie materiału bez konieczności zdejmowania nadkładu. Intensywne prace przekształciły duży fragment jaskini w szerokie na 10-15 metrów korytarze, przez co znaczna część próżni (łącznie 250 m korytarzy) zatraciła całkowicie pierwotny charakter. Eksploatacja trwała tutaj do roku 1962 r. 

Jedyną występującą w systemie Szachownicy formą naciekową są niewielkie grzybki. W ścianach jaskini odsłaniają się liczne skamieniałe zwierzęta budujące jurajskie skały: amonity, belemnity, nagromadzenia gąbek, a także struktury stromatolitowe. Dno sal i korytarzy w częściach poszerzonych przez eksploatację pokryte jest dużymi blokami i gruzem wapiennym. W częściach naturalnych miejscami występuje namulisko piaszczyste. Szachownica utworzona została przez wody topniejącego lodowca (jaskinia proglacjalna). W systemie Szachownicy stwierdzono świeże obrywy skał oraz wyraźne ugięcia ławicy stropowej w sztucznie powstałych korytarzach. Niewielki nadkład, wymarzanie - stwarzają niebezpieczeństwo odpadania bloków skalnych od stropu. 

Wejście do Szachownicy II jest zerodowane do tego stopnia iż przypomina niedbale poukładaną konstrukcję z klocków. Oparcie lub otarcie się o nią powoduje kamienną lawinę. Należy wiec zachować dużą ostrożność w czasie zwiedzania. W jaskini stwierdzono masowe zimowanie nietoperzy. (Znajdujący się na tym terenie rezerwat chroni głównie właśnie nietoperze)

Poznanie systemu jaskiń Szachownicy zawdzięczamy A. Wierzbowskiemu, który natrafił nań w 1972 roku; on tez zaproponował nazwę. Wzgórze wraz z systemem jaskiń zostało w 1978 r. uznane za rezerwat przyrody pod nazwa "Szachownica".

Długość:    600 m (I)
                   200 m (II)
(w tym 350 m naturalnych korytarzy)
Deniwelacja: 14 m (I)

Zobacz także