Wiek XIV

Poprawiono: czwartek, 15 czerwiec 2017 Opublikowano: niedziela, 11 czerwiec 2017

XIV w. - Diecezja krakowska sięgała od Śląska i rzeki Pilicy do Kamieńca Podolskiego i za Karpaty na Ziemię Spiską, co stanowiło olbrzymie terytorium. Biskupi krakowscy zwykle przesiadywali w Kielcach, Iłży lub Bodzentynie, gdzie posiadali swoje pałace. Gdy kapituły innych biskupstw wysyłały na trybunał koronny po jednym deputacie, to krakowska wysyłała dwóch.

Kuźnice zajmujące się wydobywaniem rudy i produkcją żelaza oraz górnictwo rozwinęły się głównie tam, gdzie istniały pokłady rud lepszych i bogatszych w żelazo, chociaż głębiej położonych (okolice Zawiercia, Częstochowy i Olkusza oraz Zagłębia Dąbrowskiego). Do trudniej dostępnych pokładów poczęto budować szyby. Doniosłą rolę w rozwoju produkcji żelaza odegrało użycie w ówczesnym hutnictwie siły napędowej wód i "koła wodnego" do poruszania młotów oraz miechów dymarskich. Dodatkowo do wytopu rudy zaczęto zamiast drewna używać węgla drzewnego, który wytwarzali węglarze. 
W XIV w. kuźnicę stanowił piec dymarski i młot kuźniczy. Do napędu miechów i młota wykorzystywana była siła wód spiętrzanych dla tych potrzeb. Jeden zakład był w stanie wyprodukować rocznie około 530-570 wozów żelaza, czyli około 11 ton). Wóz żelaza kosztował 6 groszy. Roczne dochody mistrza kuźnickiego wynosiły 25-45 grzywien (1 grzywna=48 groszy). Za te pieniądze mógł on kupić 60 krów lub 10 koni. W jednej kuźnicy pracowało około 6-12 kuźników a zarobki wypłacane były co tydzień. W skali rocznej otrzymywali oni 5-6 grzywien (12 krów lub 2 konie).

W Olkuszu i Trzebini obok rudy żelaza wydobywano także rudę ołowiowo-srebrną. W Swoszowicach pod Krakowem zaczęto wydobywać również siarkę.

Władze miejskie Krakowa podjęły próbę polepszenia stanu sanitarnego i komunikacyjnego miasta zakładając wodociągi i zabudowując ulice. Rada miejska zakłada również szkołę miejską zaś sama wyznaczać miała do niej nauczycieli.

W średniowieczu wieś Bobrowniki należała po części do króla i do arcybiskupa gnieźnieńskiego. Po raz pierwszy wspomniano o niej w dokumentach Kazimierza Wielkiego, kiedy to część królewska znajdowała się w składzie dóbr starostwa wieluńskiego. 

Budowa myśliwskiego zamku obronnego na wzgórzu w Bydlinie prawdopodobnie przez ród Toporczyków. 

początek XIV w. - ponieważ Skała okazała się nie dość bezpiecznym miejscem pobytu dla zakonnic, Klaryski zostały przeniesione do kościoła św. Andrzeja w Krakowie.

Dobra biskupów krakowskich znacznie się powiększyły i ustępowały jedynie dobrom arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Znaczne dobra posiadało też opactwo benedyktyńskie w Tyńcu.

W Bobolicach na wysokim wzgórzu istniała drewniana warownia

W Borownie urodziła się matka Jana Długosza - Beata

1300-1305 - król Czech i Polski Wacław II oparł się na niemieckich możnych, patrycjacie i duchowieństwie. M. in. biskupstwo krakowskie obsadził zniemczonym Ślązakiem Janem Muskatą. Wprowadził również urząd starostów - namiestników królewskich - w celu osłabienia znaczenia roli kasztelanów. Opanowanie Polski przez czeską dynastię Przemyślidów spotkało się z oporem rycerstwa, znacznej części polskiego duchowieństwa oraz chłopów i plebsu. Wykorzystał to Władysław Łokietek, który w swym wojsku posiadał więcej chłopów niż szlachty. Zachowała się do dnia obecnego legenda, że prosty lud ukrywał Łokietka w grotach pod Ojcowem. Jedna z grot nazwana została również Grotą Łokietka.

1305 - następca Wacława II -Wacław III - kontynuował politykę ojca wobec czego opozycja powstała w Małopolsce znalazła swego wodza w wytrwałym pretendencie do tronu, Władysławie Łokietku, który po śmierci Wacława III objął Małopolskę i Pomorze. Na morderstwie Wacława III wygasa dynastia Przemyślidów.

1306 - Łokietek wykorzystując okazję opanowuje Małopolskę. Pomimo wielkiego sprzeciwu możnowładców i patrycjatu niemieckiego m.in. w Krakowie oraz władców sąsiadujących państw, walczącego o zjednoczenie państwa Łokietka atakuje również biskup krakowski Jan Muskata, który ostatecznie stanął na czele opozycji wiążąc się z niemieckim patrycjatem z Krakowa i Sandomierza.

maj 1311-1312 - w Krakowie, Sandomierzu i Wieliczce wybucha bunt niemieckiego mieszczaństwa, na czele którego stanął bogaty i wpływowy wójt krakowski Albert, spiskujący na rzecz króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Drugim z głównych spiskowców był odwieczny wróg Łokietka - biskup Muskata, dzięki któremu poparcia buntownikom udzieliły niektóre klasztory o niemieckiej konwentach . Zbuntowane miasto stołeczne przez blisko rok stawiało opór Łokietkowi. Ostatecznie dzięki poparciu polskiego rycerstwa Kraków został zdobyty przez księcia Władysława, a przywódcy buntu zostali ukarani śmiercią. Muskata został wygnany. Łokietek ograniczył też samorząd zbuntowanych miast i skasował dziedziczny urząd wójta. By miasta mogło się dalej rozwijać nie naruszone zostały przywileje handlowe. Miasta pozbawił również prawa posługiwania się językiem niemieckim w urzędach. Pomyślne stłumienie zamieszek umocniło pozycję Łokietka w Małopolsce i pozwoliło mu rozszerzyć obszar swego władania na Wielkopolskę.

Mimo trudności w zjednoczeniu kraju i przywróceniu korony rodowi Piastów Łokietek stale umacniał swoją władzę wewnątrz państwa. Starania te były utrudnione, ponieważ papież nie chcąc sobie zrażać Jana Luksemburskiego podyktował Polsce bardzo ciężkie i krzywdzące warunki m.in. przywrócenie biskupstwa krakowskiemu zdrajcy Muskacie.

1312 - Zakon Miechowitów przyjmuje nazwę Bożogrobców po zniesieniu zakonu Templariuszy wojujących.

30 stycznia 1320 - po uzyskaniu poufnej zgody papieskiej arcybiskup Janisław koronuje Władysława Łokietka w katedrze na Wawelu w Krakowie na króla Polski po uprzednim scaleniu ziem Wielkopolski, Małopolski i Kujaw. Po koronacji król do Krakowa przenosi koronę, miecz koronacyjny - tzw. szczerbiec i ustanawia Kraków na miejsce koronacji królów polskich i stolicę państwa. Od tej pory wszystkie koronacje odbywały się właśnie w Krakowie, z wyjątkiem ostatniej, Stanisława Augusta, na którą Rzeczpospolita zezwoliła w Warszawie zastrzegając jednak, że jest to wyjątek. Koronacja Łokietka stała się symbolem przezwyciężenia rozdrobnienia feudalnego, zjednoczenia i niezależności Królestwa Polskiego.

1329 - wzmianka o wsi Bantkowicz (Będkowice) związana z lokacją sąsiedniej wsi Szklary. Z pierwotnego obszaru Będkowic powstały później samodzielne wsie (Łazy i Kawiary). Poszczególne części wsi należały do różnych dziedziców, którzy wciąż zmieniali się i ustawicznie prowadzili między sobą spory i procesy o działy, spadki, miedze, lasy, niwy itd.

1333-1370 - po śmierci Władysława Łokietka państwem polskim ze stolicą w Krakowie rządzi jego syn - Kazimierz Wielki, otoczony światłymi osobistościami, m.in. kasztelanem krakowskim Spytkiem z Melsztyna, arcybiskupem Jarosławem Bogorią ze Skotnik, podkanclerzym Jankiem z Czarnkowa (autorem kroniki dziejów współczesnych) oraz kanclerzem krakowskim Januszem Suchywilkiem. 

Po zjednoczeniu Królestwa urzędy dzielnicy krakowskiej rozciągnęły stopniowo swą władzę na cały kraj. Kanclerz i podkanclerzy krakowscy przebywający w stolicy u boku króla sporządzali dokumenty państwowe, również załatwiali sprawy ogólnopaństwowe. Wkrótce urząd kanclerza dzielnicowego całkowicie zaniknął. Podskarbi krakowski ściągał do centralnego skarbu królewskiego większą część dochodów pieniężnych ze wszystkich ziem. Do podskarbiego należał ogólnopaństwowy zarząd dochodami królewskimi. Miał on nadzór nad mennicą i pieczę nad skarbem królewskim, w którym przechowywano również insygnia władzy królewskiej. Jednocześnie z zanikiem niektórych urzędów państwowych powstawały nowe. I tak np. powstał urząd marszałka, na którym spoczywał zarząd dworu królewskiego.

Dążenia króla do podporządkowania Kościoła władzy królewskiej prowadziły niejednokrotnie do ostrych konfliktów z dostojnikami kościelnymi, zwłaszcza biskupami krakowskimi (m.in. Janem Grotem i Bodzantą), którzy w walce z królem nie wahali się posługiwać klątwą kościelną i interdyktem.

Znaczne dochody przynosił królowi rozwój górnictwa. Miasta lub pojedynczy przedsiębiorcy wykupywali od króla przywileje na poszukiwanie metali. Sam król posiadał w Olkuszu duże kopalnie srebra i ołowiu. Największe jednak dochody przynosiły żupy solne w Wieliczce i Bochni.

Za Kazimierza Wielkiego w związku z przebiegiem granicy śląsko-polskiej wzdłuż Przemszy, Warty, Liswarty i Prosny powstają lub zostają umocnione zamki w Ojcowie, Pieskowej Skale, Smoleniu, Ogrodzieńcu, Morsku, Bobolicach, Mirowie i Olsztynie. Znaczenia ogólnopolskiego nabierają Tyniec, Kazimierz (obecne dzielnice Krakowa) oraz Lelów i Wieluń. Gęstniej również sieć strażnic obronnych, z których wiadomo o istnieniu m.in. strażnicy w Dolinie Kluczwody.

Za Kazimierza Wielkiego Miechowici założyli klasztor św. Jadwigi na krakowskim Stradomiu, w którym Bożogrobcy zajmowali się kopiowaniem starych rękopisów.

Kazimierz Wielki zbudował w Będzinie kamienny zamek opasany podwójnym systemem murów obronnych, od którego w kierunku południowym zaczęło rozbudowywać się lokowane przez niego na prawie magdeburskim miasto w miejscu, gdzie być może funkcjonowała wcześniej niewielka osada podgrodowa. W tymże wieku miasto otrzymało mury obronne opasujące je razem z zamkiem i wydzielonym kwartałem kościelnym.

Kazimierz Wielki rozszerzył istniejący wcześniej zamek w Brzeźnicy Nowej oraz nakazał otoczyć miasto murem obronnym, celem strzeżenia pd.-wsch. granicy księstwa sieradzkiego. Administrację starostwa królowie powierzali zarządcom lub dzierżawcom miasta. 

1339 - Ziemia Sieradzka z Wieluniem zostaje przyłączona do Polski

1341 - we wsi Będkowice było ponad 20 dziedziców

1342 - budowa kościoła Najświętszej Marii Panny (Kościoła Mariackiego) w Krakowie

1345-78 - budowa gotyckiego kościoła św. Katarzyny w Krakowie.

1348 - Kazimierz Wielki wznosi kościół Augustianów w Krakowie.

1350 - Kazimierz Wielki wzniósł kościół Augustianów w Wieluniu.

połowa XIV w. - budowa zamku murowanego w Bobolicach na miejscu wcześniejszej drewnianej budowli

1358 - centralizacja władzy i dążenie Kazimierza Wielkiego do jej umocnienia nie podobało się części możnych. Głównie możnowładztwo wielkopolskie stawiało tym dążeniom opór. Król jednak poskromił opozycję wielkopolską, a jej przywódcę - wojewodę poznańskiego, Maćka Borkowica - wtrącił do więzienia i skazał na śmierć głodową.

1364 - Kazimierz Wielki zakłada Uniwersytet Krakowski (tzw. Studium Generalne), który miał za zadanie kształcić głównie prawników, którzy by swą wiedzą służyli umacnianiu władzy państwowej. Początkowo Akademia miała trzy wydziały: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa. Zamierzano utworzyć również wydział teologiczny, ale na to papież nie wyraził zgody. Akademia otrzymała od króla zarówno zabezpieczenie materialne jak i rozległy samorząd. Król żywo interesował się życiem profesorów oraz studentów, zwanych żakami. Akademia Krakowska była drugim, po praskim, uniwersytetem w Europie środkowej.

1364 - dzięki wzrostowi międzynarodowego znaczenia Polski Kraków stał się miejscem międzynarodowej konferencji obradującej nad projektem krucjaty przeciwko Turkom. W zjeździe tym wzięli udział m.in.: cesarz i król czeski Karol IV, król węgierski Ludwik, Otton margrabia brandenburski, Waldemar IV król Danii, Piotr król Cypru oraz książęta z Niemiec, Austrii, Śląska, Pomorza i Mazowsza. Do historii przeszła związana z tym wydarzeniem słynna uczta, wydana przez bogatego patrycjusza krakowskiego Mikołaja Wierzynka dla znakomitych gości Kazimierza Wielkiego.

1369 - Kazimierz Wielki wzniósł kościół Augustianów w Olkuszu.

Pierwsza wzmianka o wsi "Blischicz" (Bliżyce). Wieś ta stanowiła własność królewską i przez kilka wieków należała do zamku w Lelowie.

1370-1382 - po śmierci Kazimierza Wielkiego na tronie polskim zasiada zgodnie z wcześniejszej zawartą umową król węgierski Ludwik Andegaweński, który przebywał głównie na Węgrzech i zajmował się głównie sprawami węgierskimi. Z tego powodu wzrosło znaczenie rady królewskiej, w której główną rolę odgrywali nadal możnowładcy małopolscy (tzw. panowie krakowscy). Właściwie władzę w imieniu Ludwika węgierskiego sprawowała jego matka Elżbieta, córka Władysława Łokietka, a później regencja z biskupem krakowskim Zawiszą z Kurozwęk na czele. Śmierć Kazimierza Wielkiego - założyciela Akademii w Krakowie - ta pozbawiona opieki i podstawy materialnej upadła.

1370-96 - Ludwik Węgierski oddał w lenno swemu bratankowi Władysławowi, księciu opolskiemu m.in. Ziemię Wieluńską oraz okolice Częstochowy wraz z zamkami w Mirowie, Olsztynie i Bobolicach oraz Ziemię Ostrzeszowską w zamian za popieranie jego planów dynastycznych. Książę ten w nowo pozyskanych zamkach obsadził załogą niemiecko-czeską, która uprawiała liczne rozboje (okradając przejeżdżających kupców)

3 ćw. XIV w. - zakończono budowę najnowszego wału obronnego grodziska na wzgórzu zamkowym w Będzinie

1379 - Władysław Opolczyk nadał Bobolice wraz z Ogorzelnikami i Tomiszowicami Węgrowi Andrzejowi (Andreasz) Schony de Barlabas. W jego rękach Bobolice pozostały do 1413 r.

1381 - Spytek, wojewoda krakowski, wystawił klasztor Augustianów w Książu.

1382 - Władysław , książę opolski, namiestnik Ludwika, króla polskiego i węgierskiego, siostrzeńca ostatniego z Piastów na tronie polskim, osiedlił zakon Paulinów pustelników na Jasnej Górze (Clarus Mons) w Częstochowie, przy kaplicy zbudowanej w tym samym roku dla cudownego obrazu Najświętszej Marii Panny. Tym sposobem zakon ten, sprowadzony z Węgier, otrzymał pierwszy swój klasztor w Polsce, położony w powiecie lelowskim.

Panowie polscy po śmierci Ludwika Węgierskiego zrywają unię polsko-węgierską i powołują na tron młodszą córkę Ludwika - Jadwigę. (w 1382 lub 1384?)

15 luty 1386 - Jagiełło, władca pogańskiej Litwy, na zaproszenie panów małopolskich przyjmuje na zamku krakowskim chrzest święty i polskie imię Władysław oraz żeni się z królową Jadwigą przez co koronowany zostaje królem Polski. Władysław Jagiełło, swego brata Wigunda, ochrzczonego imieniem Aleksander ożenił z córką Władysława Opolczyka władcy m.in. Ziemi Wieluńskiej. Początek budowy kościoła Bożego Ciała i Dominikanów w Krakowie

1386-1434 - królem Polski jest Władysław Jagiełło

1388 - wzmianka o wsi Bydlin, która była wówczas własnością Niemierzy z Bydlina i Gałki z Galowa, a wkrótce potem Pełki z Bydlina herbu strzała i Zbigniewa z Łapanowa

1393 - budowa kościoła św. Piotra i Pawła w Bolechowicach z fundacji biskupa Piotra Wysza. Wieś przez kilka wieków należy do dóbr biskupów krakowskich

1396 (lub 1391 r.?) - król Władysław Jagiełło odbiera ziemie oddane w lenno Władysławowi Opolczykowi przez Ludwika Węgierskiego w 1370 roku i przyłącza je ostatecznie do Korony.

1397 - uchwalono podział województwa krakowskiego na trzy powiaty: krakowski, proszowski i żarnowiecki.

przełom XIV i XV w. - Kraków był drugim po Wrocławiu miastem w Polsce pod względem liczby mieszkańców, których liczył około 15 tysięcy.

Brzeźnica przeżyła krótkotrwały rozkwit gospodarczy

koniec XIV w. -1530 r. - Bydlin posiadał prawa miejskie