Surowce

Poprawiono: czwartek, 15 czerwiec 2017 Opublikowano: piątek, 09 czerwiec 2017

Bogactwa mineralne eksploatowane na terenie Jury stanowią:

  1. rudy cynku i ołowiu 

    (rudy cynku - blenda skorupowa /sfaleryt, cleiofan, wurtzyt, brunckit/, cynkit, hemimorfit, hydrocynkit, smithsonit oraz rudy ołowiu - galena i bolesławit a także współwystępujące - ałun, anglezyt, cerusyt, galman, grinolit, markasyt, monheimit, psylomelan, srebro rodzime, tarnowicyt)

    Występują w rejonie Olkusza, Sławkowa i Bolesławia (kopalnie "Olkusz" i "Pomorzany" i huta cynku Zakłady Górniczo-Hutnicze "Bolesław" w Bukownie), Chrzanowa (Zakłady Górniczo-Hutnicze "Chrzanów"), Jaworzna (wydobywano rudę ołowiu z domieszką srebra już w XIII w., kopalnia "Andrzej obecnie wchodząca w skład Zakładów Górniczo-Hutniczych "Chrzanów"), Ostrężnicy i Nowej Góry (w okolicy tych dwóch miejscowości napotkać można ślady po dawnych kopalniach ołowianki i galmanu /rudy cynku/ z XIX w.), Siewierza, Przeczyc, Brudzowic i Mierzęcic (w tych ostatnich wydobycie rudy zarzucono ze względu na małą zawartość ołowiu). Kilkanaście lat temu potwierdzono umiejscowienie znacznych złóż rudy cynku i ołowiu w okolicach Zawiercia, ale protesty mieszkańców i ekologów przyczyniły się do wstrzymania budowy planowanej kopalni.

  2. rudy żelaza 

    (syderyt, syderyt ilasty, limonit /goethyt/, szamozyt i turyngit oraz sporadycznie - chalkopiryt, lepidokrokit, piryt) 

    Występują na obszarze rudonośnym o powierzchni około 850 km2 ciągnącym się od Zawiercia po Wieluń. Obecnie nie działają tu już żadne kopalnie tej rudy, chociaż dawniej było ich bardzo dużo (obecnie ślad po nich stanowią liczne hałdy skał płonnych m.in. w Rudnikach koło Zawiercia (po Kopalni Rudy “Rudniki”), Osinach, Dźbowie, Gnaszynie i Wręczycy Wielkiej koło Częstochowy, Kamienicy Polskiej, Poczesnej, Nowej Wsi, Hucie Starej, Wrzosowej. Tradycje wydobycia rudy sięgają XV w. lecz na większą skalę wydobycie rozpoczęło się po II wojnie światowej i ze względu na niską zawartość żelaza oraz niemal całkowicie wyczerpane zasoby rudy zakończyło się w latach 70-tych XX w. Pokłady rudy o 100-150 metrowej miąższości stanowiły serie pokładów ilasto-mułowcowych z dwoma warstwami syderytów i ławicach sferosyderytów. Rudy te zawierają od 26 do 36,5 % Fe a wydajność wynosiła do 960 kg/m2 (z tego około 300 kg metalu). Syderyty o zawartości żelaza około 25 % odkryto również w okolicy Ogrodzieńca, ale były to nieznaczne ilości.

  3. rudy miedzi i wolframu 

    (rudy miedzi - chalkopiryt, tennantyt oraz rudy wolframu - scheelit)

    Wiercenia potwierdziły występowanie w okolicy Myszkowa i Mrzygłodu pokaźnych złóż tych rud. Ze względu na dużą degradację środowiska oraz bliskość dużego skupiska ludzkiego dotychczas nie uruchomiono tu kopalni. Obecnie /2006/ nadal poważnie rozważa się możliwość uruchomienia tu kopalni odkrywkowej

  4. wapienie jurajskie 

    Eksploatowane w licznych kamieniołomach. Obecnie w zdecydowanej większości nieczynnych. Większe kamieniołomy wapienia występują w Działoszynie i Rudnikiach na Wyżynie Wieluńskiej oraz Zabierzowie, Czatkowicach (jeden z największych w Polsce kamieniołom wapienia węglowego), Niegowonicach (nieczynny kamieniołom zaopatrujący niegdyś cementownię “Wysoka”), Ogrodzieńcu (nieczynny kamieniołom stanowiący zaplecze cementowni “Wiek”). Niewielkie kamieniołomy można ponadto znaleźć niemal na cały obszarze Jury m.in. w Bydlinie, Olsztynie, Potoku Złotym itd.

  5. "marmury"

    W rzeczywistości wapienie zwane potocznie "czarnymi marmurami" występujące jedynie w okolicy wsi Dębnik i Paczółtowice. Ze względu na swoje piękno po oszlifowaniu wydobycie w Dębniku potwierdzone są już w wieku XIV. Obecnie dzieła z tego kamienia można podziwiać m.in. w Krakowie /m.in. na Wawelu/, w klasztorze na Jasnej Górze w Częstochowie, w klasztorze w Czernej, w pałacu biskupim w Kielcach i zamku królewskim w Warszawie.

  6. dolomit

    Największe kamieniołomy znajdują się w Siewierzu (Górnicze Zakłady Dolomitowe S.A.), Dąbrowie Górniczej-Ząbkowicach (Dolomit S.A.), Chrzanowie, Kluczach (Stare Gliny koło Kluczy), Bukownie (Boloil S.A.), Jaworznie (Szczakowa Zakłady Dolomitowe w upadłości). Tutejszy dolomit o miąższości około 1000 metrów z okolic Brudzowic, Nowej Wioski, Żelisławic, Dziewek , Siewierza i Chruszczobrodu wykorzystywane są głównie jako topnik w hutnictwie (Górnicze Zakłady Dolomitowe dostarczają kamień dolomitowy m.in. do Huty Katowice i Huty Sendzimira), jako kruszywa budowlane i po zmieleniu jako nawozy dolomitowe dla rolnictwa.

  7. trawertyn  

    Jest to bardzo rzadko występująca skała osadowa w Polsce (zwięzła odmiana martwicy wapiennej). Na skalę przemysłową wydobycie jej rozpoczęło się dopiero w 1999 roku w jedynym w Polsce miejscu - Działoszynie-Raciszynie (inne znane złoża występują dopiero we Włoszech i Turcji). Oprócz tego trawertyn występuje również w okolicy Krakowa (dolinki podkrakowskie z holocenu i w Karniowicach z karbonu). Wykorzystywany jest jako kamień budowlany i kruszywo drogowe oraz do produkcji m.in. kredy, odsiarczania spalin. Jest on również ekskluzywnym materiałem do wykańczania wnętrz - płytki podłogowe i ścienne, parapety i schody.

  8. porfiry

    (porfir bezkwarcowy /trachit/ i kwarcowy /dacyt, ryodacyt, ryolit/)

    Występowanie: Miękinia (obecnie istnieją tu duże nieczynne kamieniołomy eksploatowane już w XVIII w., na większą skalę od 1852, a w 1906 r. zmechanizowane przez niemiecką firmę H. Kulka i Spółka. Kamień mielony był tu na grys), Sanka (w dolinie Wrzosy znajduje się nieczynny już kamieniołom Orlej), Zalas (w okolicy liczne kamieniołomy różnobarwnego porfiru), Dębnik, Ostra Góra koło Myślachowic. Znany również z odwiertów w okolicy Zawiercia, Myszkowa, Mrzygłodu, Pilicy i Doliny Będkowskiej. 

  9. melafiry  

    (w melafirach spotyka się również cenne agaty i ametysty oraz inne minerały np. augit, heulandyt, kwarc, saponit, seladonit i sepiolit)

    Eksploatowane w kamieniołomach okolic Alwerni, Regulic, Rudna i Poręby (koło Alwerni)

  10. diabazy  

    (w diabazach spotyka się cenne agaty, ametysty i jaspisy oraz inne minerały: augit, diallag, ferrieryt, hipersten i kwarc)

    Wydobycie odbywa się na Niedźwiedziej Górze koło Tenczynka, ale grube pokłady diabazów /do 150 m miąższości/ zostały także zlokalizowane w rejonie Mrzygłodu, Zawiercia i Myszkowa. Ta skała wulkaniczna wykorzystywana jest głównie do budowy dróg i nasypów kolejowych.

  11. węgiel kamienny  

    Skała osadowa pochodzenia organicznego. Na Jurze znana z okolic Tenczynka (obecnie nieczynna Kopalnia Krystyna I i II z XVIII w.), Chrzanowa, Trzebini (zwłaszcza Sierszy, Kopalnia węgla "Artur" i Kopalnia Węgla "Zbyszek" w Krzu połączono w kopalnie węgla kamiennego "Siersza" w Sierszy), Libiąża (kopalnia "Janina" z 1912 r. w której można wydobyć rocznie ponad 3 mln ton surowca rocznie w tym 2,5 mln t węgla) i Jaworzna (KWK “Jan Kanty” S.A., Zakład górniczo-energetyczny Sobieski Jaworzni III Sp. z o.o., kopalnia "Kościuszko-Nowa", w latach 1873-1909 istniała tu kopalnia "Juliusz", Kopalnia "Jaworzno" powstała z połączenia pobliskich kopalń węgla kamiennego) oraz Zagłębia Dąbrowskiego (Dąbrowa Górnicza /KWK “Paryż” Sp. z o.o. w likwidacji/, Sosnowiec /kopalnia "Mortimer-Porąbka" w Sosnowcu-Zagórzu, KWK “Kazimierz Juliusz”/, Będzin /KWK “Grodziec” chyba upadła/ i Mysłowice /KWK Mysłowice i KWK Wesoła, obydwie kopalnie należą do Katowickiego Holdingu Węglowego S.A./)

  12. węgiel brunatny  

    Skała organiczna z dolnej jury związana z tzw. warstwami blanowickimi. Przeciętna miąższość wynosi 0,5 – 1,2 metra. Węgiel tego typu zalega w Myszkowie, Siedlcu, Kamienicy Polskiej (od Zawiercia po Wieluń). Wartość opałowa 4500-600 kalorii - mokry i 5400-6800 kalorii - suchy. Wydobycie odbywało się w Porębie, Siewierzu, Wysokiej, Mierzęcicach, Będzinie, Gężynie, Zawierciu, Łazach i Niegowonicach. Zasoby te były stosunkowo niewielkie i właściwie prawie całkowicie zostały wyeksploatowane. Przez to, jak i przez odzyskanie Górnego Śląska jako bazy surowcowej (węgiel kamienny) całkowity zanik wydobycia węgla brunatnego po II wojnie światowej.

  13. piasek  

    Eksploatacja: Jaworzno (po II wojnie światowej powstaje Kopalnia Piasku "Szczakowa" S.A. wydobywająca materiał podsadzkowy dla potrzeb górnictwa węglowego, wobec upadku górnictwa obecnie kopalnia ta poszukuje innych sposobów zarobienia. Niedawno otrzymała nawet koncesję na transport kolejowy z wykorzystaniem własnego licznego taboru i własnej infrastruktury łamiąc monopol PKP), Kryspinów (po dawnej eksploatacji piasku budowlanego pozostał zalew tzw. "krakowski Balaton"), Ogrodzieniec (obecnie piaskownia jest nieczynna), Dąbrowa Górnicza (kopalnia piasku "Kuźnica Warężyńska"), Lutowiec (kopalnia piasku Niegowa). Na północ od Gężyna znajdują się piaski warstw kościeliskich z jury środkowej, mogące mieć zastosowanie jako piaski formierskie w odlewnictwie. W okolicy Siewierza i Mierzęcic piaski zalegają rozległe obniżenia terenu. W Sosnowcu znajduje się duża Kopalnia Piasku “Maczki-Bór” Sp. z o.o. ekspoatująca piasek głównie dla górnictwa. Duże skupiska piasków (również formierskich) znajdują się również na wschód od Olsztyna gdzie (bodajże w miejscowości Piasek) znajduje się piaskownia.

  14. glina

    Pochodzące z czwartorzędu gliny są stosunkowo niewielkimi złożami pozwalającymi na założenie lokalnych cegielni m.in. w Siewierzu, Ogrodzieńcu (dwie), Zawierciu-Blanowicach (dwie), Łazach, Sosnowcu, Rudnikach, Jaworznie, Grojcu.

Więcej informacji na temat minerałów i skał znajdziecie m.in. w książce autorstwa prof. Jerzego Żaby "Ilustrowany słownik skał i minerałów"

Wszystkie zaprezentowane na fotografiach skały, minerały i osobliwości pochodzą ze zbiorów Dariusza Ormana - autora serwisu www.it-jura.pl Wszelkie kopiowanie i powielanie zdjęć bez jego zgody jest zabronione.