RABSZTYN

Wieś leżąca na północny-wschód od Olkusza. 

Znana z ruin zamku królewskiego. Przez wieś przebiega najważniejszy szlak pieszy - Orlich Gniazd. Noclegi.

1 poł XIII lub przełom XIII i XIV w. - budowa murowanego zamku przez nieznanego fundatora (hipotezy dotyczą m.in. Henryka I Brodatego i biskupa Jana Muskatę) 

przełom XIII i XIV w. - budowa drewnianego mostu wjazdowego do zamku na murowanych filarach z inicjatywy biskupa Jana Muskaty

1306 - prawdopodobnie istniejący tu zamek został przez Króla Władysława Łokietka zajęty i zaanektowany jako jego królewszczyzna

1333 - zamek obejmuje w posiadanie król Kazimierz Wielki i dokonuje rozbudowy lub przebudowy zamku średniego

1370-1382 - zamek staje się własnością króla Ludwika Andegaweńskiego

Po 1382 - zamek wraz z okolicznymi wsiami: Kosmolów, Zederman, Sieniczno, Zimnodół, Osiek, Pomorzany, Bogucin, Chechło, Golczowice, w zastawie za długi królów przejmuje Spytek z Melsztyna, herbu Leliwa

1399 - 1409 - po śmierci Spytka z Melsztyna zamek przechodzi na własność nieletnich synów ale faktycznie zarządza nim wdowa Elżbieta Woydette a później męski opiekun w osobie stryjecznego kuzyna Jan z Tarnowa herbu Leliwa - od 1401 r. wojewody krakowskiego.

1409 - ok. 1414 - opiekunem potomków Spytka staje się wojewoda krakowski również Jan Tarnowski (junior), który przebudował wieżę zamkową a na zamku średnim wybudował studnię

ok 1414-1429 - pełnoletni syn Spytka z Melsztyna - Jan Melsztyński obejmuje w posiadanie zamek rabsztyński. Po jego śmierci majątek przypadł nieletniej córce Jadwidze, nad którą opiekę objął drugi z synów Spytka z Melsztyna - również Spytek i późniejszy słynny husyta

1434 - Melsztyńscy zawierają umowę zaręczynową z rodziną biskupa krakowskiego Oleśnickiego. Na podstawie tej umowy nieletnią Jadwigę wraz z jej dobrami, Rabsztynem i Książem powierzono na 7 lat, opiece rodzinie Oleśnickich, w zamian Jadwiga miała zostać żoną Zbigniewa z Oleśnicy, rodzonego bratanka biskupa. Jednak w 1438 roku Jadwiga została z Iłży podstępnie uprowadzona z rąk opiekunów przez Jana z Krzyżanowa. Istnieje przypuszczenie, że inspiratorem porwania Jadwigi był sam Spytek - jej wujek i opiekun. 
Oleśniccy odbili Jadwigę, lecz w następstwie tego zdarzenia Spytek zajął zamek Rabsztyn.

1439 - Spytko z Melsztyna - przywódca husytów polskich w czasie obrad rady królewskiej w Nowym Korczynie napadł na nią, a później zginął w bitwie pod Grotnikami w tym samym roku. Jego majątek skonfiskowano na rzecz skarbu królewskiego, a zamek został zdobyty i przywrócony do dóbr królewskich. Rabsztyn zamieniono na starostwo niegrodowe. Król Władysław Warneńczyk później złagodził wyrok i oddał Melsztyn wdowie po Spytku, Beatrycze, a rodzinie przywrócił szlachectwo.

1441 - umowa zaręczynowa Jadwigi ze Zbigniewem Oleśnickim została rozwiązana a w niespełna dwa miesiące potem Jadwiga została żoną Andrzeja z Tęczyna herbu Topór i on został mianowany przez króla pierwszym starostą rabsztyńskim. W tym roku król Władysław Warneńczyk zlecił ówczesnemu staroście odbudowę i umocnienie zamku.

1443 - Andrzej Tęczyński na zlecenie króla naprawił zamek. W trakcie przebudowy wybudowano ceglaną nadbudowę gotyckiej, cylindrycznej wieży oraz rozbudowano zamek dolny

1461 - Andrzej Tęczyński został zabity przez mieszczan krakowskich za obrazę rzemieślnika.

1461-1498 - po Andrzeju Tęczyńskim starostą zostaje jego syn Jan, który przyjął nazwisko Rabsztyński. 

1498-1505 - zamkiem zarządza starosta rabsztyński - Jan Rabsztyński - syn również Jana

1505-1509 - po śmierci Jana Rabsztyńskiego zamek obejmuje w zarząd jego brat Andrzej i matka Barbara, którzy umierają w tym samym roku nie pozostawiając następców swojego rodu.

1509-1511 - starostą zostaje Spytek Jarosławski z Jarosławia herbu Leliwa, który pożycza skarbowi 2000 złotych i w zamian dostaje zabezpieczenie na starostwie rabsztyńskim

1511-1515 - za 4000 florenów urząd starosty rabsztyńskiego kupuje od króla skarbnik królewski Andrzej Kościelecki herbu Ogończyk, który jest mężem Katarzyny Telniczanki, wcześniej faworyty króla Zygmunta Starego 

1515-1592 - Bonarowie starostami (Jan /1515-1523/, Seweryn/1523-1549/, Jan /1549-1564/ i Seweryn /1564-1592/). Starostwo rabsztyńskie było niewielkie i obejmowało tylko 11 okolicznych wsi. Bonarowie dokonują przebudowy zamku dolnego, polegającej na budowie nowej bramy wjazdowej oraz budowy na południowym odcinku muru obronnego trzech nowych pomieszczeń

16/17 luty 1574 - na rabsztyńskim zamku nocuje podróżujący z Francji, aby objąć tron Polski, król elekt Henryk Walezy

1587 - zamek stał się miejscem słynnej bitwy. W bitwie tej załoga Rabsztyna pod wodzą kozaka Hawryło (Gustawa ?) Hołubka i górnicy olkuscy pod wodzą niejakiego Szymona dzięki wciągnięciu przeciwnika w zasadzkę rozbili oddział z posiłkami dla Maksymiliana arcyksięcia austriackiego, który oblegał Kraków zdobywając przy tym tabor żywności i amunicji pokonując 350 ludzi. Osławiony Hołubek poległ pod Opolem w tym samym roku. 

1592-pocz. XVII w. - starostą marszałek wielki koronny Mikołaj Wolski 

pocz. XVII w.-1612 - starostą rabsztyńskim został marszałek wielki koronny Zygmunt Gonzaga-Myszkowski herbu Jastrzębiec margrabia na Mirowie, który na wschód do gotyckiego zamku dobudował renesansowy dwupiętrowy pałac z 40 komnatami w stylu późnego renesansu zwany zamkiem dolnym składający się z trzech skrzydeł. 

1612-1633 - córka Zygmunta Myszkowskiego Anna z Mirowa wychodzi za mąż za Mikołaja Komorowskiego herbu Korczak i w wianie wnosi starostwo rabsztyńskie

1633-1638 - starostą zostaje mianowany Tomasz Zamoyski herbu Jelita

1638-1650 - Król mianuje nowego starostę, którym jest Samuel Rylski herbu Ostoja. 

1650-1652 - Rylski zrezygnował ze starostwa rabsztyńskiego na rzecz swego kuzyna Aleksandra Płazy herbu Topór, który pełnił tę funkcję jedynie 2 lata.

1652-1658 - król mianuje starostą rabsztyńskim kanclerza wielkiego koronnego Stefana Korycińskiego herbu Topór

1657 - zamek został spalony przez cofające się wojska szwedzkie. Od tej pory zamek stopniowo zaczyna upadać.

1658-1667 - starostwo otrzymuje wdowa Anna Korycińska z domu Gembicka

1667-1668 - Anna Korycińska odstąpiła starostwo rabsztyńskie swojemu synowi Piotrowi

1668-1680 - starostą zostaje Michał Kazimierz Radziwiłł herbu Trąby

1680-1694 - urząd starosty sprawuje wdowa Katarzyna Radziwiłł z domu Sobieska, siostra króla Jana III Sobieskiego

1694-1713 - król mianuje nowego starostę Aleksandra Sapiehę herbu Lis

1713-1725 - starostą zostaje Dominik Wielopolski - zięć Aleksandra Sapiehy

1725-1727 - wdowa po Dominiku Wielopolskim Ludwika Maria Wielopolska z domu Sapieha administruje starostwem do ponownego zamążpójścia

1727-1729 - Ludwika Maria wychodzi za Antoniego Potockiego h. Pilawa, który staje się starostą rabsztyńskim

1729-1742 - starostą zostaje Bogusław Bielski herbu Ostoja, w 1730 roku jego żona, Anna z Szeptyckich, otrzymuje dożywocie na tym starostwie

1742-1749 - Bogusław Bielski otrzymał konsens królewski na ustąpienie starostwa rabsztyńskiego Antoniemu Bielskiemu, który w tym okresie objął administrowanie starostwem

1749 - Antoni Bielski zamienił starostwo rabsztyńskie z synem Bogusława - Józefem Bielskim na czerwonogródzkie a żona Bielskiego Józefa z Ostrorogów otrzymuje na nim dożywocie

1765 - gotycki zamek górny był już ruiną, a z zamku dolnego stała tylko połowa murów częściowo zamieszkanych.

1768 - Józef Bielski i jego druga żona, Konstancya z Bekierskich otrzymali pozwolenie zamiany ze Stanisławem Gadomskim herbu Rola starostwa rabsztyńskiego na rohatyńskie

1774 - Stanisław Gadomski odstąpił starostwo rabsztyńskie niejakiemu Walewskiemu herbu Roch 2do, albo Kolumna. Następnym starostą zostaje Syriusz Remiszewski herbu Jelita właściciel Bolesławia

1788 - starostą został Kazimierz Mieczkowski herbu Zagłoba

1792 - Sejm czteroletni zlikwidował starostwa a ostatni starosta Kazimierz Mieczkowski przeniósł się do dworu wybudowanego pod zamkiem

przed 1815 - jako dzierżawca wymieniany jest Beniamin Godefroy

1815-1853 - dzierżawcą majątku rabsztyńskiego jest niejaki Ponset de Sandon

Początek XIX w. - ostateczne opuszczenie zamku.

1827 - w Rabsztynie było 5 domostw, w których mieszkało 46 osób

1830 - 31 - podczas powstania była tu wytwórnia prochu strzelniczego

1853 - stała tu jeszcze wysoka wieża na skale.

2 połowa XIX w. - runęła wysoka cylindryczna wieża w zachodniej części zamku.

1901 - baszta zamku górnego została wysadzona w powietrze przez poszukiwaczy skarbów

przed 1939 - Przed drugą wojną światową zamek należał do Zarządu Lasów Państwowych

po 1945 - po wojnie zamek został własnością Gminy Olkusz, która jest właścicielem zamku do dnia dzisiejszego

lata 80-te XX w. - powstaje myśl utworzenia na tym terenie Rabsztyńskiego Rezerwatu Krajobrazowego o powierzchni 60 ha, który miałby chronić ruiny zamku oraz florę (m.in. rzadko występujące paprocie - języczniki zwyczajne oraz cyklameny europejskie. Ten ostatni występuje jedynie w Pieninach po słowackiej stronie).

2000 - powstało Stowarzyszenie Zamek Rabsztyn w celu ratowania tej wspaniałej budowli od całkowitego zapomnienia i zniszczenia

2003 - badania archeologiczno-architektoniczne na zamku

Warto zobaczyć:

Ruiny zamku królewskiego. Skałki w Rabsztynie uznano za pomnik przyrody

2 kilometry na północny-wschód znajduje się Januszkowa Góra. W 1970 r. w górze tej odkryto Jaskinię Januszkowa Szczelina (180 m długości i 57 m głębokości). Na tej górze w jej północnej części rośnie fragment gęstego boru świerkowego z bogatym poszyciem z czarnego bzu, leszczyny i jeżyn. Skały porastają mchy i bluszcze. Południowe stoki porośnięte są ciepłolubną buczyną z marzanką wonną. Obecnie z Januszkowej Góry wraz z jaskinią planuje się stworzyć rezerwat leśny "Januszkowa Góra" (Ochrona zbiorowisk buczyny sudeckiej, ciepłolubnej buczyny naskalnej, grądu, muraw kserotermicznych oraz malowniczych skał wapiennych i jaskini) 

Zobacz także