Nazwa

Poprawiono: czwartek, 15 czerwiec 2017 Opublikowano: piątek, 09 czerwiec 2017

 

Teren ciągnący się pasmem wzniesień od Krakowa po Częstochowę nazywany jest właściwie Wyżyną Krakowsko-Częstochowską ostatecznie zatwierdzoną do używania i uznaną za poprawną w 1987 roku, chociaż równie często spotyka się nazwy "Wyżyna Krakowska" lub "Wyżyna Krakowsko-Wieluńska" oraz "Jura Krakowsko-Częstochowska". W literaturze geograficznej najbardziej rozpowszechniona jest pierwsza nazwa, równie popularna nazwa Jura Krakowsko-Częstochowska używana jest zwykle przez geologów. v

Aż do przełomu XIX i XX wieku oficjalnie nie istniało żadne naukowe określenie tego regionu jako krainy geograficznej.

Po raz pierwszy Stanisław Staszic w swojej pracy pt. "O ziemiorództwie Karpatów..." wymienia Góry Ojcowskie i Góry Olkuskie.

Pierwszego systematycznego opisu krainy jurajskiej dokonał w latach 1895-1904 Antoni Rehman w dziele pt. "Ziemie dawnej Polski i sąsiednich krajów słowiańskich opisane pod względem fizyczno-geograficznym" w części drugiej pt. "Niżowa Polska". W ramach Szląsko-Polskiej Wyżyny wyróżnił on Wyżynę Krakowską, do której włączył m.in. teren pomiędzy Olkuszem a Sławkowem oraz między Doliną Dłubni i Szreniawy nie zaliczane obecnie do terenu Wyżyny Krakowskiej. Rehman stwierdza również, że pasmo Krakowsko-Wieluńskie ciągnie się "...od brzegów Wisły koło Krakowa...", jednakże wzniesienie nazywane przez siebie Tenczyńskim Grzbietem szczegółowo omawia pod hasłem Krakowsko-Oświęcimska Kotlina. Poza tym Rehman stwierdził, że właściwa krawędź Szląsko-Polskiej Wyżyny znajduje się na północnej stronie Krzeszowickiej zapadłości - tą ostatnią zaliczając do niziny nadwiślańskiej.

W 1913 W. Nałkowski podaje nazwę "Jura Krakowska". Z kolei w 1922 roku L. Sawicki nazywa ten region "Płytą Krakowską".

W 1922 Stanisław Lencewicz wydaje "Kurs geografii Polski" oraz 1937 roku jego rozszerzenie w osobnym tomie Wielkiej Geografii Powszechnej pt. "Polska", w których autor wyodrębnia z Wyżyny Małopolskiej teren zwany "Jura Krakowska", a obecny Garb Tenczyński nazywa "Grzbietem Tenczyńskim".

W 1947 S. Pietkiewicz ustala nazwę regionu jako "Wyżyna Krakowsko-Częstochowska", która od tej pory staje się najpopularniejszym określeniem tego terenu.

W 1953 S. Z. Różycki użył nazwy "Jura Krakowsko-Częstochowska" w tytule pracy Instytutu Geologicznego: "Górny dogger i malm Jury Krakowsko-Częstochowskiej"

Dopiero w 1956 r. W. Walczak publikuje starą nazwę "Jura Krakowska".

Dalsze spory geografów co do granic i nazewnictwa interesującej nas krainy postarał się uporządkować prof. Jerzy Kondracki (uczeń Lencewicza, autorytet w dziedzinie regionalizacji fizycznogeograficznej) w dziele "Geografia fizyczna Polski" wydanym w 1965 roku. Według niego cała kraina nosi nazwę "Wyżyna Krakowsko-Częstochowska" (synonimy: Wyżyna Krakowsko-Wieluńska i Jura Krakowska). Za zachodnią granicę południowej części tej krainy przyjęto rzekę Przemszę, pozostawiając Pustynię Błędowską przy Wyżynie Śląskiej. Wschodnią granicę oparł na dolinie Dłubni. Całą Wyżynę Kondracki podzielił na cztery regiony: Wyżynę Wieluńską, Wyżynę Częstochowską, Próg Lelowski (na zachód od doliny Pilicy) oraz Wyżynę Krakowską. Według tego profesora zaproponowana nazwa jest najodpowiedniejsza ze względu na:

  • ważność Częstochowy, która również powinna się znaleźć w nazwie regionu
  • to, że nazwa "Wyżyna" jest poprawnym określeniem geograficznym

W 1972 r. ukazała się "Geomorfologia Polski" (tom I: Polska Południowa. Góry i wyżyny). W niej M. Klimaszewski pod nazwą "Wyżyna Krakowska" objął całą krainę geograficzną od Krakowa po Wieluń.

Już w następnym roku (1973) A. Dylikowa zaproponowała nazwę "Jura Polska" nawiązując do innych regionów w Europie. Jako synonimy podane zostały inne nazwy: "Wyżyna Krakowsko-Częstochowska" i "Wyżyna Krakowsko-Wieluńska"). 

W "Narodowym Atlasie Polski", który ukazał się w latach 1973-78, "Atlasie Rzeczpospolitej Polskiej" (1994) i "Geografii regionalnej Polski" (1998) Kondracki konsekwentnie używał nazwy "Wyżyna Krakowsko-Częstochowska", która to ostatecznie w 1987 roku została zaaprobowana przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowych i Obiektów Fizjograficznych. Nazwy te nie są jednak nazwami urzędowymi, ale tylko zostały uznane za poprawne i zalecane do używania.  

Genealogia nazwy "Jura" wywodzi się z pogranicza Szwajcarii i Francji, gdzie wznosi się duże pasmo górskie o nazwie Jura Szwabska i Jura Frankońska. Utwory geologiczne, z których zbudowane są te pasma, po raz pierwszy tam właśnie zostały zbadane i opisane; stąd też cały odpowiedni okres geologiczny w erze mezozoicznej nazwano jurą. Ponieważ wapienie z okresu jurajskiego występują przeważnie również na Wyżynie Krakowskiej, dlatego zapożyczono z Francji nazwę Jura dla określenia tego terenu.


Ta strona powstała dzięki informacjom uzyskanym od prof. A. Gawryszawskiego i dra A. Czernego z Pracowni Kartografii i Systemów Informacji Geograficznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie