Lata 1900-1939

Poprawiono: czwartek, 15 czerwiec 2017 Opublikowano: niedziela, 11 czerwiec 2017

początek XX w. - w Krakowie wewnątrz partii PPS zaczynają się krystalizować lewicowe elementy podobnie jak w Warszawie i Łodzi.

W Borownie mieściły się słynne stajnie koni wyścigowych braci Edwarda i Jana Reszke, wybitnych polskich śpiewaków.

1900-03 - kryzys przemysłowy, w wyniku którego niektóre olbrzymie przedsiębiorstwa skupiały znaczną część produkcji w swoim ręku. Tak więc Huta Bankowa produkowała 1/4 wytwórczości metalurgicznej całego byłego Królestwa Polskiego.

1902 - wystąpienia robotników w Częstochowie.

początek 1903 - strajk w fabryce "Warta" w Częstochowie

1903-06 - budowa Teatru Starego w Krakowie (proj. Franciszek Mączyński)

1904 - budowa nowego kościoła w Brzeźnicy z wykorzystaniem starych murów

styczeń-luty 1905 - w wyniku rewolucji wybuchają liczne strajki m.in. w Częstochowie. W Zagłębiu Dąbrowskim strajk rozpoczął się nieco później. Przebiegał on żywiołowo i miał zdecydowanie polityczny charakter. Odbywały się liczne wiece i wielkie demonstracje. Robotnicy walczyli, by nie dopuścić łamistrajków. Toteż np. w hucie "Katarzyna" wojsko zabiło i raniło około 70 osób. Strajk polityczny zakończył się stopniowo w początkach lutego i przekształcił się w dziesiątki strajków ekonomicznych, prowadzonych przez załogi oddzielnych fabryk. Podczas strajków podnoszono postulaty dotyczące podwyżki płac, skrócenia dnia roboczego, ubezpieczenia przez co wciągał on do walki nowe, dotąd bierne grupy robotników.

24-26 czerwca 1905 - strajki i demonstracje robotnicze ogarniają Częstochowę i Zagłębie Dąbrowskie

listopad 1905 - w Zagłębiu Dąbrowskim doszło do faktycznego przejęcia władzy przez lud. Robotnicy wprowadzili w niektórych kopalniach 8-godzinny dzień pracy. Masy opanowały ulice. W zajętych przez drużyny bojowe drukarniach drukowano rewolucyjne gazety i odezwy. Kiedy przybył tekst październikowego manifestu carskiego sam gubernator jeździł prosić rewolucyjną załogę drukarni, by pozwoliła mu go wydrukować. Teren Zagłębia, opanowany w ciągu 10 dni przez rewolucję nosił nazwę "czerwonej republiki zagłębiowskiej".

1905-07 - na omawianym terenie objawia się nasileniem ruchu robotniczego. Największe manifestacje i starcia z policją miały miejsce w Olkuszu, Zawierciu, Częstochowie, Krakowie

1906-08 - budowa secesyjnej kamienicy Cynciela w Krakowie (proj. Ludwik Wojtyczko)

1909 - budowa wieży przy kościele w Babicach

Archeolog Leon Kozłowski, późniejszy premier Polski, wraz z J. Czarnowskim przebadali grodzisko na Sokolicy w dolinie Będkowskiej

1910 - głośnym echem w całym Królestwie odbiły się krakowskie obchody 500-lecia bitwy pod Grunwaldem.

1912 - w Krakowie przebywał Włodzimierz Ilicz Lenin, który od schyłku rewolucji w Rosji przebywał na emigracji. Z Krakowa Lenin udał się do Poronina. Z Leninem ściśle współpracował Stalin, który na jesieni tego roku dwukrotnie przyjeżdżał do Krakowa, by omówić z Leninem węzłowe sprawy ruchu robotniczego i zadania partii bolszewickiej.

1912-14 - przedłużenie nawy i budowa wieży kościelnej w Bolechowicach

przed 1914 - eksploatacja szpatu z Jaskini Olsztyńskiej

1914-18 - Wyżyna Krakowsko-Częstochowska podczas I wojny światowej leżała raczej na uboczu działań wojennych. Właściwie tylko jedna, ale bardzo krwawa bitwa miała tu miejsce w tym okresie.

1914 - front I wojny światowej przechodził przez Galicję i Królestwo

16 sierpień 1914 - powstaje w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy

15 listopad 1914 - legioniści polscy zajęli pozycje na Wzgórzu Świętego Krzyża w Bydlinie i w Krzywopłotach. Wojsko carskie było rozstawione w lasach koło Smolenia i Domaniewic

17 listopada 1914 - dwa bataliony (IV i VI) Legionów Polskich przystąpiły do kontrataku w stronę wsi Załęże

18 listopada 1914 - podczas drugiego kontrataku legioniści zajęli część wsi Załęże, ale pod silnym ogniem rosyjskim musieli się ostatecznie wycofać. Krwawa bitwa pochłonęła 46 legionistów, a 131 było rannych. Bez ran pozostało 263 rodaków. Pomimo wielkich wysiłków Polaków nie udało się przełamać linii frontu, ale ofensywa rosyjska została zatrzymana. Była to właściwie jedyna akcja wojskowa w Jurze w okresie I wojny światowej.

początek grudnia 1914 - ciężkie walki o Kraków zakończone zostały odparciem wojsk rosyjskich

1916 - produkcja węgla w Zagłębiu Dąbrowskim spadła z 6,8 do 2,8 mln ton.

1917 - nadal bez przeszkód odbywa się rabunek ziem polskich. Na żądanie niemieckich baronów węglowych, obawiających się konkurencji, wysadzono w powietrze większość kopalń w Zagłębiu. Związek Przemysłowców Wschodnioniemieckich domagał się przekształcenia Polski w rolniczo-surowcowe zaplecze Niemiec, które powinno było dostarczać dla przemysłu wschodnioniemieckiego tanią siłę roboczą, żywność i surowce. Przemysł polski miał zostać zniszczony, a Zagłębie Dąbrowskie przyłączone do Niemiec.

1918 - strajki górników w Zagłębiu Dąbrowskim i w Częstochowie. Szczególną uporczywością odznaczał się strajk robotników fabryki "Częstochowianka".

Zrodził się pomysł utworzenia w Będzinie na zamku muzeum. Założono Towarzystwo Opieki nad Górą Zamkową, później przekształcone w Towarzystwo Muzeum Zagłębia Dąbrowskiego. Projekt odbudowy opracował Adolf Szyszko-Bohusz, ale nie został on zrealizowany

4 kwietnia 1918 - strajk w kopalni "Paryż".

połowa kwietnia 1918 - strajk w kopalni "Paryż" staje się strajkiem powszechnym.

październik 1918 - wybuch wielkiego powszechnego strajku górników Zagłębia Dąbrowskiego. Kopalnie zamarły na 3 tygodnie.

28 październik 1918 - w Krakowie powstaje Polska Komisja Likwidacyjna

8 listopada 1918 - powstaje Rada delegatów robotniczych Zagłębia Dąbrowskiego, której stworzenie zostało przez robotników zadecydowane już 2 listopada. Rada delegatów powstaje również w Częstochowie. Rada Zagłębiowska wprowadza 8-godzinny dzień roboczy, organizuje komitety fabryczne i wojskowe i powołuje do życia siłę zbrojną pod nazwą Czerwona Gwardia.

W czasie demonstracji robotniczej w Dąbrowie Górniczej zastrzelony został robotnik Eugeniusz Furman, co lewicowa propaganda wykorzystała do walki z nowym rządem Moraczewskiego

21 listopada 1918 - dochodzi do krwawych starć w Zagłębiu Dąbrowskim w kopalniach Czeladź i Saturn, w czasie których ginie pięciu robotników.

Rozwiązana zostaje Czerwona Gwardia Zagłębia Dąbrowskiego.

1918-39 - dewastację ruin zamku w Bobolicach przyspieszają liczni poszukiwacze skarbów

Ponowny okres eksploatacji szpatu z z Jaskini Olsztyńskiej. Poszukiwacze szpatu odkrywają ponadto w Sokolich Górach również J. Koralową

1919 - bp włocławski erygował parafię w Borze Zapilskim

6 stycznia 1919 - rząd Moraczewskiego wprowadza stan wyjątkowy w Zagłębiu Dąbrowskim i w Warszawie, czyli w najbardziej rewolucyjnych ośrodkach. Stan wyjątkowy, przedłużany systematycznie co trzy miesiące, trwał formalnie do maja 1921 roku. Miało to na celu stłumienie strajków podżeganych przez lewicowych przywódców.

październik 1919 - wybucha strajk powszechny w Zagłębiu Dąbrowskim

1920 - drewniany kościół w Bydlinie spłonął w pożarze

1921 - budowa drewnianego kościoła w Borze Zapilskim staraniem ks. Michała Maniewskiego

1921-22 - Komisja Centralna Związków Zawodowych rozwiązała sześć oddziałów Związków Metalowców m.in. w Dąbrowie Górniczej, dwa oddziały Związku Górników, zawiesiła również oddział Związku Włókniarzy w Krakowie.

1923 - w przysiółku Kwaczały - Spalonej, założona zostaje niewielka fabryczka "Potas" (obecne zakłady chemiczne w Alwerni)

lipiec 1923 - wybucha masowy strajk włókniarzy w Częstochowie o podwyżkę zarobków. Między strajkującymi robotnikami i policją doszło do krwawych starć.

5-7 listopada 1923 - wybucha strajk powszechny w Krakowie zwany powstaniem krakowskim powstały przeciwko wysokiej inflacji i drożyźnie. Garnizon krakowski został postawiony w stan gotowości bojowej, do miasta ściągnięto oddziały wojska i policji z innych województw. Drugiego dnia strajku robotnicy udali się na zgromadzenie do Domu Robotniczego, jednak gmach zastali otoczony kordonami policji i wojska. Padł rozkaz salwy do robotników. Żołnierze odmówili wykonania rozkazu, ale policja otworzyła ogień. W odwecie robotnicy zaatakowali i rozbroili oddziały policji i żołnierzy 16 pułku piechoty po czym zaczęli wznosić barykady na ulicach Krakowa. Dowódca Krakowskiego Okręgu Wojskowego gen. Czikiel, na polecenie ówczesnego ministra spraw wewnętrznych zmobilizował 8 pułk ułanów, którzy przypuścili na demonstrujące tłumy szarżę kawaleryjską. Załoga wysłanego samochodu pancernego musiała się poddać. W czasie walk kilkunastu robotników zostało zabitych, a kilkuset rannych. Ze strony wojska padło 3 oficerów i 11 żołnierzy. Było również wielu rannych. Robotnicy mimo to opanowali miasto, które znajdowało się w ich rękach przez szereg godzin. Nie opanowano jednak punktów węzłowych, jak dworzec kolejowy, poczta, czy też telegraf. W dniu 7 listopada kierownictwo PPS ogłosiło zakończenie strajku powszechnego, rozbroiło robotników z Krakowa i poradziło władzom państwowym, aby chwilowo wyprowadzić wojsko z Krakowa w celu uspokojenia robotników, co też się stało.

8 listopada 1923 - po jednym dniu od wyprowadzenia z Krakowa, wojsko został ściągnięte do miasta z powrotem.

1924 - strajki w Wolbromiu i Kluczach

1925 - budowa klasycystycznego gmachu PKO w Krakowie (proj. A. Szyszko-Bohusz)

1926 - demonstracje bezrobotnych w Zagłębiu.

Zyski cementowni "Wysoka" wynosi 660 tys. zł.

4 grudnia 1927 - 1 września 1939 - w Krakowie nadaje stacja radiowa o mocy 1,8 kW i długości fali 295,5 m

1 maja 1928 - na ulice miast Zagłębia Dąbrowskiego wyszły pod sztandarem KPP zastępy robotnicze. Policja i bojówki PPS zaatakowali demonstrantów w wyniku czego jedna osoba zginęła a wiele zostało rannych.

1928 - zyski cementowni "Wysoka" wynoszą 4.700 tys. zł.

przełom l. 20-tych i 30-tych XX w. - w wyniku gospodarczego kryzysu światowego kopalnie okolic Bolesławia zatopiono

1930 - strajki w Olkuszu i Zawierciu

1931 - strajk 20 tysięcy górników w Zagłębiu Dąbrowskim i Krakowskim przeciw prośbie narzucenia im 15% obniżki płac. Podczas strajku doszło do licznych starć z policją, w czasie których 6 robotników zostało zabitych, a kilkudziesięciu ciężko rannych. W wyniku strajku rząd cofnął zapowiedzianą obniżkę i przedłużył obowiązującą umowę.

1932 - po raz kolejny wybucha strajk górników w Zagłębiu Dąbrowskim i Krakowskim. Był to strajk powszechny, w którym wzięło udział prawie 40 tysięcy górników.

1933 - nowy strajk górników trzech zagłębi przeciw obniżce płac.

Alwernia traci prawa miejskie

1936 - powstał projekt utworzenia koło Olsztyna rezerwatu pod nazwą Knieja Olsztyńska

marzec 1936 - w fabryce "Semperit" w Krakowie, zatrudniającej przeważnie kobiety wybuchł strajk okupacyjny. Czołowym żądaniem robotnic była 15% podwyżka płac. Z rozkazu wojewody Świtalskiego wiec został rozpędzony. Policja dokonała najścia na teren okupowanej fabryki, które zakończyło się krwawą masakrą. Na wieść o tym robotnicy z Krakowa odpowiedzieli walkami ulicznymi. Padło wówczas 10 robotników a 20 było rannych. Wśród policjantów nikt nie zginął, zaś rannych było 26 osób.

25 marca 1936 - w Krakowie ogłoszony został strajk powszechny. W demonstracyjnym pogrzebie zabitych przez policję brało udział około 30 tysięcy osób.

1 grudnia 1937 - 4 września 1939 - w Krakowie działa druga stacja radiowa o mocy 10 kW

1938 - według nowego podziału administracyjnego tereny Jury przynależały do trzech województw: łódzkiego - powiaty Wieluń i Radomsko, kieleckiego - powiaty Częstochowa, Zawiercie, Będzin, Sosnowiec, Olkusz, Włoszczowa i Miechów oraz krakowskiego - powiaty Chrzanów i Kraków. W Częstochowie Zaciszu znaleziono skarb składający się z XVII-wiecznych szelągów Jana Kazimierza, "boratynek". Fakt ten ujawniono a monety przekazano dopiero w 1961 (482 szt.) i 1963 roku (64 szt.)

przeł. 1938-39
- w Częstochowie Stradomiu znaleziono przy budowie domu skarb w naczyniu glinianym i w worku. Nie udało się ustalić jego zawartości