DZIAŁOSZYN

Miasto w pow. pajęczańskim (ok. 7 tys. mieszkańców w 2000 r.), dawniej miasto położone nad Wartą na pn. krańcu Wyżyny Wieluńskiej. Cementownia, zakład produkcji kredy.

40-10 tys. lat p.n.e. (górny paleolit) - pracownie krzemieniarskie nad Wartą na wschód od Działoszyna

poł. XIV w. - pierwotna osada powstała przy ważnym średniowiecznym szlaku handlowym z Rusi na Śląsk przez Radomsko, Brzeźnicę, Kamion i Wieluń. Wieś założona została przez rodzinę pochodzącą ze wsi Działosza (Wartenberg) na Śląsku i pieczętująca się herbem Działosza. Istnieją pewne przypuszczenia, że wieś ta mogła powstać jednak nawet w XII w. Być może, że za Kazimierza Wielkiego w Działoszynie powstał murowany zamek jednak dotychczas przeprowadzone badania archeologiczne tego nie potwierdziły.

1411 - pierwsza wzmianka o wsi mówiąca o erekcji parafii

1412 - Działoszyn w dokumentach wymieniany jest już jako miasto, co pozwala przypuszczać, że wieś powstała dużo wcześniej niż pierwsza o niej wzmianka (patrz 1411 r.)

pocz. XVI w. - miasto otrzymało przywileje na jarmarki. Wraz z Niwiskami, Trębaczewem i Szczytami miasto to należało do znanego Hińczy z Rogowa herbu Działosza

XVI w. - po Hińczy z Rogowa miasto w swe posiadanie objęła rodzina Kobylańskich herbu Grzymała, potomków siostry Hińczy, których główną siedzibą był Danków. Kobylańscy w swych rękach skupili obszerny majątek magnacki składający się z 10 wsi. Być może wówczas powstał pierwotny dwór obronny fortalicjum na wschód od centrum miasta.

XVI w. - 1644 - w Działoszynie istniał zbór kalwiński

1566 - w rok po śmierci Krzysztofa Kobylańskiego jego majątek podzielono na trzy części: Działoszyn z przyległymi Raciszynem, Szczytami i Ręblicami szlacheckimi dostał się Łubnickim.

2 poł. XVI w. - po Łubnickich właścicielami Działoszyna zostali Męcińscy, którzy piastowali wysokie stanowiska starostów wieluńskich i radomszczańskich. 

XVII w. - w Działoszynie rozwinął się handel ze Śląskiem, którego przedmiotem była głównie mąka

2 poł. XVII w. - kasztelan wieluński Andrzej z Kurozwęk Męcińskich przebudował starszy warowny dwór lub od podstaw wybudował okazały warowny dwór

2 poł. XVIII w. - Stanisław Męciński wielkim kosztem przebudował pałac, a jego żona Rozalia z Kurdwanowskich założyła obszerny ogród w stylu francuskim. 

ok. 1760 - Jahuda Lejb zbudował tu okazałą synagogę o bogatym stylowym wystroju. W tym samym mniej więcej czasie na rynku stanął okazały ratusz

1787 - budowa rokokowego kościoła z fundacji Rozalii Męcińskiej

1804 - po ponad 200 latach panowania w mieście Męcińskich Działoszyn, wraz z okolicznymi wsiami Szczyty, Trębaczew, Niwiska i Raciszyn przeszedł w ręce margrabiów Myszkowskich herbu Jastrzębiec.

od 1809 - Działoszyn wszedł w skład Księstwa Warszawskiego, a później Królestwa Polskiego

1862 - folwark działoszyński od Męcińskich zakupił Wzdulski, a wkrótce potem kupcy żydowscy, którzy prowadzili rabunkową gospodarkę w okolicznych dobrach. Miasto przez cały okres istnienia nigdy nie uzyskał większego znaczenia, chociaż w pewnych okresach przeżywało nawet znaczny rozwój. Szeroko znane niegdyś były działoszyńskie kożuchy. 

1870 - Działoszyn utracił prawa miejskie i stał się osadą

koniec XIX w. - w Działoszynie mieściła się fabryka tabaki i cygar

2 i 3 IX 1939 - żołnierze z batalionu 82 i 84 pułku piechoty z 30 dywizji piechoty Armii "Łódź" stawili w okolicy Działoszyna większy opór najeźdźcy niemieckiemu. W dniu 2 września udało im się nawet wyprzeć Niemców ze zdobytego już przez nich  Działoszyna. W odwecie Niemcy zbombardowali osadę. Na pobliskiej Górze Wiatracznej znajdowało się stanowisko polskiej artylerii broniącej przeprawy przez Wartę. Polska artyleria rozmieszczona też była w innych miejscach. Podczas wspomnianych walk zginął m.in. niemiecki generał Dill. W akcie zemsty za to Niemcy po ponownym zdobyciu Działoszyna spalili w nim nieomal wszystkie domy jakie ocalały z bombardowania. O wynikach tych działań świadczy fakt, iż 98% budynków uległo zniszczeniu. Po bitwie Niemcy, dla uczczenia swego poległego generała nadali osadzie nazwę Dilltal.

1939-45 - Niemcy w czasie okupacji zniszczyli całkowicie synagogę Lejba oraz znacznie zdewastowali pałac

1943 - wojska okupanta rozbiły figurę św. Jana Nepomucena na Górze św. Jana

1945 - zrekonstruowano zniszczoną przez Niemców figurę z Góry św. Jana

1957-61 - pałac został odbudowany po wojennych zniszczeniach i częściowo zrekonstruowany

l. 70-te XX w. - w pałacu zorganizowano dom wypoczynkowy

10 styczeń 1971 - nieopodal Działoszyna utworzenie rezerwatu "Węże"

5 stycznia 1978 - w pobliżu Działoszyna w zakolu Warty utworzono Załęczański Park Krajobrazowy

od 1979 - w pałacu utworzono Państwowy Zakład Wychowawczy dla Dzieci

1994 - ponowne uzyskanie praw miejskich

sierpień 2005 - rozpoczęcie prac nad rekonstrukcją pałacu i rewitalizacja parku

Warto zobaczyć:

W mieście zachował się stary układ ulic, które tworzą regularną siatkę wydłużoną równoleżnikowo na kształt owalu. Ośrodkiem osady są dwa rynki. Przy zachodnim rynku stoi kościół. 

Nieopodal kościoła znajduje się cenny zabytek - pałac.

Osada otoczona jest wysokimi wzgórzami, w tym na pn. Górą Wiatraczną i na pn.-zach. Górą św. Jana, które stanowią fragment wzniesień moreny czołowej lodowca z tzw. stadiału Warty zlodowacenia środkowopolskiego, ciągnących się na zach. w kierunku Jaworzna. Na Górze Wiatracznej w okresie kampanii wrześniowej zaciekły opór stawiała polska artyleria, zaś na Górze św. Jana  na wysokim obelisku stoi figura św. Jana Nepomucena zrekonstruowana w 1945 na wzór starszej zniszczonej w 1943 przez Niemców. Na pd. stoku tego wzgórza rozciąga się malownicza "dzielnica" starych, drewnianych stodół.

Na zach. od miasteczka w zakolu Warty rozciąga się Załęczański Park Krajobrazowy obejmujący m.in. tzw. Działoszyński Przełom Warty oraz bardzo interesujący rez. Węże.

Na południe od miasta na terenie wsi Draby znajduje się pomnik przyrody Góra Draby m.in. z J. Ewy i J. Draby III

Zobacz także