PILICA - kościół św. Jana Chrzciciela

Gotycki z 1325–27. Budowę zapoczątkowała Jadwiga, żona Ottona z Pilczy herbu Topór. Elżbieta, córka Ottona i żona Władysława Jagiełły dokonała specjalnego uposażenia kościoła, skutkiem czego biskup Zbigniew Oleśnicki w dniu 12 kwietnia 1422 podniósł go do rangi prepozytury. W dniu 24 luty 1611 syn Wojciecha, Stanisław Padniewski ufundował przy tym kościele kolegiatę, bogato ją uposażając i ustanawiając jednocześnie przy niej godności prałatów i kanoników. Kapitule pilickiej fundator nadał herb wyobrażający feniksa spalającego się na stosie wonności w kształcie gniazda i odradzającego się. Około 1612 r. został przebudowany. Biskup Piotr Tylicki aktem erekcyjnym nadał prepozytowi w Pilicy władzę nad dekanatami lelowskim i wolbromskim. W 1918 skasowano tutejszą kolegiatę. 

Prezbiterium ma charakter gotycki, jest sklepione krzyżowo, podparte skarpami i oświetlone ostrołukowym oknem. Gotyckie jest również ścienne tabernakulum w kształcie niszy ujętej kamienną oprawą z winogrona z pinoklami. W prezbiterium stoją wczesnobarokowe stalle z 1611 przedstawiające psalmy i takiż ołtarz główny z poł. XVII w. 
W ołtarzu tym centralną część zajmuje obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w srebrnej sukience tzw. Matki Boskiej Śnieżnej oraz posągi św. Jana Ewangelisty i św. Jana Chrzciciela. Poniżej centralnego obrazu znajduje się rokokowe tabernakulum. 

Od strony pn. przylega do kościoła zakrystia, zdobiona na zewnątrz attyką, na której znajdują się herby dawnych właścicieli Pilicy. Od strony górnej lewej znajduje się waga - herb Ludwika Pocieja, wojewody wileńskiego; dalej korybut - herb książąt Zborowskich i Wiśniowieckich; Nawina - herb Padniewskich; Abdank - Warszyckich; Róża-Poraj - herb Męcińskich; dwa skrzyżowane berła - herb Akademii Krakowskiej. Pośrodku znajduje się okazale przedstawione słońce i feniks - symbol zmartwychwstania. Poniżej znajduje się herb Godzięba. Kolejny herb to orzeł z jastrzębcem na piersiach - herb Zborowskich. 
W zakrystii zachowały się barokowe szafy - komody połączone z ołtarzykiem z obrazami namalowanymi na drzwiczkach. Zachowały się tu również cenne ornaty, w tym trzy z XV w., trzy barokowe z XVII w. z herbami Wesslów i herbem Warszyckiego, cztery późnobarokowe z XVIII w. jeden z herbem Abdank. W zakrystii znajduje się ponadto barokowa szafa na przybory i na lawetarz z posążkiem św. Jana, XVII-wieczna skrzynia okuta żelazem oraz barokowy zegar wiszący z herbem Bożobrobców. 

Nawa główna sklepiona kolebkowo z lunetami na gurtach jest rozczłonkowana parzystymi pilastrami, między którymi stoją kamienne posągi apostołów. Nad nimi występują płaskorzeźbione medaliony męki Pańskiej. Na ścianie tęczy znajduje się gotycki krucyfiks oraz posągi Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty. Do nawy przylegają: od pn., bliżej prezbiterium najstarsza, gotycka kaplica św. Anny (Pileckich i Warszyckich) z krzyżowo-żebrowym sklepieniem, kamiennym nagrobkiem dziecka - Katarzyny Pileckiej z 1555 wykonanym w warsztacie Jana Marii Padovano (znajduje się nad przejściem do następnej kaplicy) i marmurowym - Anny Warszyckiej z 1683. Znajduje się tu również obraz Matki Boskiej Szkaplerznej z Dzieciątkiem. Na zasuwie do tej kaplicy występuje św. Anna. Pod płytą w marmurowej posadzce znajdują się groby Pileckich i Warszyckich. M.in. w trumnie obitej aksamitem znajduje się zabalsamowane ciało Anny Warszyckiej-córki kasztelana krakowskiego Stanisława oraz spoczywa tu Helena księżna ze Zbaraża na Wiśniowcu - żona Michała Warszyckiego. Epitafium tej ostatniej znajduje się za marmurową chrzcielnicą; 

Od pd. do prezbiterium przylega renesansowa kaplica grobowa Padniewskich z 1601 r. wykonana przez włoskiego architekta Kaspra Fodige z Mesocco z późnorenesansowym portalem i takim samym nagrobkiem z czerwonego marmuru Anny i Mikołaja Padniewskich. Na odrzwiach tejże kaplicy znajduje się napis poświęcony Albertowi Padniewskiemu kasztelanowi oświęcimskiemu ze znakiem wykonawcy - muratora Kacpra. Kaplica jest zdobiona kopułą na wzór wawelskich. Ponadto w kaplicy Padniewskich wisi cenny obraz z miedzi Chrystusa uzdrawiającego chorego. Po rogach kaplicy stoją cztery postacie ze Starego Testamentu: Melchizedech, Mojżesz, Aaron i Król Dawid. Ołtarz w kaplicy wyobraża "Górę Maria", na której Abraham miał ofiarować Bogu swego syna Izaaka; 

Sąsiednia barokowa kaplica św. Józefa z ok. 1700 r. stanowi wybitne dzieło sztuki i architektury, w niej sklepienia kolebkowe, dekoracja stiukowa i późnobarokowa polichromia. Zbudował ją ksiądz F. Leśniewicz doktor filozofii, profesor Akademii Krakowskiej i proboszcz pilecki zmarły w 1711 i tu pochowany. Obok obrazu św. Józefa występuje tu obraz zaślubin NMP. Nad mensą jest obraz św. Piotra w barokowej ramie; 

Bliżej wejścia do nawy kaplica św. Krzyża z 1701 r. 

Barokowy chór zdobiony jest złoconymi medalionami Króla Dawida, Św. Cecylii, Marii Królewiczowej z Wesslów Sobieskiej oraz Padniewskiego. Chór ten jest dziełem Stanisława Swarczyńskiego z Warszawy i pochodzi z 1884 r. 
Ambona wczesnobarokowa. Część marmurowej chrzcielnicy - późnobarokowa. Dwie barokowe ławki posiadają obrazy na zapleckach zaś pozostałe dwadzieścia ławek jest rokokowych. Znajduje się tu również barokowy fotel. 

Wyposażenie barokowe i rokokowe, liczne epitafia i nagrobki. 

Obok kościoła stoi dzwonnica murowana, późnobarokowa z końca XVIII w., a w niej dzwony z 1533 r., 1770 r. i z 1771 r.

Zobacz także