Flora

Poprawiono: czwartek, 15 czerwiec 2017 Opublikowano: czwartek, 15 czerwiec 2017

Obszar Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej stanowi (wg Władysława Szafera) odrębną krainę geobotaniczną. Kraina ta pozostaje wyraźnie pod wpływem klimatu oceanicznego, w związku z czym występuje tu znaczna ilość roślin typowych dla Europy Zachodniej (np. buk i dąb bezszypułkowy). Mieszane bory dębowo-sosnowe spotkać można na lessowych terenach Wyżyny. Niestety występują one bardzo sporadycznie. Lasy dębowo-sosnowe z domieszką jodły lub rzadziej buka, pojawiają się w północnej części Wyżyny. Grądy, czyli lasy liściaste i mieszane z przewagą grabu, dębu i świerka występują na glebach gliniastych tzn. w okolicach Krakowa i Wielunia. Wyżynę Częstochowską porastają lasy sosnowe oraz sporadycznie buczyna sudecka i lasy grądowe, w których rośnie żywiec dziewięciolistny i cebulkowy. 
Na terenie Wyżyny rośnie około 1600 gatunków roślin naczyniowych (czyli 60% wszystkich roślin naczyniowych występujących na terenie Polski). Charakterystyczną cechą tego regionu jest występowanie wielkiej ilości roślin niższych (gł. grzybów, których naliczono tu około 900 gatunków). Pięknieją omawiane tereny wraz z nadejściem wiosny. Już wczesną wiosną na wapiennych wzgórzach masowo pojawia się przylaszczka i śnieżyczka-przebiśnieg oraz zakwita wawrzynek wilczełyko. Nieco później pojawiają się kwiaty miodunki, szczyra, pierwiosnka i konwalii majowej. Czerwiec obfituje w biało i fioletowo kwitnące dywany macierzanki wonnej. Na ugorach, gdzie nie ma lasów spotyka się dziką różę, tarninę i leszczynę. Dla skał najbardziej typowe są rojniki, rozchodniki i dziewięćsił bezłodygowy. Typowe dla Jury są również jałowce, sterczące bądź to pojedynczo wśród ostańców lub też stanowiące zwarte grupy zarośli, przez które trudno się przedostać. W zacienionych miejscach popularnie spotykane są paprocie (języcznik zwyczajny o zanokcica) oraz mchy i porosty. W runie borów często spotykane są pomocnik baldaszkowy, czarna jagoda i borówka brusznica.

Najbogatszą szatę roślinną ma Wyżyna Olkuska (a w szczególności największy na omawianym terenie kompleks lasów naturalnych w dolina Prądnika), którą porastają przeważnie lasy liściaste z grabami, dębami i lipami. Występują tu również reliktowe lasy górskie (las jaworowy - w Ojcowie oraz w paru miejscach w Nadleśnictwie Olkusz /zbiorowisko jaworzyny górskiej z języcznikiem - Phyllitido-Aceretum/ i buczyna karpacka).

Buczyna karpacka występująca już w niedużych fragmentach głównie na Wyżynie Olkuskiej i Garbie Tenczyńskim stanowi pozostałość lasów bukowych zniszczonych wskutek powszechnego dawniej stosowania drewna bukowego dla potrzeb hutnictwa. Buczyna ta charakteryzuje się domieszką jodły, rzadziej świerka i jaworu. W jej runie rosną żywiec gruczołowaty, lepiężnik biały, przetacznik górski, parzydło leśne, paprotnik kolczasty i tojad mołdowski.

Buczyna naskalna jest wielką osobliwością Jury, ponieważ jest lasem typowym dla południowej części kontynentu europejskiego. Ten rodzaj lasu jest eksponowany szczególnie na stokach nasłonecznionych, a miejscem jego występowania jest południowo-zachodnia część Jury.

Innym charakterystycznym zespołem leśnym są świetliste dąbrowy, które podobnie jak buczyna karpacka, są roślinami ciepłolubnymi. Jedynym miejscem występowania tego typu lasów są morenowe wzgórza na wysokości Działoszyna, a także urodzajne gleby kredowe nad Dłubnią.

Największe skupiska roślin górskich, których pierwotne siedliska znajdują się w Karpatach i Sudetach występują również w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Rośliny górskie występujące na Jurze należą do reliktów dawnych flor epoki lodowej oraz zimnego okresu holocenu. Są to m.in.: omięg górski rośnie na terenie źródliskowym Białej Przemszy, ciemiężyca zielona, chaber miękkowłosy w Dolinie Prądnika, skałki porasta zanokcica zielona, skalnica gronkowa, kozłek trójlistny. Czasem na piargach można spotkać rosnącą zachyłkę Roberta. Reliktami pochodzącymi z trzeciorzędu są ostróżka tatrzańska i wierzba lapońska, a reliktami vistuliańskimi brzoza karłowata i dębik ośmiopłatkowy. Najwięcej reliktów (aż 60) możemy doliczyć się wśród roślin naczyniowych,a wśród nich paprotnik pstry znaleziony dotychczas tylko dwa razy: najpierw w okolicach Ojcowa a potem również koło Działoszyna.

Gatunkami kserotermicznymi (na Jurze około 300 gatunków) lubiącymi miejsca suche, ciepłe i silnie nasłonecznione są: trawy - ostnica Jana na zboczach Góry Koronnej w Dolinie Prądnika i kostrzewa bruzdkowana koło Krakowa, wiśnia karłowata, róża francuska, turzyce występujące w okolicach Krakowa (w tym turzyca Michela oraz turzyca niska), czosnek skalny (występuje on na niżu Polskim tylko na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej), macierzanka, oman wąskolistny, dziewanna austriacka, rumian żółty, przetacznik wczesny, aster gawędka, kostrzewa blada. 

Murawy piaskowe i roślinność pustynna jest reprezentowana przez szczotlichę siwą spotykaną w piaszczystych nieckach i wydmuchrzycę piaskową. 

Osobliwościami Jury są: krzew kłokoczka południowa (rosnąca w Krzeszowicach, Smoleniu, Żerkowicach, Sokolich Górach, przez które przebiega północna granica jej występowania), kwitnący bluszcz (na Bielanach w Krakowie, w Ojcowie, w dolinach: Kluczwody i Kobylańskiej), storczyki (w lasach liściastych Jury stwierdzono występowanie 10 gatunków storczyków), ciepłolubny kruszczyk drobnolistny (w rezerwacie w Lipowcu)., fiołek bagienny, skalnica gronkowa, przetacznik wczesny, turzyca bagienna, kłokoczka południowa.

Endemitami występującymi na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej są: warzucha polska (której stanowisko zaobserwowano w Olkuszu u źródeł rzeki Białej) i warzucha tatrzańska oraz przytulia Gallium cracoviense (rosnąca na stromych ścianach skalnych i na cienistych półkach skalnych w Olsztynie pod Częstochową) oraz modrzew polski. Endemitem jest również relikt epoki lodowcowej - ostróżka tatrzańska.

Brzoza ojcowska rośnie w dolinach: Bolechowickiej i Kobylańskiej.

Grzyby - piestrzenica kasztanowata (mająca pomarszczony kapelusz i biały trzonek), borowiki, podgrzybki, koźlarze, maślaki, kurki, rzadziej rydze. Z grzybów trujących często można napotkać muchomory sromotnikowe. Mniej znanymi grzybami, które tu występują są: judaszowe ucho, żagiew siarkowa, szmaciak gałęzisty, jeleniak (rosnący pod ziemią).

Z glonów występujących na omawianym terenie (z czego około 450 gatunków żyje w rzece Pilica) nie sposób ominąć: okrzemki, zielenice, eugleniny i krasnorosty.

Porosty są na Jurze reprezentowane przez 420 gatunków. Niemal połowę z nich stanowią epifity, czyli porosty rosnące na korze drzew. Około 1/3 porostów zamieszkuje na podłożu skalnym (epility). Reszta to porosty naziemne. Najpiękniejszym jurajskim porostem jest złotorost ścienny. Plecha jego jest skorupiasto-listkowata , a średnica dochodzi do 10 cm. Przymocowany jest on do podłoża (drewno lub skała) za pomocą włoskowatych chwytników. Miseczkowate owocniki tego porostu są żółtawe lub rzadziej żółtopomarańczowe. Nieco rzadziej spotkać można tu granicznika płucnika. Jest to największy europejski porost, a jego plecha jest barwy oliwkowozielonej lub brunatnej. W medycynie domowej i zielarskiej używa się go do zwalczania chorób płuc.

W związku z niekorzystnym położeniem Jury wobec największych ośrodków przemysłowych w Polsce występuje problem zachowania rzadkich gatunków roślin stanowiących o wyjątkowości tego regionu. Roślinami zagrożonymi wyginięciem spowodowanym osuszaniem torfowisk i bagien są: kosaciac syberyjski, goryczka wąskolistna, pełnik europejski i rosiczka okrągłolistna. Z roślinności murawowej zagrożone są: miłek wiosenny, wężymord stepowy, sasanka otwarta. Zanieczyszczenie powietrza wpływa na zamieranie sosen, jodeł i świerków, a to z kolei doprowadza do wymierania przetacznika leśnego, jastrzębca gładkiego i widłaka jałowcowatego. To pociąga za sobą skutki w wymieraniu cennych zwierząt a pojawianiu się w ich miejsce szkodników. Aby z tym walczyć na terenie Wyżyny Krakowskiej utworzono wiele stref chroniących przyrodę.