TRZEBINIA

Miasto woj. małopolskim, w pow. chrzanowskim (21,2 tys. mieszk. w 1998) położone na pd.-zach. obrzeżach Jury. Siedziba gminy. Pd. część miasta położona jest w Rowie Krzeszowickim, a pn. wspina się na Pagóry Myślachowickie (Wyżyna Krakowska) i wzniesienia Niecki Wilkoszyńskiej (na Wyżynie Śląskiej) [L. Marzec, K. Mazurek i T. Suchecki podają że sąsiaduje z Pagórami Jaworznickimi należącymi do Wyżyny Śląskiej - przyp. autora] Miasto stanowi ważny węzeł komunikacyjny (linie kolejowe: Katowice - Kraków i Trzebinia - Czechowice-Dziedzice i Zebrzydowice) oraz ośrodek przemysłowy o charakterze aglomeracji. Nieczynna kopalnia węgla kamiennego "Siersza", kopalnia rud cynku i ołowiu Zakłady Górnicze "Trzebionka" S.A., elektrownia cieplna o mocy 740 MW - Elektrownia "Siersza" (PKE), huta metali nieżelaznych, rafineria ropy naftowej Rafineria "Trzebinia" S. A. (PKN Orlen), cementownia, zakłady tlenku glinu, materiałów ogniotrwałych, konfekcji technicznej, tłuszczowe. PKP, PKS

Trzebinia stanowi ważny węzeł szlaków rowerowych. Przez Trzebinię biegnie czerwony szlak rowerowy Wokół Trzebini, swój a początek biorą czarny Trzebinia - Puszcza Dulowska i niebieski Trzebinia - Filipowice. Koło Zalewu Chechło rozpoczyna swójbieg także niebieski  szlak rowerowy Trzebinia - Rudno. Skrajem Zalewu Chechło biegnie również zielony szlak rowerowy Wokół Chrzanowa i niebieska ścieżka dydaktyczna Zbiornik Chechło- Staw Glinnik. W mieście wytyczona jest też "Geologiczna Ścieżka Dydaktyczna". W północnej dzielnicy Gaj biegnie również szlak konny. Dawniej przez północne dzielnice miasta przebiegał niebieski szlak pieszy Dawnego Górnictwa i Puszczy Dulowskiej.

Nazwa miejscowości wywodzi się od czasownika "trzebić" tj. karczować las.

XIII w. - w okolicy obecnej Trzebini powstała pierwsza osada górnicza (na zachód w Górach Luszowskich). Na terenie obecnej Trzebini istniał drewniany dwór

1243 - przywilej księcia Konrada Mazowieckiego na poszukiwanie i wydobycie rud w Trzebini i Chrzanowie

2 poł. XIV w. - Dziersław Karwacjan [lub XV w. Mikołaj Kesinger - przyp. autora] wybudował  murowany dwór obronny o charakterze wieży mieszkalnej, pełniącej funkcję strażniczą na drodze z Olkusza do portu wiślanego w Okleśniej. Trakt ten stanowił trasę transportu rudy ołowiu i srebra

XV w. - zaczątki powstawania osady na terenach będących własnością królewską. W okolicy znajdowała się duża ilość eksploatowanych pokładów rud ołowiu z domieszką srebra.

1415 - mieszczanin krakowski Mikołaj Kezinger (Kiesinger) otrzymał od króla Władysława Jagiełły przywilej na eksploatację rud metali i używanie magdeburskiego prawa górniczego. Kezinger założył osadę górniczą, którą dzierżawili zwykle kupcy krakowscy, w tym do 1485 potomkowie Kezinger, a następnie Jerzy Morsztyn i Jerzy Beck.

pocz. XVI w. - tereny Trzebini lub jej część posiadają Jan Żukowski, Erazm i Jerzy Struś

koniec XVI w. - Trzebinię zakupił gwarek olkuski, z pochodzenia Włoch - Jerzy Schilhra vel Silhra [używane też spolszczone nazwisko Silchra - przyp. autora] i przyjął nazwisko Trzebiński

XVIII - Trzebinia uzyskuje po raz pierwszy prawa miejskie

k. XVIII w. - Trzebińscy nadali dworowi klasycystyczną formę

1802 - wieś Trzebinia przeszła z rąk rodziny Silchra-Trzebińskich w ręce Karola Estreichera, Karoliny Piechockiej, Józefa i Marii Baranowskich, Gabrieli Stępińskiej i Augusta  Raczyńskiego

1804 - w Górach Luszowskich powstała pierwsza w regionie kopalnia węgla kamiennego

po 1811 - powstanie kolejnych hut cynku oraz huty ałunu w Górach Luszowskich

1815 - 46 - powstaje Rzeczpospolita Krakowska, której granica z z Królestwem Polskim przebiegała na północ od linii Krzeszowice-Trzebinia. Trzebinia weszła w skład tej tej autonomicznej jednostki terenowej stając się zarazem ważnym ośrodkiem przemysłowym rozwijającego się wówczas Zagłębia Krakowskiego, m.in. dzięki natrafieniu na miejscowe złoża węgla kamiennego

1817 - Trzebinia powtórnie uzyskuje prawa miejskie od Senatu Wolnego Miasta Krakowa [wg niektórych źródeł miało to miejsce w 1818 r. - przyp. autora] i według prawdopodobieństwa Trzebinia była pierwszym osiedlem, które pozyskało prawa miejskie

1818 - powstaje huta szkła w Krzu

1850 - udostępnienie złoża w kopalni "Matylda" w Chrzanowie [początki Zakładów Górniczych  “Trzebionka” - przyp. autora]

1856-57 - wybudowano linię kolejową łącząca Bogumin przez Dziedzice, z Oświęcimiem i Trzebinią dając możliwość skrócenia trasy kolejowej do Wiednia 

2 poł. XIX w. i pocz. XX w. - największy rozwój gospodarczy miasta. Szybki rozwój gospodarczy miasta spowodował, że Trzebinia stała się głównym ośrodkiem przemysłowym w regionie

1894-95 - powstaje pierwszy duży zakład przemysłowy w Trzebini - huta cynku

1895 - powstaje rafineria nafty w Trzebionce

1901 - w Trzebini pierwszą swoją placówkę na ziemiach polskich założyli księża Salwatorianie

1902 - powstaje kopalnia rud cynkowych "Andrzej" (obecnie Zakłady Górniczo-Hutnicze "Chrzanów" - o trzech szybach)

1903 - zostaje założona fabryka armatur, pomp, odlewnia żeliwa i metali (obecnie odlewnia żeliwa). W tym samym roku księża Salwatorianie zakupili 3 ha ziemi za stacją kolejową pod budowę kościoła i klasztoru [za serwisem UM Trzebinia, wg serwisu księży Salwatorianów 19 i 25 października 1900 przybyli do Polski a 1 lipca 1903 r. osiedlili się w Trzebini - przyp. autora]

1905 - otwarto fabrykę kwasu siarkowego

marzec 1906 - z Rzymu do Trzebini została przeniesiona redakcja Posłańca Salwatoriańskiego redagowanego przez Ks.Benignego Dziadka

1907 - spółka Galicyjskie Akcyjne Zakłady Górnicze przejęła kopalnie węgla w Sierszy i Tenczynku, kopalnię rud cynkowo-ołowiowych w Trzebionce oraz hutę cynku w Krzu.

1909-14 - rozpoczęcie budowy kościoła Sawatorianów przerwane wybuchem I wojny światowej

1910 - ks. biskup Anatol Nowak dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę kościoła Salwatorianów. Zatopienie kopalni rud cynkowych w Trzebionce

1911 - poświęcono prezbiterium, Kaplicę Matki Bożej Częstochowskiej, oratorium i zakrystię stanowiące część budowanego kościoła Salwatorianów

1912 - wizytacja budowy kościoła Salwatorianów przez Ojca Założyciela

przed 1914 - przed I wojną światową powstała fabryka impregnowanego drewna, fabryka narzędzi rolniczych i obrabiania kamieni szlachetnych

1917 - otwarcie domu wychowawczego dla kandydatów do zakonu księży Salwatorianów

1920 - uruchomiono produkcję w fabryce przetworów tłuszczowych. W tym samym roku zaniedbany dwór w Trzebini został zakupiony przez Paulinę i Mariana Zieleniewskich z Borysławia [wg wydawnictwa Compass mapa Ziemia Chrzanowska - Paulina i Zbigniew Zieleniewscy - przyp. autora]

1920 - budowa niedużej kopalni "Zbyszek" w Krzu

1925-29 - Zieleniewscy przeprowadzili kapitalny remont dworu

1926 - do Trzebini-miasto przyłączono Trzebinię-wieś [wg niektórych źródeł miało to miejsce w 1921 r. - przyp. autora]. W 1926 roku fabryka przetworów tłuszczowych zmienia właściciela i jest znana pod nazwą fabryki Schichta [późniejsze Śląskie Zakłady Tłuszczowe Przemysłu Terenowego - przyp. autora]

1928 - na miejscu starszej budowli wybudowany został kościół p.w. św. Piotra i Pawła

1931 - Trzebinia została zaliczona do małomiasteczkowych gmin [wg niektórych źródeł jest to uznawane za datę przyznania praw miejskich Trzebini - np. Ilustrowana encyklopedia PWN 2004- przyp. autora]

23 sierpnia 1931 - poświęcenie figury i Groty Matki Bożej z Lourdes przy kościele Salwatorianów

1933 - Trzebinia staje się miastem i uzyskuje prawa miejskie [wg niektórych źródeł miało to miejsce w 1931 r. - przyp. autora]

1-2 września 1939 - Naczelne Dowództwo na interwencję dowódcy armii "Kraków" skierowało w odwód dla tej armii przemyską 22 dywizję piechoty górskiej płka dypl. L. Ender-Ragisa (2 sanocki, 5 przemyski, 6 samborski psp, 22pal). Gen. Szylling spodziewając się ataku wojsk pancernych wroga od północy nakazał jej przetransportowanie do Trzebini i rozlokowanie jej pod Olkuszem.

3 lub 4 września 1939 - po ataku wojsk niemieckich na pozycje wojsk polskich na Śląsku nastąpił ich odwrót. W wyniku dużego zatłoczenia dróg przez uchodźców powodowało jednak poważne utrudnienia w przemieszczaniu się wojsk co przyczyniło się do licznych ataków na uciekające wojska. Stało się tak również pod Trzebinią gdzie zapóźniony III batalion 11 pp mjra. J. Bajtlika i I dywizjon 23 pal mjra J. Moczarskiego zostały niemal doszczętnie rozbite zaskakującym atakiem czołgów z 5 dywizji pancernej kierujących się na Chrzanów i Olkusz

1941 - na terenie fabryki narzędzi rolniczych sprzed I wojny światowej okupanci niemieccy zbudowali fabrykę mundurów [późniejsze Zakłady Konfekcji i Sprzętu Technicznego "Gumownia" - przyp. autora]

1944 - w wyniku bombardowania przez lotnictwo alianckie znacznemu zniszczeniu uległa huta cynku [późn. Zakłady Metalurgiczne "Trzebinia", później w upadłości - przyp. autora]

po 1945 - po zakończeniu II wojny światowej nastąpił szybki rozwój przemysłu, m.in. odbudowano i poszerzono dawną hutę cynku [późn. Zakłady Metalurgiczne "Trzebinia", później w upadłości - przyp. autora] uruchamiając kolejno: prażalnię, fabrykę kwasu siarkowego, walcownie blach cynkowych, hutę magnezu, czynną czasowo hutę ogniową miedzi, rafinację aluminium, produkcje proszków metali kolorowych i produkcję wyrobów gotowych z tych proszków. 

1949 - połączenie kopalni "Zbyszek" w Krzu z kopalnią "Artur" w jedną kopalnię pod nazwą Kopalnia Węgla Kamiennego "Siersza" w Sierszy

1950 - powstanie Zakładów Górniczo-Hutniczych "Chrzanów" powstałych z połączenia ponownie odwodnionej kopalni rud cynkowych w Trzebionce z dawną kopalnią "Matylda" w Kątach

13 maja 1950 - przy kościele księży Salwatorianów rozpoczęto odprawianie całonocnych czuwań tzw. "nocy  fatimskich"

1953-57 - rozpoczęcie budowy kopalni "Trzebionka"

1954 - do miasta Trzebini włączono wsie Górka i Trzebionka

1954-61 - zakończenie budowy kościoła Sawatorianów przerwane wybuchem I wojny światowej  

20 kwietnia 1958 - erygowana została parafia p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa

l. 60-te XX w. - powstanie akwenu Balaton w nieczynnym kamieniołomie oraz zalewu Chechło na południe od miasta

1960 - zmiana nazwy huty cynku na Zakłady Metalurgiczne "Trzebinia"

1961 - do Trzebini przyłączono wieś Wodna

8 października 1961 - dokonano poświęcenia ukończonego kościoła Sawatorianów p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa

1962 - rozpoczęcie wydobycia rud w kopalni "Trzebionka"

październik 1962 - do kościoła Salwatorianów sprowadzono z Fatimy kopię cudownej figury Matki Bożej

1966 - uruchomienie wydziału przeróbki mechanicznej w kopalni "Trzebionka"

1967 - przeniesienie cudownej figury MB Fatimskiej do specjalnie wybudowanej kaplicy, w której w tym samym roku w 50. rocznicę objawień fatimskich Ks. Abp Karol Wojtyła modlił się z pielgrzymami podczas nocnego czuwania fatimskiego.

1969 - połączono Trzebinię z osiedlem Siersza pod nazwą Trzebinia-Siersza

1971 - dwór w Trzebini został wpisany do rejestru zabytków

1976 - zmiana nazwy kopalni "Trzebionka" na Zakłady Górnicze “Trzebionka”

1978-88 - modernizacja kopalni i wydziału przeróbki mechanicznej w Zakładach Górniczych "Trzebionka" umożliwiająca wzrost wydobycia i podniesienie jakości produktów

1983 - Skarb Państwa odkupił od Zbigniewa Zieleniewskiego budynek dworu. W tym roku również dokonano ponownego poświęcenia kościoła Sawatorianów

1991 - dwór przeszedł na własność Gminy Trzebinia

1992 - przekształcenie Zakładów Górniczych “Trzebionka” w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa

1990-96 - z inicjatywy Społecznego Komitetu Renowacji Dworu Zieleniewskich dwór w Trzebini został wyremontowany

1994 - do Trzebini przeniesiono nowicjat Polskiej Prowincji Salwatorianów [wg serwisu księży Salwatorianów, zaś wg serwisu UM Trzebinia miało to miejsce w 1996 r. - przyp. autora]

1995 - wniesienie akcji Zakładów Górniczych "Trzebionka" S.A. do Narodowych Funduszy Inwestycyjnych

13 września 1997 - cudowna figura MB Fatimskiej została ukoronowana papieskimi koronami a kościół księży Salwatorianów został podniesiony do rangi sanktuarium

1998 - rozpoczęcie restrukturyzacji Zakładów Górniczych "Trzebionka"

1999 - wejście Zakładów Górniczych "Trzebionka" w skład Konsorcjum Cywilnoprawnego "Śląsk" utworzonego z sześciu spółek portfela wiodącego NFI

Warto zobaczyć:

Przy ul. Piłsudskiego prowadzącej do Olkusza w parku stoi dwór Zieleniewskich. Nieco dalej na wschód od dworu w centrum miasta znajduje się kościół św. Piotra i Pawła 

Nieopodal dworca PKP i wiaduktu nad torami kolejowymi Katowice-Kraków - sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej  

W mieście została wytyczona "Geologiczna Ścieżka Dydaktyczna"

Z charakterystycznych pozostałości górnictwa w Trzebini [opis bez dzielnicy Siersza omówionej osobno - przyp. autora] należy wymienić: czynny do dziś szyb "Andrzej" należący do Zakładów Górniczych "Trzebionka" S.A. znajdujący się na terenie osiedla Trzebionka przy ul. 1 Maja prowadzącej do Gór Luszowskich i nieczynny szyb "Zbyszek" po dawnej kopalni z l. 20. XX w. położony na pograniczu osiedla Północ i osiedla Krze przy skrzyżowaniu ul. Piłsudskiego i Grunwaldzkiej.

Warte obejrzenia jest również budynek dawnego szpitala przy ul. Piłsudskiego na pograniczu z Myślachowicami oraz krzyż na Bożniowej Górze (402 m n.p.m.) na wschód od osiedla Północ. 

W Trzebini i w sąsiedztwie miasta powstało kilka interesujących do miejsc do wypoczynku nad wodą. Szczególnie należy wymienić tu kąpielisko Balaton położone w samym centrum miasta w nieczynnym kamieniołomie. Latem dzięki pierwszej klasie czystości wody przyciąga mieszkańców jako kąpielisko miejskie. Jest też wykorzystywany przez Polski Związek Wędkarski - Koło w Trzebini (wody zasilane są podziemnymi źródłami nadają się do hodowli pstrąga). Zbiornik ma powierzchnię ok. 3 ha [wg wyd. Compass mapa Ziemia Chrzanowska - 14 ha - przyp. autora] i głębokość średnio 9,5m przez co jest miejscem wykorzystywanym przez Klub Płetwonurków. Na pozostałościach wapiennego wzgórza o pierwotnej wysokości dochodzącej do ok. 346 m n.p.m. swoich sił próbują amatorzy wspinaczki. Dodatkową atrakcję tego miejsca stanowi las las z dominacją brzozy górujący nad skałami Balatonu oraz płazy i rośliny lubiące wilgoć występujące w niewielkich mokradłach wokół tego miejsca.

Na południe od Trzebini i wschód od Chrzanowa znajduje się Zalew Chechło, który stanowi miejsce wypoczynku letniego mieszkańców tych aglomeracji. Jest to największy w gminie Trzebinia zbiornik wodny o pow. 54 ha i długości ok. 1,5 km. Nad Zalewem znajdują się dwa ośrodki wypoczynkowe z miejscami noclegowymi i wypożyczalniami sprzętu wodnego. Zbiornik ten jest niezwykle cenny nie tylko z punktu widzenia ośrodka wypoczynkowego czy tez sportów wodnych. Obszar Zalewu położony nieco na uboczu w okolicy Piły Kościeleckiej jest niezwykle cenny pod kątem przyrodniczym. W miejscu gdzie zbiornik przechodzi pod drogą Piła Kościelecka-Chrzanów występują zbiorowiska roślinności wodnej i występującej w środowisku wilgotnym. Dominują tu rośliny błotne: manna mielec, pałka szerokolistna, pałka wąskolistna, trzciny, sity oraz rzadkie w tych rejonach jeżogłówki gałęziste. Na powierzchni wody występują skupiska rdestnicy pływającej, a na obrzeżach zalewu miejscowo roślinność bagienna. Przy brzegach zalewu obserwuje się  szuwar trzcinowy, a na brzegach - szuwar trawiasty z turzycami, co jest nieczęstym zjawiskiem w przypadku młodych akwenów wodnych do jakich należy zaliczyć Chechło. Podmokłe łąki wokół zalewu są siedliskiem kilku gatunków roślin storczykowatych, a także mieczyka dachówkowatego i goryczki wąskolistnej. Z roślin chronionych można tu znaleźć kosaćca syberyjskiego i ziemowita jesiennego. Na okolicznych łąkach występuje mnogość gatunków owadów, płazów, gadów i ptaków.

Zobacz także