Geografia Jury

 

Teren ciągnący się pasmem wzniesień od Krakowa po Częstochowę nazywany jest właściwie Wyżyną Krakowsko-Częstochowską ostatecznie zatwierdzoną do używania i uznaną za poprawną w 1987 roku, chociaż równie często spotyka się nazwy "Wyżyna Krakowska" lub "Wyżyna Krakowsko-Wieluńska" oraz "Jura Krakowsko-Częstochowska". W literaturze geograficznej najbardziej rozpowszechniona jest pierwsza nazwa, równie popularna nazwa Jura Krakowsko-Częstochowska używana jest zwykle przez geologów. 

 

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska leży w południowej Polsce. Ciągnie się wąskim pasmem pomiędzy Krakowem na południu a Częstochową na północy. Dawniej (do 1978 roku, czyli do 3 wydania "Narodowego Atlasu Polski"), a nawet czasami obecnie w jej obręb wliczany jest również obszar Wyżyny Wieluńskiej. Razem teren od Krakowa po Wieluń ma około 160 km długości (w kierunku północ-południe) i przeciętnie 20 km szerokości (z zachodu na wschód), przy czym w swojej południowej, najszerszej części osiąga około 40 km. Ma ona powierzchnię 2.615 km kw. co stanowi około 0,8 % całego kraju.

Wyżyna Krakowska dzieli się na Wyżynę Krakowską Północną i Wyżynę Krakowską Południową.

Wyżyna Krakowska Północna składa się z następujących regionów:

  • Wyżyna Wieluńska - ciągnie się od przełomowej doliny Warty koło Częstochowy, aż po Wieluń stanowiąc zarazem najdalej na północ wysunięty region. Przeciętne wysokości sięgają tu 250-300 m n.p.m. a ukształtowanie terenu jedynie w nielicznych miejscach przypomina charakterystyczny krajobraz jurajski. W części południowo-zachodniej tego obszaru ponad piaszczyste tereny wznoszą się odosobnione pagóry i garby (Pagóry Kłobuckie).

Obszar Jury znajduje się na obszarze zwanym platformą paleozoiczną zbudowaną z dwóch pięter tektonicznych:

  1. sfałdowanego i usztywnionego podłoża paleozoicznego oraz
  2. pokrywy osadowej

Podłoże omawianego obszaru ma młodopaleozoiczne usztywnienie powstałe na skutek orogenezy hercyńskiej i pokrywę osadową rozpoczynającą się utworami z permu.

Przedwiośnie i jesienne szarugi trwają tu tylko około 55 dni.

Średnia suma opadów rocznych wynosi średnio 600-700 mm (700-800 mm na południu i w okolicach przełomu Warty pod Działoszynem). W zachodniej części Wyżyny opady występują znacznie obfitsze. Przez 135 dni od 13 kwietnia do 14 września trwa okres burzowy, a największe nasilenie ilości burz przypada tu na koniec zimy i wiosnę. 

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska oraz sąsiadująca od wschodu Wyżyna Miechowska stanowią tą samą jednostkę hydrograficzną. Z obszaru tego promieniście spływają rzeki we wszystkich kierunkach. Przechodzi tu również dział wodny między dorzeczami Wisły i Odry, który wyznacza linia biegnąca mniej więcej następująco: wzgórza między Siewierzem, Myszkowem a Zawierciem, wzgórza między Kromołowem, a Bzowem, Celiny koło Karlina, Góra Żerkowska, Skarżyce, Rzędkowice, Mirów i Bobolice, Niegowa, Góry Gorzkowskie. W Zawierciu odległość między Wartą (dopływ Odry) a Czarną Przemszą (dopływ Wisły) w najwęższym miejscu wynosi zaledwie 400 m. 

Bogactwa mineralne eksploatowane na terenie Jury stanowią:

  1. rudy cynku i ołowiu 

    (rudy cynku - blenda skorupowa /sfaleryt, cleiofan, wurtzyt, brunckit/, cynkit, hemimorfit, hydrocynkit, smithsonit oraz rudy ołowiu - galena i bolesławit a także współwystępujące - ałun, anglezyt, cerusyt, galman, grinolit, markasyt, monheimit, psylomelan, srebro rodzime, tarnowicyt)

Minerały spotykane na Jurze reprezentuje:

  • agat – wielobarwna odmiana chalcedonu odznaczająca się koncentryczną, rzadziej warstwową budową. Stosowany głównie jako popularny kamień ozdobny.- na Jurze spotykany w kamieniołomach melafiru i diabazu w Krzeszowicach, Alwerni, Regulicach, Rudnie, Tenczynku i Niedźwiedziej Górze

Spośród skał i osobliwości mineralogicznych spotykanych na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej   warto wymienić:

  • arkoza - skała osadowa, okruchowa stanowiąca najczęściej odmianę piaskowca. Posiada zwykle barwę szarą o odcieniu żółtym, brunatnym, różowym lub czerwonawym. Jest skałą zwięzłą złożoną z kwarcu i skaleni potasowych. Spoiwo jest  najczęściej żelaziste, niekiedy węglanowe, ilaste lub krzemionkowe. Arkoza tworzy się

Przemysł na omawianym terenie powstał już w XIX w. dzięki dogodnemu położeniu blisko bazy surowcowej (gł. Węgla kamiennego i rudy żelaza) oraz dzięki przeprowadzeniu linii Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, ułatwiającej zbyt wyrobów. Następny okres rozwoju przemysłu Jury...

W okresie międzywojennym na terenach Jury wybudowano linie kolejowe Herby-Wieruszów oraz Tunel-Kraków, które połączone zostały z istniejącymi już wcześniej liniami.

Największą inwestycją była....

Na omawianym terenie przeważają gleby bielicowe i brunatne.

W rejonie Wyżyny Krakowskiej dużą powierzchnię zajmują gleby brunatne wytworzone na lessach. Zalegają one...

Najstarsza szkoła parafialna na terenach Jury istniała w Krakowie już na początku XIII wieku. W 1364 r. Kazimierz Wielki zakłada w Krakowie jeden z pierwszych uniwersytetów w Europie, oparty na wzorach bolońsko-padewskim i neopolitańskim. Miał on wówczas 3 wydziały

Jurę zamieszkują Małopolanie, którzy w okolicach Częstochowy zaczynają się mieszać z ugrupowaniem Sieradzan. Południową część Wyżyny Krakowskiej zamieszkują krakowiacy, przy czym na zachód od Brzeska, Proszowic i Racławic mieszkają Krakowiacy Zachodni, zaś na wschód Krakowiacy Wschodni. Pozostała część Jury...