ZAWIERCIE-KROMOŁÓW - kościół św. Mikołaja

W obecnym założeniu jest to kościół renesansowy z XVI w. Zbudowany został w miejscu starszego, drewnianego kościoła z gotyku stojącego tu na zrębach romańskiej drewniano-murowanej budowli. Pierwotna budowla powstała na przełomie XII i XIII w. Po zniszczeniach spowodowanych najazdem Tatarów w 1241 kościół odbudowano jako murowany (prawdopodobnie dzisiejsza zakrystia i prezbiterium).  Po ponownym zniszczeniu przez wojska Jana Muskaty na pocz. XIV w. ponownie odbudowany i rozbudowany o drewnianą nawę. Część kamienna tej budowli została wykorzystana przy budowie założenia renesansowego w XVI w. Z czasem był znacznie zmieniony na skutek licznych przebudów. Restaurowany w 1910 i 1955 oraz w latach 1975-76. W 1977 w trakcie prac przy odnowie elewacji natrafiono na zamurowane we wschodniej ścianie prezbiterium dwa romańskie okienka. Zbicie tynku pozwoliło również ustalić, że mury prezbiterium wykonane są z dwóch rodzajów materiałów. Dominuje biały kamień wapienny ( z XIV w.) ale dolna część murów wykonana była z ciemniejszego kamienia polnego wskazująca na wcześniejsze pochodzenie. Obecnie przypuszcza się, że jest to pozostałość podmurówki pierwotnego drewnianego kościoła romańskiego. 

Dzisiejszy kościół jest murowany, jednonawowy z prezbiterium zakończonym trójboczną absydą. Do kościoła wejście prowadzi przez owalne nadproże w wieży dzwonniczej zwieńczonej hełmem. 

W nawie płaski sufit pokrywają malowidła tworzące złudzenie stropu kasetonowego. Malowidła przedstawione na suficie obrazują: Narodzenie Dzieciątka (nad chórem), Zmartwychwstanie (pośrodku) i 4 ewangelistów (po bokach). W prezbiterium na sklepieniu malowidło przedstawia Chrystusa w otoczeniu aniołów. Prezbiterium jest najstarszą częścią kościoła. O romańskim stylu tych części kościoła świadczą niezwykle grube mury, prawie kwadratowy kształt prezbiterium, i płaski strop.  
W neorenesansowym ołtarzu głównym ozdobionym żłobkowanymi kolumnami, znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej namalowany na desce lipowej przez Franciszka Jędrzejczyka. Został on poświęcony i dotknięty do cudownego obrazu w Kaplicy na Jasnej Górze przez Ojca Augustyna Jędrzejczyka. W dniu 18 maja 1902 obraz ten był uroczyście wprowadzony do kościoła. Obecnie obraz jest osłonięty specjalnym szkłem sprowadzonym aż z Belgii. Na zasuwie znajduje się obraz patrona kościoła namalowany w Rzymie przez nazaretankę Felicję Brzeską. U góry jest obraz św. Michała. W niszach stoją figury św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. W 1896 przed głównym ołtarzem została powieszona kunsztownie wykonana lampa. 
W północnej stronie prezbiterium znajduje się sklepiona zakrystia, do której prowadzą żelazne, renesansowe drzwi z XV w. lub XVI w. pochodzące prawdopodobnie z zamku w Podzamczu lub jak chce legenda z Okiennika Dużego w Skarżycach. Bliźniaczo podobne drzwi i ponoć też z Okiennika zachowały się w kościele farnym w Pilicy. Jest to obok prezbiterium najstarsza, romańsko-gotycka część kościoła. Do 1980 roku w zakrystii istniała stara mocno wytarta (niemal do połowy grubości) posadzka, świadcząca o wielowiekowemu użytkowaniu. W zakrystii tej znajdują się portrety proboszczów kromołowskich. 
Nad zakrystia znajduje się skarbczyk z lożą i żelazną balustradą skąd jest widok na ołtarz główny. W skarbczyku znajdują się stare ornaty, 5 zniszczonych barokowych feretronów, figurki do szopki betlejemskiej i figura Chrystusa powstającego z grobu. Nad gotycką arkadą widać malowidła wyobrażające chrzest Polski i Litwy. 
Po stronie północnej nawy stoi barokowy ołtarz z XVII w. z obrazem św. Antoniego w srebrnym stroju z 23 starymi wotami. Dawniej istniało tu Bractwo św. Antoniego, a obraz uważano za cudowny stąd te wota. Na zasuwie znajduje się obraz św. Stanisława Kostki, będący kopią cudownego obrazu z kościoła św. Barbary w Krakowie, namalowany przez artystę Wolskiego, fundowany przez młodzież z Bzowa. Na zasuwie jest także obraz św. Kryspina i św. Jana Nepomucena. Na zwieńczeniu widać też obraz św. Stanisława Szczepanowskiego, biskupa krakowskiego, wskrzeszającego Piotrowinę. 

W północnej kaplicy jest widoczny ołtarz z 1896 z obrazem św. Karola i klęczącego św. Izydora, a za nim woły. Na szczycie tego ołtarza znajduje się obraz św. Tekli z wieńcem róż na głowie. 
Na prawo w kierunku wschodnim przechodzi się stąd do kapliczki Serca Jezusowego. Jest tam witraż z 1912 z Chrystusem Panem wśród bratków. W niszy stoi kamienna, wczesnobarokowa chrzcielnica. Na jej stopie znajduje się napis "1618 M.K.". Na południowej stronie stoi barokowy ołtarz z obrazem klęczącego św. Franciszka przy ukrzyżowanym Chrystusie. Powyżej widać św. Wojciecha, a na szczycie figurę św. Piotra i Pawła. 

Dalej po stronie południowej znajduje się kaplica Ariańska (zwana również Kaplicą Bonerów), która została dobudowana do kościoła w XVI w. z inicjatywy Jadwigi Kościelskiej, drugiej żony Seweryna Bonera. Miała ona dwa okrągłe okratowane od zewnątrz okna. Posiadała również kamienną posadzkę, pośrodku której znajdowały się żelazne drzwi prowadzące do krypty z grobami arian. Według opisu tej kaplicy przez wizytatora biskupa krakowskiego z 1748, kaplica ta była zdewastowana. Nie było nad nią dachu, żelazne drzwi były wyrwane, groby poniszczone, a kości Seweryna Bonera porozrzucane. Obecnie jest tu schowek na utensylia kościelne. 

W nawie po stronie południowej usytuowana jest również kaplica św. Anny. W nastawie ołtarza znajdują się 4 złożone kolumny korynckie. Na środku obraz św. Anny Samotrzeciej. Na jego zasuwach widnieją obrazy Matki Boskiej Bolesnej i św. Barbary. W górze występuje obraz św. Joachima. Przed wejściem do kaplicy marmurowa płyta zasłania wejście do dawnych grobów. Na ścianach kaplicy znajdują się epitafia rycerskie z herbem Prus, Andrzeja Pruskiego oraz jego żony Elżbiety z Gałęzowa Zatyńskiej - fundatorów ołtarza św. Archanioła. Na płycie nagrobnej Woyszewiczów z Bzowa z łacińskim napisem widnieją herby: Pilawa, Wąż, Poraj i Rola. Na przeciwnej lewej stronie kaplicy jest przymurowany, wyrzeźbiony w marmurze profil twarzy niewieściej z Dzwonowskich Emilii Kisiel-Kiślańskiej oraz herby Kisiel i Przeginia. 
W kruchcie z 1867 znajduje się wmurowana w ścianę tablica z herbem Habdank w czerwonym polu w hrabiowskiej koronie Korduli z hrabiów Ankwiczów Gostkowskiej. Pod nią płyta jej męża Piotra Gostkowskiego, syna Konstatnego, generała wojsk polskich na pocz. XIX w., kawalera wielu orderów, którego (jego i jego żony Zuzanny)  pomnik w kształcie obelisku został przeniesiony przez ks. proboszcza Kwiatkowskiego z cmentarza do kościoła, gdzie urządzono mu specjalną wnękę w prezbiterium. Na jednym z epitafiów znajdujących się w kościele można odczytać ciekawy napis - zabytek języka polskiego:

W bocznej kruchcie znajduje się stara zabytkowa kropielnica wykonana z kamienia polnego. Obecnie jest mocno wytarta przez ręce ludzi przychodzących przez wieki do świątyni, dlatego uważa się, że może ona pochodzić z epoki romańskiej. 

Zobacz także