CHRZANÓW

Miasto powiatowe (42 tys. mieszk. w 1998) na pograniczu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Śląskiej. Leży na grzbiecie jurajskim łączącym Garb Tenczyński z Niecką Wilkoszyńską. Wsch. część miasta opada do dol. Chechła. Chrzanów stanowi centrum tzw. krakowskiego zagłębia górniczo-przemysłowego, obejmującego widły rzek Przemszy i Białej Przemszy (Chrzanów, Trzebinia, Jaworzno). Fabryka maszyn budowlanych i lokomotyw (Bumar Fablok), zakłady materiałów ogniotrwałych (CHZMO "Stella"), wapiennicze (Kopalnia i Prażalnia Dolomitu "Żelatowa"), przemysł spożywczy, samochodowy (Valeo), metalowy. Węzeł kolejowy. Przez północną część miasta przebiega również autostrada A4 z Katowic do Krakowa (węzeł Chrzanów I - tzw. trzebiński i węzeł Chrzanów II tzw. baliński). Miasto interesujące turystycznie. Zabytki. Muzea. Początek szlaku Ziemi Chrzanowskiej. Kryta pływalnia ze zjeżdżalniami.

XII w. - istniała tu osada (może gród kasztelański ?), gdzie wydobywano rudę żelaza i ołowiu, niemniej obecnie nieznane są początki istnienia Chrzanowa podobnie jak dokładniejsza lokalizacja tego grodu. Niektóre starsze źródła podają, że w wielu punktach ziemi chrzanowskiej w tym w samym Chrzanowie mogły wznosić się grody Wiślan włączone później w skład Państwa Wielkomorawskiego

1179 - wzmianka mówi Chrzanowie [wg niektórych źródeł wzmianka wspomina o kasztelanii w Chrzanowie  por. 1243 r. - przyp. autora] (leżał prawdopodobnie w dzisiejszej dzielnicy Kościelec), który wraz z sąsiednimi kasztelaniami (oświęcimską i bytomską) książę Kazimierz Sprawiedliwy odstąpił księciu raciborskiemu (późniejszemu opolskiemu) Mieszkowi [Mieczysławowi] Plątonogiemu 

XIII w. - najazd Tatarów spustoszył osadę. W tym czasie Chrzanów pozostawał w rękach potomków Mieszka Plątonogiego, książąt opolskich Kazimierza (zm. 1229 lub 1230) a później Mieszka II Otyłego (zm. 1246). Prawdopodobnie Władysław obejmując po starszym bracie Mieszku II władzę nie miał już w swych rękach Chrzanowa, który wcześniej prawdopodobnie został odebrany przez Konrada Mazowieckiego. Do dziś utrzymuje się hipoteza Z. Wojciechowskiego jakoby kasztelania w Chrzanowie była tworem trzynastowiecznym i została ustanowiona przez Konrada Mazowieckiego na obszarze wokół Chrzanowa w dorzeczu Przemszy, Białej Przemszy i Wisły, należącym do książąt opolskich, a opanowanym przez Konrada Mazowieckiego po najeździe tatarskim w 1241 r. Niestety pogląd ten bazował na dokumencie Kazimierza Opolskiego uznanym dziś za falsyfikat. Istnieją również teorie, że kasztelanię mógł utworzyć np. Henryk Brodaty lub Henryk Pobożny. Obecnie wiele wątków dotyczących początków Chrzanowa nie znajduje ostatecznego wyjaśnienia. Dokładnego badania wymaga też sprawa powrócenia Chrzanowa do Krakowa. Wydaje się, że teoria J. Wiśniewskiego mówiąca, że miasto z okolicą powróciło do ziem krakowskich po 1228 r. jest coraz mniej pewna wobec rozważań nad powrotem tych terenów dopiero w 1241 r. z chwilą klęski Henryka Pobożnego pod Legnicą i zajęcia ziemi krakowskiej przez Konrada Mazowieckiego. Prawdopodobnie tego wieku sięgają początki parafii św. Mikołaja w Chrzanowie.

1243 - wg Z. Wojciechowskiego, J. Motyki i B. Ulanowskiego w tym roku po raz pierwszy wzmiankowana była kasztelania chrzanowska [w pozyskanych materiałach pierwsza wzmianka o kasztelanii datowana jest na 1179 r. - przyp. autora]

XIV w. - W nie wyjaśnionych dotąd okolicznościach Chrzanów z okolicznymi terenami powrócił do Polski. Prawa miejskie uzyskane prawdopodobnie od króla Kazimierza Wielkiego. Uważa się, że miasto to nigdy nie zostało otoczone murami obronnymi. Podstawą rozwoju miasta było kopalnictwo i handel kruszcami (głównie wydobywanymi tu rudami ołowiu, cynku i żelaza) oraz browarnictwo, tkactwo, sukiennictwo (słynne "sukna bernardyńskie" i granatowe "lazury"). Na rozkwit miasta wpłynęło również korzystne położenie na trakcie handlowym z Krakowa który tu rozgałęział się idąc dalej jedna odnogą na Śląsk do Wrocławia i drugą przez Oświęcim do Czech. Taka lokalizacja wpłynęła na szybki rozwój handlu, co sobotę odbywały się tu jarmarki a raz do roku nadzień św. Mikołaja ośmiodniowy targ. Obok handlu miejscowymi kopalinami Chrzanów wyspecjalizował się również w handlu bydłem. Istniała tu m.in. komora celna do wywozu bydła na Śląsk.

1325-28 w rejestrach świętopietrza wzmiankowany jest pleban chrzanowski Bartłomiej, który wpłacił ze swej parafii sześć grzywien

1340 - parafia św. Mikołaja zostaje przyłączona do nowo utworzonego dekanatu nowogórskiego

połowa XIV w. - budowa murowanego kościoła parafialnego św. Mikołaja

2 poł. XIV w.-1640 - właścicielami miasta był ród Ligęzów z pobliskiego Bobrka

1434 - Jakub szewc z Czeladzi został przyjęty do prawa miejskiego w Chrzanowie

XVI w. - budowa lamusa dworskiego. Do kościoła parafialnego od południowej strony nieznany fundator dobudował kaplicę. W mieście obok kościoła parafialnego św. Mikołaja, przy ul. Świętokrzyskiej istniał również drugi kościół św. Krzyża (stał jeszcze w 1827 r.). Do parafii św. Krzyża dołączone zostały tereny Gór Luszowskich i młynarzy z Sierszy

XVII w. - mimo, że Chrzanów nie leżał bezpośrednio na terenach objętych niszczącymi wojnami to ich efekty przyczyniły się do zahamowania rozwoju miasta. Ponadto znaczna część wówczas drewnianej zabudowy uległa spaleniu a mieszkańcy zostali zdziesiątkowani przez epidemie

1640-1740 - ród Ligęzów sprzedał miasto Dębińskim. Następnymi właścicielami miasta byli Grudzińscy i Stadniccy  

1641 - ówczesny dziedzic miasta i kasztelan biecki Andrzej Samuel Dębiński dobudował do kościoła parafialnego barokową kaplicę św. Stanisława

1646 - pożar kościoła św. Mikołaja

XVIII w. - do parafii św. Mikołaja w Chrzanowie przyłączona została wieś Kąty

1726 - kolejny pożar kościoła św. Mikołaja

1740 - właścicielem miasta został Józef Ossoliński, który doprowadził do ponownego rozkwitu miasta. On to ufundował nowy budynek szkoły, uregulował sytuację Żydów oraz uzyskał od Stanisława Augusta Poniatowskiego przywilej na kolejny jarmark

1648 - trzeci pożar kościoła św. Mikołaja

1784 - 86 - budowa murowanej bożnicy

24 października 1795 - w wyniku postanowień III rozbioru Polski Chrzanów został włączony do zaboru Austriackiego w obrębie tzw. Galicji Zachodniej

przełom XVIII i XIX w. - budowa pałacu w Kościelcu

pocz. XIX w. - jednym z głównych czynników rozwojowych miasta stało się wydobycie i handel cynkiem

1800 - przebudowa lamusa dworskiego na klasycystyczny dwór mieszkalny położony w parku krajobrazowym

1804-56 - miasto trzykrotnie zmieniało swoich właścicieli 

7 -9 lipca 1807 - mocą taktatu w Tylży Chrzanów wszedł w skład utworzonego Księstwa Warszawskiego

3 marca 1815 - podczas Kongresu Wiedeńskiego zaborcy podpisali m.in. traktat na mocy którego m.in. Chrzanów  został włączony do tzw. Rzeczpospolitej Krakowskiej

1815-46 - w okresie Rzeczypospolitej Krakowskiej miasto na krótko ożywiło się (handel zbożem, bydłem, żelazem, rudą galmanową), lecz później ledwie wegetowało

wrzesień 1831 - w końcowej fazie powstania listopadowego w okolicy Chrzanowa granicę przekroczył generał Samuel Różycki uciekając z Królestwa Polskiego do Rzeczpospolitej Krakowskiej

1837 - budowa murowanej kapliczki na terenie Kościelca

1838 - powstaje "Plan upiększenia miasta"

1843 - budowa kościoła Chrzanowie-Kościelcu

1847 - uruchomienie linii kolei warszawsko-wiedeńskiej biegnącej przez miasto 

1848 (46?) - miasto powróciło do Galicji pod panowanie austriackie 

1852 - uruchomienie głębinowej kopalni rud cynku i ołowiu "Matylda" w Kątach (ob. zach. dzielnica miasta)

1854 - powołano powiat chrzanowski istniejący do 1975 r. 

1856-1939 - miasto należy do rodziny Loewenfeldów (Emanuel Loewenfeld), którzy byli jego ostatnimi prywatnymi właścicielami

1866 - uruchomiono miejskie wodociągi

Przełom XIX i XX w. - przebudowa bożnicy

pocz. XX w. - rozbudowa miasta. Nowym centrum stała się wytyczona w tym czasie al. Henryka. Przy niej skupiły swe siedziby główne instytucje miasta: Rada Powiatowa, Starostwo, Sąd Powiatowy, Towarzystwo Zaliczkowe, gimnazjum Staszica itp.

1911 - założenie Państwowego Gimnazjum im. S. Staszica

1912 - zatopienie kopalni "Matylda"

1912-14 - rozbudowa kościoła parafialnego św. Mikołaja z inicjatywy proboszcza ks. Jakuba Kamieńskiego

1918-39 - Chrzanów staje się znaczącym w Polsce ośrodkiem przemysłowym i gospodarczym

1918 - powstaje kopalnia dolomitu Żelatowa

1920 - powstaje tu pierwsza w Polsce fabryka lokomotyw "Fablok" S.A. (później Fabryka Maszyn Budowlanych i Lokomotyw)

1924 - produkcja pierwszej lokomotywy z fabryki "Fablok"

1927 - ponownie uruchomiono zatopioną wcześniej kopalnię rud cynkowo-ołowiowych "Matylda"

1928 - uruchomienie fabryki wyrobów trykotowych

l. 30- te XX w. - w miejscowej fabryce lokomotyw produkowano tzw. lukstorpedy, szybkie jednostki kolejowe o napędzie spalinowym

1930 - na terenie Kościelca - wówczas odrębnej miejscowości - założony zostaje zakład produkcji materiałów szamotowych i kwasoodpornych dla hutnictwa żelaza Zakłady Ceramiczne "Stella" S.A. (później Chrzanowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych "Stella")

1931 - ponowne zatopienie kopalni "Matylda"

1936 - rozpoczęcie produkcji w fabryce wyrobów metalowych

1938 - według nowego podziału administracyjnego powiat chrzanowski znalazł się w województwie krakowskim

4 września 1939 - do miasta wkraczają oddziały niemieckie

1939 - W rejonie Jaworzna i Chrzanowa charakterystycznym sposobem walki była tzw. bitwa o szyny. Charakteryzowała się ona tym, że partyzanci specjalizowali się w wysadzaniu torów, wykolejaniu pociągów z transportami wojskowymi wroga itp.

26 październik (listopad) 1939 - Chrzanów uznany przez okupanta za rdzennie niemiecki i został wcielony do III Rzeszy

1939-45 - w okresie okupacji, w wyniku eksterminacji i wysiedleń ludność miasta zmniejszyła się o ok. 50%. W Chrzanowie i okolicy istniały bardzo aktywne oddziały partyzanckie GL i AL wyspecjalizowane głównie w dywersji kolejowej. 

1940-43 - w mieście istniało getto. Mieszkańców getta w wyniku jego likwidacji wywieziono do obozu koncentracyjnego w  Oświęcimiu

styczeń 1943 - pałac w Kościelcu spłonął w niewyjaśnionych okolicznościach

1944 - rozpoczęła działalność konspiracyjna Powiatowa Rada Narodowa

24 styczeń 1945 - do Chrzanowa wkroczyły oddziały II Frontu Ukraińskiego 

1948 - M. Mazarak, profesor gimnazjum wraz z uczniami szkoły ofiarowali zbiory, co zapoczątkowało prace nad powstaniem Muzeum w Chrzanowie

1949 - utworzona została Powiatowa Biblioteka Publiczna

1950 - Kościelec został przyłączony do Chrzanowa

1957 - ostateczne odwodnienie kopalni "Matylda"

1959-70 - budowa miejskiego domu kultury (jego organizację rozpoczęto już w 1945 r.)

1960 - otwarcie z inicjatywy Mieczysława Mazarakiego Muzeum Regionalnego w zaadaptowanym dawnym lamusie dworskim-pałacu

1961 - utworzony został dekanat chrzanowski

1975 - likwidacja powiatu chrzanowskiego

wiosna 1979 - runęła wieża biblioteczna w ruinie pałacu w Kościelcu

1981 - zakupienie z funduszów miejskich Domu Urbańczyka

poł. l. 80. XX w. - ruina pałacu w Kościelcu została rozebrana

1985 - rozpoczęcie działalności wystawienniczej w Domu Urbańczyka

1999 - ponownie po 24 latach Chrzanów staje się miastem powiatowym

Warto zobaczyć:

Średniowieczny układ urbanistyczny rynku. W Rynku zespół kamieniczek  z poł. XIX w. i pocz. XX w.  Pod nr. 6 znajduje się najstarsza kamienica z XVIII w.

W północno zachodnim narożniku rynku znajduje się zabytkowy kościół parafialny p.w. św. Mikołaja. Przy ul. Mickiewicza 5 znajduje się piętrowa plebania z 1852 r.

W zabytkowym lamusie podworskim z kamienia z XVI w., przy ul. Mickiewicza 13 mieści się Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich (ze zbiorami przyrodniczymi, etnograficznymi, archeologiczno - historycznymi i dziełami sztuki). Budynek lamusa został przebudowany w 1800 r. (lub końcu  XIX w.) na dwór mieszkalny.

Nieopodal od siedziby Muzeum Regionalnego idąc od ul. Mickiewicza aleją Henryka (na rogu tej alei oraz ul. Słowackiego mieści się oddział wystaw czasowych Muzeum w Chrzanowie "Dom Urbańczyka" (al. Henryka 16). Budynek w stylu dworkowym z k. XIX w. usytuowany  w niewielkim ogrodzie został zaprojektowany i wybudowany przez powiatowego budowniczego Franciszka Urbańczyka [czasami w literaturze mylona jest osoba profesora Tadeusza Urbańczyka który związany był z Chrzanowem jednak nie był budowniczym tego dworku - przyp. autora]. Budynek ten stanowi przykład małomiasteczkowego budownictwa willowego o cechach regionalnych. Zakupiony z funduszów miejskich w 1981 roku, działalność wystawienniczą rozpoczęto zaś w 1985 roku.

Idąc dalej al. Henryka pod nr 22  wznosi się gmach Banku Spółdzielczego (d. Towarzystwa Zaliczkowego) z 1895 r. 

Bożnica murowana z l. 1784 - 86, przebudowana na przełomie XIX i XX w. obecnie magazyn.

Na terenie Kościelca stoi murowana kapliczka z 1837 r., kilka domów mieszkalnych z początku XIX w., pozostałości założenia pałacowego z przeł. XVIII  i XIX w. i pomnik żołnierzy radzieckich  z 1945 r. w parku krajobrazowym z XIX w. a także kościół z 1843 r. Przy ul. Szpitalnej wiodącej do Płazy w lesie znajduje się pomnik wskazujący środek powiatu chrzanowskiego. 

Wzdłuż ul. Podwale i Borowcowej na północny-wschód od stacji PKP Chrzanów Główny znajduje się cmentarz żydowski z 1795 r. z zespołem kilkudziesięciu kamiennych macew o dużej wartości artystycznej (najstarsze sięgają pocz. XIX w)

Na miejscowym cmentarzu położonym w północnej części miasta między ul. Balińską i Marchettiego znajduje się zabytkowa kaplica Loewenfeldów z pocz. XX w. proj. arch. Teodora Talowskiego oraz pomnik uczestnika powstania styczniowego, por. Elji Marchettiego, adiunkta Francesco Nullo

Na zachód od centrum miasta i na południe od dzielnicy Kąty znajduje się kanał "Matylda" - jedna z widocznych do dziś pozostałości po zatopionej głębinowej kopalni galmanu o tej samej nazwie co kanał.

Na wschód od miasta na terenie gminy Trzebinia położony jest zbiornik wodny Chechło przy którym ulokowane są ośrodek wypoczynkowy i klub sportów wodnych (opis przy Trzebini).

Ciekawe obiekty przyrodnicze na terenie miasta:

• Na osiedlu Wrzosowe przy ul. Transportowców leżącej w południowo-wschodniej części Kościelca na niewielkim płacie zdegradowanego torfowiska wysokiego znajduje się stanowisko żurawiny błotnej rosnącej obok borówki bagiennej, chronionego gnidosza rozesłanego i kruszczyka błotnego.
• Między miejscowością Zagórze a południowo-zachodnim osiedlem Borowiec znajduje się wzgórze Żelatowa (363 lub 395 m n.p.m.) stanowiące zachodnią kulminację Garbu Tenczyńskiego. Na północnych stokach tego wzgórza część szczytową porastają lasy grądowe z dominacją buka. Na szczególną uwagę zasługuje tu runo leśne, w którym stwierdzono występowanie m.in. lilii złotogłów, wawrzynka wilczełyko, bluszcza pospolitego, śnieżyczki przebiśnieg, kruszczyka szerokolistnego, przylaszczki pospolitej oraz storczyków bezzieleniowych: gnieźnika leśnego i żłobika koralowego. podstawę wzgórza porasta dobrze zachowany mieszany bór i bór świeży z typowym runem krzewinkowym. 
• Na zachód od centrum miasta między ul. Partyzantów i Łowiecką na południe od dawnego torfowiska i stacji Chrzanów-Kąty rośnie płat wilgotnej łąki ze stanowiskiem kosaćca syberyjskiego. 
• W dzielnicy Kąty znajduje się kilka ciekawych stanowisk biocenoz. Są to m.in.: płat wilgotnej łąki śródleśnej ze stanowiskiem mieczyka dachówkowatego i ciemiężycy zielonej, płat wilgotnej łąki ze stanowiskami zerwy kulistej, między ul. Chełmońskiego i starym torfowiskiem znajduje się dobrze zachowany płat łąki trzęślicowej a w otoczeniu leśniczówki i stawu w Kątach planuje się objąć ochroną zespół przyrodniczo-krajobrazowy "Starodrzew przy leśniczówce w Kątach" ze szczególnym uwzględnieniem starodrzewu o charakterze parkowym
• między ul. Śląską i autostradą na zachód od Kątów znajduje się dolomitowe wzgórze Wójtowa Góra (315,8 m n.p.m.), na którym planowane jest utworzenie użytku ekologicznego. To częściowo zalesione wzgórze posiada liczne ślady eksploatacji rud galmanu. Na południowych i zachodnich zboczach znajdują się liczne stanowiska rzadkich roślin ciepłolubnych (kserotermicznych). W lesie porastającym Wójtową Górę zachowało się wiele gatunków roślin grądowych.  
• Na osiedlu północ Tysiąclecie na zachód od węzła drogowego autostrady  Chrzanów I znajduje sie wzgórze Chrzanów-Bereska (287,8 m n.p.m.) Jego zachodnie zbocza porasta murawa ze stanowiskiem pierwiosnka lekarskiego i innych roślin kserotermicznych zwana " Murawą na Berłowej Górze"
• W północnej części miasta na północ od linii autostrady i południe od Balina znajduja sie dwa ciekawe stanowiska. Pierwsze z nich "Lasek w Jagodowym Dole" położony jest na wschód od składowiska odpadów komunalnych. W niższej części tego lasu dominuje sosna zaś tereny położone wyżej porasta las liściasty z bogatym runem i licznymi gatunkami grądowymi w tym, chronionymi: lilia złotogłów i orlik pospolity. Drugie stanowisko znajduje się w Warpiu na Rosowej Górze. porośnięte lasem sosonowym wzgórze ukrywa liczne ślady dawnego kopalnictwa galmanu wydobywanego metodą odkrywkową. W miejsca niezarośniętych występują murawy kserotermiczne ze stanowiskiem dziewięćsiła bezłodygowego i naparstnicy zwyczajnej.  

W gminie chrzanów wytyczono kilka ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych z czego jedna w całości przebiega przez tereny Chrzanowa a dwie biorą tu swój początek:

• W całości przez zachodnie tereny Chrzanowa biegnie ścieżka podmokłe łąki na Kątach - lasy w Kotlinie Chrzanowskiej - stawy na Groblach długość całkowita 10,2 km, długość biegu głównego bez odnóg 8,4 km, 14 przystanków
  ul. Partyzantów (0,0 km) - przystanek nr 1 (0,1 km) -  odbicie odnogi na pd-zach (0,4 km) - przystanek nr 2 staw (0,6 km) - powrót do trasy głównej przy ul. Partyzantów (0,8 km) - ul. Śląska (0,9 km) - ul. Leśna (1,0 km) - skrzyżowanie z ul. Kopanina i Polna (1,5 km) - przystanek nr 3 wejście do lasu (2,3 km) - przystanek nr 4 (2,4 km) - odnoga szlaku na południe (2,8 km) - przystanek nr 5 (3,2 km) - powrót do trasy głównej (3,6 km) - przystanek nr 6 odnoga na północ (4,3 km) - przystanek nr 7 (4,4 km) - powrót do biegu głównego (4,5 km) - przystanek nr 8 (4,7 km) - przystanek nr 9 (5,8 km) - skrzyżowanie śródleśne, droga do Karmelitańskiego Ośrodka Rekolekcyjnego, odnoga ścieżki na południe (6,1 km) - przystanek nr 10 przy kanale "Matylda" (6,2 km) - przystanek nr 11 (6,3 km) - powrót do głównego biegu (6,5 km) - grobla między stawami Małym i Średnim (6,9 km) - przystanek nr 12 (7,1 km) - przystanek nr 13 przy leśniczówce Byczyna (7,7 km) - Droga Graniczna (8,7 km) - przystanek nr 14 (9,7 km) - ul. Śląska przystanek autobusowy "Autostrada" (10,2 km)
• Po drugiej stronie ul. Śląskiej znajduje się początek innej ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej: Góra Wójtowa - Lasy Sośnica - Góra Wianek - Balin - Warpie - Kąty (dz. Chrzanowa) długość całkowita 8,4 km, długość biegu głównego bez odnóg 7,8 km, 19 przystanków
  ul. Śląska przystanek autobusowy "Autostrada" (0,0 km) - przystanek nr 1 (0,1 km) - przystanek nr 2 (0,15 km) - przystanek nr 3 (0,3 km) - przystanek nr 4 (0,4 km) - przystanek nr 5 (0,5 km) - Wójtowa Góra - przystanek nr 6 ul. Owocowa (0,8 km) - przejście pod autostradą (0,9 km) - odnoga trasy na północny-wschód (1,4 km) - przystanek nr 7 (1,5 km) - powrót do biegu głównego (1,6 km) - przystanek nr 8 (1,7 km) - przystanek nr 9 odnoga na północny-wschód (1,9 km) - przystanek nr 10 (2,1 km) - powrót do biegu głównego (2,3 km) - przystanek nr 11 Lasy Sośnica (3,0 km) - przystanek nr 12 (3,6 km) - przystanek nr 13 (3,9 km) - przystanek nr 14 (4,3 km) wzgórze Wianek - Balin ul. Myśliwska (4,8 km) w tym miejscu odchodzi odnoga na północ doprowadzająca po ok. 200 metrach do przystanku autobusowego "Balin Straż Pożarna" - przystanek nr 15 (5,1 km) - Balin ul Wyzwolenia (5,2 km) - przystanek nr 16 (5,9 km) - Balin ul. Kasprzaka (6,0 km) - przystanek nr 17 Warpie (7,1 km) - przejście pod autostradą (7,6 km) - przystanek nr 18 (7,7 km) - przystanek nr 19 (8,0 km) - (8,4 km) ul. Śląska przy zakładach Artmlecz i Energokam Sewera
• Przy stacji PKP Chrzanów Główny swój początek bierze trzecia ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna: Dolina rzeki Chechło - Góra Żelatowa - Pogorzyce długość całkowita 8,7 km, 12 przystanków
  Chrzanów PKP ul. Fabryczna (0,0 km) - przystanek nr 1 (0,4 km) - przystanek nr 2 (0,7 km) - przystanek nr 3 (1,2 km) - rz. Chechło - przystanek nr 4 (1,3 km) - ul. Borowcowa (1,5 km) - przystanek nr 5 (1,6 km) - ul. Okulickiego (1,8 km) - ul. Borowcowa (1,9 km) - ul. Przy Moście, most na rz. Chechło (2,3 km) - przystanek nr 6 (2,4 km) - rz. Chechło - przystanek nr 7 (3,1 km) - ul. Borowcowa (3,3 km) - przystanek nr 8 kamieniołomy Kopalni i Prażalni Dolomitu "Żelatowa" (3,8 km) - granica Chrzanowa (4,4 km) - przystanek nr 9 zachodni stok wzgórza Żelatowa (4,6 km) - szczyt wzgórza Żelatowa (5,0 km) - przystanek nr 10 (6,0 km) - przystanek nr 11 (7,2 km) - Pogorzyce ul. Bałuckiego (7,6 km) - punkt widokowy (7,7 km) - przystanek nr 12 (8,0 km) - Pogorzyce ul. Szymanowskiego przystanek autobusowy "Pogorzyce Bar" (8,7 km)

Zobacz także