CZĘSTOCHOWA - Rys historyczny

XI w. - zalążek osady powstaje u zbiegu kilku rzek (Warta, Stradomka, Konopka, Kucelinka). Pośredniczenie w handlu między położonymi po obu stronach rzek trudnych do przebycia stanowiło o możliwości dalszego rozwoju miasta. Istnieją również domniemania, że pierwotną Częstochowę stanowiło grodzisko Gąszczyk położone nad Wartą na wschód od obecnego miasta. Niektóre źródła zakładają, że śladami dawnego osadnictwa z tego okresu są grodzisko Gąszczyk i gródek znajdujący się na jasnogórskim wzgórzu

XIII w. - ukształtowanie się nowej drogi handlowej z Krakowa przez Częstochowę do Wielkopolski przyczynia się do dalszego rozwoju miasta

25 grudnia 1220 - pierwsza wzmianka – biskup krakowski Iwo wydał dokument, który zatwierdził na rzecz klasztoru w Mstowie dotacje składającą się z kilkunastu wsi m.in. Czestochowy /nad rzeką Wartą - nazwa prawdopodobnie wzięta od imienia Czestoch/ i Czestochówki /wieś położona na północnym stoku jasnogórskiego wzgórza/

XIV w. – za Kazimierza Wielkiego zamieszkuje tu 200 osób

XIV - XVI w. - górnictwo i hutnictwo żelaza (dymarki). W średniowieczu w Błesznie -dawnej wsi /ob. dzielnicy Częstochowy/ powstał zamek rodu Bielów h. Ostoja

ok. 1350 - budowa pierwotnego kościoła św. Zygmunta

1356 - Kazimierz Wielki nadał wsi Częstochowa przywilej lokacyjny na prawie niemieckim (średzkim). Częstochowa leżała wówczas w miejscu przeprawy przez Wartę lelowskiego traktu handlowego, co m.in. wpłynęło na szybki rozwój miasta. 
Niektóre źródła podają, że zostało ono już wówczas otoczone (prawdopodobnie częściowo) murami miejskimi z basztami, wieżami i bramami miejskimi

1370-1393 - Częstochowa stała się lennem Władysława księcia opolskiego, głogowskiego, kujawskiego, wieluńskiego i dobrzyńskiego, palatyna Węgier i wielkorządcy Rusi Halickiej

po 1370 r. - Częstochowa, leżąca w pobliżu Warty (zwana odtąd Nową Częstochową), otrzymała przywilej lokacyjny miejski od księcia opolskiego Władysława, który na niedługi czas stał się panem tych okolic

1377 - pierwsza wzmianka historyczna o istniejącym już mieście, w dokumencie nadania przez księcia Władysława Opolczyka huty żelaza braciom Jaśkowi i Niczkowi

22 czerwiec 1382 - książę opolski Władysław ufundował przy dawnym kościele parafialnym na Jasnej Górze klasztor, do którego sprowadził zakonników reguły św. Pawła (Paulinów) z Węgier i uposażył ich m.in.: Starą Częstochową (Częstochówką), Krowodrzą (obecnie Kawodrza), hutą żelaza, sadzawką i folwarkiem położonymi w pobliżu klasztoru. 
Jednocześnie istniejąca dotychczas w tym miejscu parafia została przeniesiona do kościoła filialnego w Częstochowie

1382 - rozbudowany został przez księcia opolskiego Władysława kościół św. Zygmunta

1384 (1382?) - książę Władysław Opolski przywiózł na Jasną Górę obraz Matki Boskiej pozyskany na Rusi. Od tej pory Jasna Góra stała się obiektem licznych pielgrzymek

1385 - na mocy dokumentu Władysława Opolczyka dokonano wytyczenia granic pomiędzy miastem a posiadłościami klasztoru

1388 - w dokumencie dotyczącym zrzeczenia się przez częstochowskich mieszczan części gruntu na rzecz Paulinów, po raz pierwszy użyto nazwy Jasna Góra dla siedziby klasztoru. Ponadto dokument ten wspominał o urzędzie wójta i sygnowany był pieczęcią miejską

koniec XIV w. - król Władysław Jagiełło przyłączył Częstochowę i rejon północnej Jury do Korony. Na Jasnej Górze stoi mały kościół (obecna kaplica Matki Boskiej) a całe założenie otoczone było wałem ziemnym i ostrokołem

1393 - król Władysław Jagiełło przywrócił miasto do Korony, ponownie uposażył klasztor i nadał mu liczne przywileje

XV w. – w Blachowni i Stradomiu kuźnice żelaza na Stradomce. Na terenie placu położonego przy późniejszym kościele św. Zygmunta istniał rynek z ratuszem miejskim

1430 - napad husytów i zbezczeszczenie obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Po zniszczeniu obraz został wiernie przemalowany. Rychło zyskał opinię cudownego i ściągał coraz więcej pielgrzymów

połowa XV w. - budowa pierwszych budynków klasztoru, jakie zachowały się do dziś

2 połowa XV w. - rozpoczęcie budowy dużego kościoła halowego o trzech nawach na Jasnej Górze

1462 - wieś Stara Częstochowa w wyniku rozwoju związanego z ruchem pątniczym otrzymała od Kazimierza Jagiellończyka przywilej na sprzedaż paszy i wiktuałów pielgrzymom. Wkrótce również nazwę Stara Częstochowa zaczęto używać również dla miasta położonego nad Wartą (dotychczas osada wokół wzgórza) 

XVI w. - Zygmunt III Waza wznosi obwarowania wokół klasztoru. Przebudowa ratusza miejskiego w stylu renesansowym
Dzięki licznym przywilejom Częstochowa stanowiła miasto zamożne i ludne (około 1500 mieszkańców)

1502 - król Aleksander Jagiellończyk potwierdza lokację miasta na prawie magdeburskim, ze wzmianką, że miasto to ma się cieszyć takimi samymi przywilejami jak Kraków.
 W ślad za tym uzyskało ono (prawdopodobnie między 1502 i 1532) mury obronne z basztami, które zostały zniszczone w około sto lat później

1504 - Częstochowa otrzymała prawo pobierania myta mostowego na Warcie

1508 - nadanie przywileju odbywania w mieście jarmarków i targów

1512 - miasto zostało zwolnione od podatków celnych i targowych na dwanaście lat

1531 - jedna z informacji podaje o istnieniu w Częstochowie jednej bramy. Mury obronne obejmowały owalny obszar między dzisiejszymi ulicami Przesmyk, Krakowską, Warszawską, Spadek, a rzeką Wartą

poł. XVI w. - budowa filarowego krużganku przed kaplicą Narodzenia NMP na Jasnej Górze

1569 - w Częstochowie istniało 249 domów, 110 ogrodów i 171 łąk

1582-1641 - w miejscu obecnego kościoła św. Jakuba istniał kościół przyszpitalny

XVII - XVIII w. - w rejonie Częstochowy rozwój górnictwa i hutnictwa rud żelaza

XVII w. - budowa Arsenału i tzw. Domów Muzykantów w klasztorze na Jasnej Górze oraz restauracja kaplicy cudownego obrazu (Narodzenia NMP) i dalsza rozbudowa zabudowań klasztoru.
W mieście zanotowano natomiast poważne zwiększenie liczby cechów i rzemieślników. Rozwijało się głównie sukiennictwo, kowalstwo i aptekarstwo. 

1617 - 22 - budowa wielokondygnacyjnej wieży na Jasnej Górze

1620-1648 - budowa potężnych fortyfikacji bastionowych wokół klasztoru na Jasnej Górze według planów opracowanych na polecenie Zygmunta II Wazy (wg niektórych źródeł zakończenie budowy bastionów miało miejsce w 1643 lub w 1654 r.)

1625-43 - barokowa przebudowa kościoła św. Zygmunta

1630 - miasto liczy ok. 2500 mieszkańców

1637-42 - budowa kościoła p.w. św. Andrzeja i Barbary z inicjatywy prowincjała oo. Paulinów, o. Andrzeja Gołdonowskiego dla potrzeb nowicjatu klasztoru na Jasnej Górze

1640 - o. Andrzej Gołdonowski, prowincjał paulinów, dobudował z północno-wschodniej strony kościoła św. Zygmunta zakrystię usuniętą później w XIX w.

1641-1870 - w miejscu obecnego kościoła św. Jakuba istniał kościół przyszpitalny wybudowany w miejscu jeszcze starszego z 1582

1642 - budowa kościoła p.w. św. Rocha i Sebastiana, ufundowany przez prowincjała oo. Paulinów o. Andrzeja Gołdonowskiego jako wotywny w intencji odwrócenia szerzącej się wówczas w Częstochowie zarazy

1643 - podczas najazdu z pobliskiego Śląska mury miejskie zostały poważnie zniszczone. Konsekracja kościoła św. Andrzeja i Barbary

1644 - 71 - budowa kaplicy Denhoffów na Jasnej Górze

1644 - zamienienie gotyckiej budowli z 2 połowy XV w. na prezbiterium kaplicy Narodzenia NMP i wzniesienie przy niej trójnawowego korpusu halowego

1647 - budowa Sali Rycerskiej i Pokojów Królewskich w klasztorze na Jasnej Górze

poł. XVII w. - założenie cmentarza  św. Rocha jako rzymsko-katolicko-prawosławny

1655 - najazd szwedzki przynosi kres pomyślności miasta, które zostało znacznie zniszczone. Przed najeźdźcą dzięki nowoczesnym potężnym fortyfikacjom bastionowym obronił się jedynie klasztor jasnogórski. Słynna obrona klasztoru pod dowództwem ojca A. Kordeckiego oblężonego przez 33 dni uważana jako cud boski również przez Szwedów rozeszła się szerokim echem po całej Rzeczypospolitej przyspieszając wyzwolenie kraju od "potopu szwedzkiego". Motyw obrony klasztoru został m.in. opisany  w "Potopie" Sienkiewicza, który z kolei doczekał się ekranizacji w reżyserii Jerzego Hoffmana

1655 - 57 - szczególnie duży rozwój kultu obrazu na Jasnej Górze

1660 - rozebrano zniszczone niemal dwadzieścia lat wcześniej miejskie mury obronne

8 września 1682 - na uroczystości 300-lecia sprowadzenia obrazu Matki Boskiej do klasztoru przybyło około 140 tys. pielgrzymów z całej Polski i Śląska. Ruch pielgrzymkowy stanowił poważny czynnik rozwoju nie tylko dla podjasnogórskiej Częstochówki ale i dla Częstochowy

1690 - pożar kościoła halowego na Jasnej Górze, który po tym zamieniono na kościół typu bazylikowego, który istnieje do dzisiaj

przełom XVII i XVIII w. - znacznie rozbudowano umocnienia klasztorne

do XVIII w. - Częstochówka pozostaje wsią klasztorną

1701 - miasto zostało złupione przez Szwedów

1704 - miasto ponownie zostało złupione przez Szwedów

1705 - miasto po raz kolejny zostało złupione przez Szwedów

1709 - W mieście przebywały po raz kolejny oddziały szwedzkich wojsk i polskie chorągwie, popierające króla Augusta II oraz wojska rosyjskie

Po 1713 - budowa drukarni w klasztorze na Jasnej Górze

1717 - na mocy przywileju królewskiego nadanego paulinom z klasztoru jasnogórskiego Częstochówka otrzymała od Augusta II Mocnego prawa miejskie i wówczas ją z kolei zaczęto nazywać Nową Częstochową. Jednak nigdy nie stała się miastem w pełnym tego słowa znaczeniu. Uzyskanie praw miejskich przez Częstochówkę nastąpiło w czasie niezwykle uroczyście celebrowanej koronacji obrazu Najświętszej Marii Panny, dokonanej z upoważnienia papieża Klemensa XI, na którą przybyło ok. 200 tys. pielgrzymów.

1736 - 39 - budowa biblioteki klasztornej na Jasnej Górze

1737 - powiększenie cmentarza św. Rocha

1751 - 54 - budowa kaplicy Jabłonowskich na Jasnej Górze

od 1769 do 1772 - twierdza jasnogórska spełniła ważną rolę jako miejsce oporu konfederatów barskich dowodzonych przez Kazimierza Pułaskiego, którzy utrzymali się tutaj przez trzy lata i aż do upadku konfederacji nie poddali się wojskom rosyjskim

1770 - obrona przez konfederatów barskich pod wodzą Kazimierza Pułaskiego twierdzy jasnogórskiej przed wojskami rosyjskimi

1783-87 - kolejna przebudowa kościoła św. Zygmunta (m.in. dobudowanie nowej zakrystii)

5 marca 1793 - w związku z postanowieniami II rozbioru Polski zaborca pruski wkracza do Częstochowy. W wyniku tego rozbioru zachodnia granica Rzeczypospolitej przebiegała od granicy śląskiej wzdłuż rzeki Pilicy z utratą Częstochowy oraz części terenów Jury na południe od tego miasta

1799 - powstanie cmentarza żydowskiego

XIX w. - kolejna przebudowa kościoła św. Andrzeja i Barbary

Restauracja kaplicy cudownego obrazu (Narodzenia NMP) na Jasnej Górze

pocz. XIX w. - przed kościołem św. Zygmunta znajdował się obszerny cmentarz, na którego miejscu urządzono obecny obszerny plac. Prawdopodobnie wówczas usunięto również zakrystię dobudowaną do kościoła w 1640 r.

1809 - twierdza jasnogórska wytrzymuje ataki wojsk austriackich

1812 - renesansowy ratusz został spalony, a w końcu ostatecznie rozebrany

1813 - car Aleksander I nakazał zburzenie umocnień klasztornych, wsławionych w obronie przed Szwedami

1815 - Częstochowa weszła w skład Królestwa Polskiego jako miasto województwa kaliskiego

1818 - wytyczono trasę łączącą Starą i Nową Częstochowę oraz Jasną Górę (obecną Aleję Najświętszej Marii Panny), która w niedługim czasie stała się głównym ciągiem komunikacyjnym nowego miasta. Zbudowano przy niej szereg budynków użyteczności publicznej m.in.: ratusz, szpital i zajazd. Zmiany urbanistyczne miasta objęły także wytyczenie kilku innych nowych ulic oraz placów (rynków) w mieście

1823 - opisy Starej i Nowej Częstochowy wykazały 405 domów. W Starej Częstochowie mieszkało 2758 osób a w Nowej 1036

1824 - początek intensywnej zabudowy alei Najświętszej Marii Panny

ok. 1825 - Paweł Szyszkowski dokonał regulacji przedpola klasztoru jasnogórskiego wytyczając w miejscu kramów obsługujących pątników Rynek Jasnogórski. Wzdłuż jego południowej pierzei wyznaczył ulicę (ul. Siedmiu Kamienic) przy której kupujący działki zobowiązywali się do zbudowania na nich w dwa lata "domów szynkowych".

19 sierpnia 1826 - nastąpiło formalne połączenie obu miast (Starej Częstochowy i Częstochówki) w jedno o nazwie Częstochowa, które uzyskało prawa przysługujące miastom wojewódzkim. Pierwszym prezydentem zjednoczonego miasta został Józef Gąsiorowski. Częstochowa liczyła Wówczas około 4,5 tys. mieszkańców

1828 - budowa nowego ratusza (obecnie siedziba muzeum) oraz założenie dwóch obszernych parków u podnóża Jasnej Góry. 

1843 (44 ?)- car Mikołaj I nakazał odbudowanie murów obronnych wokół klasztoru jasnogórskiego i pokrycie ich cegłą

1845 - przeprowadzono przez miasto linię kolejową tzw. warszawsko-wiedeńską, a miasto włączono w skład guberni warszawskiej

ok. 1850 - dalsza zabudowa ul. Siedmiu Kamienic

Od 2 połowy XIX w. - ważny ośrodek przemysłu włókienniczego

1853 - powierzchnia Częstochowy wraz z przedmieściami: Kule, Kucelin i Zawodzie wynosiła 23,8 km². Zamieszkiwało ją ponad 8,5 tys. mieszkańców. Budowa pierwszego szpitala miejskiego i mostu rzecznego na Zawodziu.

1859-62 - budowa klasztoru Mariawitek przy al. NMP

1859 - w klasztorze na Jasnej Górze ustawiono pomnik przeora o. Augustyna Kordeckiego

od 1860 - początki przemysłu w Częstochowie

1863 - w czasie powstania styczniowego miasto, a w szczególności jego okolice były świadkami licznych walk i potyczek powstańców z wojskami carskimi. W samym szpitalu w Częstochowie leczono wielu rannych w wynikach tych walk.

po 1863 - kasacja klasztoru Mariawitek

Koniec XIX w. – w Częstochowie mieszka około 10 tys. osób, istnieje tu również fabryka łyżek i kozików oraz 68 warsztatów tkackich

lata 70-te. XIX w. - w mieście powstają niemal każdego roku nowe manufaktury i fabryki. Poważną rolę w rozwoju przemysłowym miasta miały okoliczne złoża rudy żelaza i pokłady wapienia, gliny, żwirów itd. 

1870 - budowa kościoła św. Jakuba w nietypowym neobizantyjskim stylu na miejscu wcześniejszego kościoła z 1641. Kościół ten budowano z przeznaczeniem na cerkiew św. Cyryla i Metodego

1879 - w przemyśle częstochowskim zatrudnionych było około 600 robotników

1880 - 1900 - burzliwy rozwój Częstochowy. Powstaje wówczas wiele dużych zakładów przemysłowych

1880 - liczba mieszkańców - 18 tys. Założenie cmentarza Kule

po 1 września 1882 - partia socjalistyczna "Proletariat" rozbudowuje swoją organizację w Częstochowie obok Warszawy, Łodzi, Zgierza, Białegostoku i Radomia

koniec XIX w. - do miasta zaczął napływać kapitał zagraniczny, głównie francuski, belgijski i niemiecki. Zagraniczni kapitaliści inwestowali głównie w przemysł włókienniczy, metalowy, chemiczny i galanteryjny

1892 - w przemyśle częstochowskim zatrudnionych było już 3238 robotników, czyli ponad pięciokrotnie więcej niż przed 13 laty

1894 - masowe wystąpienia robotników. W strajku  pierwszomajowym wzięło wówczas udział 2,2 tys. robotników

1896-1902 - budowa huty Bernarda Hantke

1899 - strajk powszechny w Warszawie rozlewa się szeroką falą na prowincję ogarniając Łódź, Pabianice, Częstochowę i Zagłębie Dąbrowskie

1900 - 13 - budowa wokół wałów klasztornych stacji Męki Pańskiej autorstwa Piusa Welońskiego

1900 - liczba mieszkańców - 50 tys. Liczba zatrudnionych wyniosła 7 tys. W tych warunkach rozwój ruchu robotniczego skierowanego przeciw wyzyskowi i złym warunkom pracy. 
Zniszczenie wielokondygnacyjnej wieży w klasztorze na Jasnej Górze przez pożar

1900 - 06 - odbudowa po pożarze wielokondygnacyjnej wieży na Jasnej Górze

1902-07 - budowa archikatedry p.w. św. Rodziny

1902 - wystąpienia robotników w Częstochowie

początek 1903 - strajk w fabryce "Warta" w Częstochowie

1905 - 07 - na omawianym terenie objawia się nasileniem ruchu robotniczego. Największe manifestacje i starcia z policją miały miejsce w Olkuszu, Zawierciu, Częstochowie i Krakowie. 

1905 - w al. NMP przy liceum młodzież szkolna podjęła walkę z cesarskim zaborcą o język polski w szkole.
Na ul. Warszawskiej i Krakowskiej w pobliżu fabryk włókienniczych doszło do ostrych starć setek manifestantów z carskimi siłami policyjno-żandarmskimi. Straty w ludziach były ogromne, a wielu uczestników starć aresztowano i zesłano na Sybir. Podczas tych wydarzeń w Częstochowie przebywał potajemnie Feliks Dzierżyński.
Powstaje pierwsze w mieście muzeum - Muzeum Higieny

styczeń-luty 1905 - w wyniku rewolucji wybuchają liczne strajki m.in. w Częstochowie

24-26 czerwca 1905 - strajki i demonstracje robotnicze ogarniają Częstochowę

1906 - budowa kościoła filialnego p.w. Pana Jezusa Konającego

7 grudzień 1907 - archikatedra została poświęcona przez generała Ojców Paulinów o. Euzebiusza Rejmana

1909 - u podnóża Jasnej Góry w parku miała miejsce słynna wystawa przemysłowo-rolnicza. Z tego okresu pochodzi niezbyt obszerny dwunastoboczny budynek mieszczący obecnie m.in. obserwatorium astronomiczne, a do budynku powystawowego przeniesiono siedzibę Muzeum Higieny

8 marzec 1909 - poświęcenie kościoła filialnego p.w. Pana Jezusa Konającego    

1913 - liczba mieszkańców - 90 tys. Miasto przejmuje Muzeum Higieny i nadaje mu charakter muzeum krajobrazowego

1914 - w Częstochowie w dzielnicy Zawady /ob. Tysiąclecie/ istniały koszary, w których stacjonowały carskie wojska 7. pułku strzeleckiego. Budynki rodzina Zawadów będąca właścicielami gruntów i budynków koszar przekazała rodzącemu się państwu. 

3 sierpnia 1914 - Częstochowa została zajęta przez wojska niemieckie

7 sierpnia 1914 - Niemcy urządzili w  mieście pierwszy masowy pogrom ludności. Około tysiąca ludności wysłano do Rzeszy, a na miasto nałożono 200 tys. rubli kontrybucji. 

1914-1918 - Podczas I wojny światowej okupant zamykał zakłady a robotników kierował na przymusowe prace w Niemczech. Miasto było dwukrotnie odwiedzane przez niemieckich dostojników, m.in. Fryderyka Augusta - elektora saskiego

1916 - podczas obchodów 125 rocznicy Konstytucji 3 Maja m.in. w parku pod Jasną Górą posadzono pamiątkowy dąb

1917 - przez kilka tygodni strajkowali górnicy rudy żelaza towarzystwa Bernarda Hantke

1918-1939 - w koszarach wojskowych na zawadach /ob. Tysiąclecie/ stacjonował 27. pułk piechoty 

1918 - strajki górników w Zagłębiu Dąbrowskim i w Częstochowie. Szczególną uporczywością odznaczał się strajk robotników fabryki "Częstochowianka"
Liczba mieszkańców wynosi - 84 tys.

8 listopada 1918 - powstaje Rada delegatów robotniczych Zagłębia Dąbrowskiego, której stworzenie zostało przez robotników zadecydowane już 2 listopada. Rada delegatów powstaje również w Częstochowie

1921 - miasto liczyło ponad 83 tys. mieszkańców z tego aż 7 tys. bezrobotnych. Zaczęły się w nim formować pierwsze komórki Komunistycznej Partii Polski

1921 - 26 - budowa na Jasnej Górze Wieczernika i Spowiednika

1923 - urodziła się tu Ludmiła Mężnicka, sławna jako Marjańska - słynna poetka (w latach 1993-96 prezes Stowarzyszenia Pisarzy Polskich)

lipiec 1923 - wybucha masowy strajk włókniarzy w Częstochowie o podwyżkę zarobków. Między strajkującymi robotnikami i policją doszło do krwawych starć

1925 - rozbudowa kościoła filialnego p.w. Pana Jezusa Konającego, który od tej pory do 1949 pełnił rolę kościoła parafialnego

1927 - powstanie Teatru Dramatycznego im. A. Mickiewicza

od 1927 - do tego roku trwały prace wykończeniowe przy archikatedrze częstochowskiej

1928 - uruchomiono komunikację miejską. Na Jasnej Górze zadaszono filarowy krużganek przed kaplicą Narodzenia NMP. Zatrudnienie w mieście wzrosło do 37 tys. robotników, z czego około połowy zatrudniał przemysł włókienniczy. Czynne były wówczas również 3 elektrownie

1928 i 1930 - powiększono miasto o Ostatni Grosz, Raków, Lisiniec i Stradom

1929 - muzeum zostało nazwane Miejskim Muzeum Krajoznawczym i Higienicznym

VIII 1930 - do miasta włączono Kamień

przełom lat 20/30-tych - bezrobocie i liczne strajki oraz manifestacje proletariackie (1933 i 1935)

1931 - miasto liczyło ok. 117 tys. mieszkańców a zarejestrowanych było ok. 20 tys. bezrobotnych

1934 - Częstochowa uzyskała połączenie kolejowe z Gdynią

1935- w Częstochowie urodziła się Halina Poświatowska - słynna poetka

1936 - ciężka sytuacja robotników spowodowała wzrost wystąpień proletariatu miejskiego. Przed dniem 1 Maja doszło do ostrych starć z policją. Było wielu rannych i zabitych. Swą  aktywnością wyróżniali się KPP-owcy: Roman Baran, Feliks Kupniewicz, bracia Konkielowie i Domagalscy
Miasto rozbudowuje sieć kanalizacyjną i wodociągową

1937 - następuje poważne ożywienie produkcji 

19 maja 1937 - uruchomiono wielki piec nr 1 w hucie "Częstochowa"

1938 - według nowego podziału administracyjnego powiat częstochowski znalazł się w województwie kieleckim. 
W Częstochowie Zaciszu znaleziono skarb składający się z XVII-wiecznych szelągów Jana Kazimierza, "boratynek". Fakt ten ujawniono a monety przekazano dopiero w 1961 (482 szt.) i 1963 roku (64 szt.)

przeł. 1938-39 - w Częstochowie Stradomiu znaleziono przy budowie domu skarb w naczyniu glinianym i w worku. Nie udało się ustalić jego zawartości

1939 - Liczba mieszkańców - 137.623. 

3 września 1939 - do miasta wkroczyli Niemcy

3-4 września 1939 - odbyły się masowe egzekucje dorosłych i dzieci w wielu punktach miasta, w tym przed Ratuszem i przed katedrą Świętej Rodziny, w wyniku których zginęło około 300 osób 

wrzesień 1939 - Częstochowa została przyłączona do Generalnej Guberni

wrzesień - listopad 1939 - zawiązał się ruch oporu (konspiracyjny). Jednym z pierwszych i do końca najsilniejszych był Polski Związek Wolności, który rywalizował z PPS. Grupy PZW dokonały około 200 akcji sabotażowych w mieście i okolicy

1939 - 45 - na terenie miasta założono dwa obozy dla jeńców polskich i rosyjskich (od 1943 włoskich), getto (w domach leżących przy ulicach przyległych do rynku) oraz 4 obozy pracy. Jeden z obozów jenieckich założono na Złotej Górze a drugi nazwany Stalag 367 dla Rosjan i Włochów utworzono w dawnych koszarach rosyjskich z okresu zaborów w dzielnicy Zawady /ob. Tysiąclecie/. Łącznie zginęło w tych obozach około 20 tysięcy jeńców. 
Okupanci całkowicie wyburzyli zachodnią pierzeję starego rynku dzielącą go od obecnej ul. Warszawskiej.  

Z kolei na obecnej ul. Kilińskiego 10 gestapo urządziło swoją siedzibę. 

Działalność okupanta w mieście miała na celu zniszczenie kultury polskiej. W wyniku jednej z akcji zniszczono pomnik Kazimierza Pułaskiego stojący w parku im. 3 Maja

zima 1939-40 - Szare Szeregi działały w miastach: Zawiercie, Olkusz, Myszków i Częstochowa. Od początku 1940 roku do więzienia na Zawodziu zwożono częstochowską inteligencję, a następnie rozstrzeliwano w Olsztynie w ramach Akcji A-B, której celem miało być moralne obezwładnienie narodu polskiego przez wymordowanie jego duchowych przywódców. Ostatnia egzekucja w tej akcji odbyła się 13 sierpnia 1940 roku.

sierpień 1940 - hitlerowcy zamordowali nauczycieli i uczniów Szkoły Handlowej z Częstochowy w Apolonce koło Janowa

1942 - w mieście utworzono dzielnicę niemiecką, z której przymusowo wysiedlono miejscową ludność

początek 1942 - nowo powstała PPR przystąpiła do organizowania GL. GL w Częstochowie m.in.: zniszczyła kolejkę transportową huty “Raków”, tory kolejowe, wagony, parowozy, wykolejała, transporty wojskowe itd. “Szare Szeregi” - na ich czele stał Eugeniusz Stasiecki ps. “Piotr Pomian”, później Józef Wyżykowski ps. “Zutka”, skupiały około 650 członków

przełom IX i X 1942 - z likwidowanego getta wywieziono do obozów zagłady, przede wszystkim do Treblinki około 40 tys. Żydów

1943-44 - w mieście działały silne organizacje PPR, GL, AL i AK, które podejmowały liczne akcje antyhitlerowskie. Zwykle w wyniku tych akcji okupanci dokonywali masowych egzekucji, w wyniku czego zginęło kilkudziesięciu patriotów (w tym bracia Konkielowie i Domagalscy), a czołowi działacze PPR zostali wysłani do obozów zagłady

wiosna 1943 - w rejonie Częstochowy walczą oddziały GL im. Bema

lipiec-wrzesień 1944 - pod Częstochową walczyła III Brygada AL im. Bema

1944 - ponoć w jednej z kamienic przy ul. Siedmiu Kamienic po upadku powstania warszawskiego działała główna radiostacja AK i ukrywano dwóch angielskich lotników

16 - 17 I 1945 - W południe 16 stycznia do miasta wdarły się pierwsze czołgi 2 batalionu czołgów mjr Siemiona W. Chochriakowa 54 brygady pancernej i fizylierzy z 2 batalionu 23 brygady zmotoryzowanej kpt Mikołaja Goriuszkina (3 Armia Pancerna Gwardii I Frontu Ukraińskiego Armii Radzieckiej, dowodzona przez marszałka Iwana Koniewa). Już nad ranem 17 stycznia miasto zostało wyzwolone. W tym samym dniu do miasta przyjechał sam dowódca I Frontu Ukraińskiego marszałek Koniew, który stąd kierował ruchami swej armii rozwijającej natarcie w kierunku na Kraków, Katowice i Opole.

20 I 1945 - odbyło się pierwsze legalne posiedzenie Miejskiej Rady Narodowej

1945 - powołano Wyższą Szkołę Administracyjno-Handlową

1946 - miasto liczyło ponad 101 tys. mieszkańców

1948 - umiejscowienie Wyższej Szkoły Administracyjno-Handlowej w d. koszarach 

1949 - powstanie Wyższej Szkoły Inżynierskiej /ob. Politechnika/

XII 1949 - na piaskach Mirowa rozbudowano przestarzałą hutę Bernarda Hantkego i nadano jej imię B. Bieruta (Huta "Częstochowa")

28 VI 1950 - Częstochowa została administracyjnie wyłączona z woj. kieleckiego a włączona do woj. katowickiego. Ponadto do miasta przyłączono 7 gromad o łącznej powierzchni 46,1 km² 

1951 - w Częstochowie powstało Zjednoczenie Kopalń Rud Żelaza
W Hucie im. Bieruta wybudowano nową stalownię z sześcioma piecami martenowskimi oraz walcownię rur

1952-53 - kolejna restauracja kaplicy cudownego obrazu (Narodzenia NMP) na Jasnej Górze

1952 - do miasta włączono kolejne tereny podmiejskie

1953 - w Hucie Bieruta w Mirowie oddano do użytku dwa wielkie piece o objętości 862 m³ każdy

1958 - ustawienie pomnika Stanisława Moniuszki w parku pod Jasną Górą. Wzniesienie Domu Aktora przy ul. Dąbrowskiego jako pierwszego w Polsce obiektu tego typu.

l. 60-te XX w. - likwidacja kramów z ul. Siedmiu Kamienic

1960 - z przyczyn politycznych po 15 latach istnienia rozwiązano Wyższą Szkołę Administracyjno-Handlową a zajmowane przez nią budynki koszar przejęła Politechnika

1961-70 - budowa Huty Szkła na Wyczerpach 

1962 - przy ul. Warszawskiej dokonano odkrycia bardzo interesującego zbioru XV-wiecznych monet różnych krajów - 243 szt.

od 1963 - gmach Ratusza zostaje zamieniony na siedzibę Muzeum Okręgowe

przeł. 1965-66 - na Starym Mieście znaleziono ogromny, ważący kilkadziesiąt kilogramów zbiór XX-wiecznych monet srebrnych

1966 - zmiana nazwy dzielnicy Zawady na Tysiąclecie

1967 - modernizacja Grobu Nieznanego Żołnierza przy al. Sienkiewicza
Muzeum Miejskie w budynku dawnego Ratusza otwiera pierwsza wystawę

1968 - koło kościoła św. Zygmunta odkryto fundamenty bramy (być może baszty bramnej) i fragmenty murów miejskich z XVI w.

1970-74 - kościół św. Jakuba gruntownie przebudowano zachowując jednak oryginalny styl

1971-79 - urządzenie tzw. Auli w klasztorze jasnogórskim, którą 5 VI 1979 poświęcił papież Jan Paweł II. Od tego wydarzenia salę tą nazywa się również Papieską 

1973 - wzniesienie pomnika Henryka Sienkiewicza

1974 - ustawienie pomnika Stanisława Staszica w parku pod Jasną Górą

1975-98 - miasto wojewódzkie

1975 - na Starym Rynku znaleziono szerokie grosze praskie, 53 szt., przekazane do Muzeum Częstochowskiego
Miasto liczy ponad 200 tys mieszkańców

1 czerwiec 1975 -  wyniku reformy administracyjnej Częstochowa staje się miastem wojewódzkim 

2-10 czerwiec 1979 - podczas wizyty w Polsce pierwszego Polaka - papieża Jan Paweł II odwiedził również Częstochowę i Kraków 

1980 - powiększenie cmentarza św. Rocha

1981 - w miejscu zburzonej przez Niemców zachodniej pierzei rynku powstał pawilon handlowy

1982 - w pomieszczeniach dawnej drukarni klasztornej na Jasnej Górze urządzono odrębne Muzeum Sześćsetlecia Jasnej Góry

16-23 czerwiec 1983 - papież Jan Paweł II podczas swojej drugiej pielgrzymki do ojczyzny ponownie odwiedził Częstochowę i Kraków

1986 - Przy ul. Sobieskiego ustawiono pomnik Poległych w Obronie Ojczyzny

8-14 czerwiec 1987 - podczas wizyty papieża Jana Pawła II na Krajowym Kongresie Eucharystycznym kolejny raz odwiedza Częstochowę i Kraków

13-15 sierpień 1991 - podczas piątej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski papież odwiedził Kraków i Częstochowę, jednak głównym jej celem był udział w uroczystościach zakończenia VI Światowego Dnia Młodzieży, która miała miejsce właśnie w Częstochowie

1992 - ustawienie pomnika Chrystusa Braterstwa Między Narodami

9 grudnia 1996 - w obecności prezydenta Polski - Aleksandra Kwaśniewskiego otwarty został jak to wówczas mówiono najnowocześniejszy dworzec kolejowy w kraju. 

31 maj - 10 czerwiec 1997 - na trasie siódmej już pielgrzymki papieża Jana Pawła II znalazły się po raz kolejny Częstochowa i Kraków oraz leżący już poza Jurą Sosnowiec

2001 - utworzenie Muzeum Historii Kolei w budynku dworca na Stradomiu

11 grudzień 2001 - częstochowski klub speleologiczny rozpoczął przeszukiwanie studni klasztornej na Jasnej Górze. Ze zdjęć dokonanych wcześniej przy pomocy kamery udało się ustalić, że znajdują się w niej militaria z XVII w., czyli z okresu kiedy studnia ta po raz ostatni była wykorzystywana. Rekonesans wykonany przez jednego z członków klubu wykazał, że dostęp do dolnych partii, być może kryjących wejście do bocznego korytarza, jest zablokowane przez jakiś duży przedmiot, którego identyfikację dokonać mają kamery podwodne

7 października 2005 - Ukraińskie Zjednoczenie Przemysłowe Donbasu kupiło największy częstochowski zakład: Hutę Stali Częstochowa i 12 spółek zależnych od Huta Częstochowa SA za 1 mld 252 mln zł

21 luty 2006 - otwarcie Muzeum Zdzisława Beksińskiego

Zobacz także