GĄSZCZYK

Na zalesionym wzniesieniu (296 m n.p.m.) w zakolu Warty pomiędzy wsią Siedlec Mirowski a częstochowskim Mirowem w pn.-zach. części wzgórza znajdowało się obszerne grodzisko o powierzchni 0,98 ha. 
Dojście drogą gruntową na wschód od końcowego przystanku autobusów miejskich linii „18” przy klubie jeździeckim TKKF „Pegaz”. Droga ta pnie się pod górę, dochodząc do budynków gospodarstwa rolnego i kaplicy na szczycie wzniesienia. Skręciwszy w lewo obok zabudowań gospodarstwa, dochodzi się do skrytych w kępie drzew wałów grodziska.

Grodzisko „Gąszczyk” to grodzisko podkowiaste typu wyżynnego w formie ufortyfikowanego cypla wysoczyzny, odciętego od zaplecza podwójną linią wałów i fos oraz naturalnymi jarami; usytuowane na wysokim wzgórzu nad przełomem Warty; pozostałość osad obronnych z okresu wczesnego średniowiecza i przypuszczalnie z czasów kultury łużyckiej

W 1957 przeprowadzono tu sondażowe badania archeologiczne dzięki którym ustalono, że pochodzi z kultury łużyckiej (ok. 650-550 lat p.n.e.) i prawdopodobnie było użytkowane również we wczesnym średniowieczu (VIII-IX w. i X-XII w.). Istnieją nawet domniemania, że właśnie tu w XII w. mogła znajdować się pierwotna Częstochowa.

Grodzisko „Gąszczyk” ma formę nieregularnego czworoboku o powierzchni 0,98 ha, stanowiącego szczytową platformę wyniosłego, skalistego cypla wysoczyzny, usytuowanego w zakolu Warty, której dolina tworzy w tym miejscu malowniczy przełom wśród ciągnących się po obu stronach rzeki wysokich wzniesień. Pochylony ku krańcowi cypla majdan grodziska jest od północy i wschodu obwiedziony podwójną linią wałów zbudowanych z kamienia i glinki lessowej oraz fos, ze śladami bramy z pogłębioną fosą we wschodnim narożniku założenia. Zewnętrzna fosa tworzy jedną całość z głębokimi jarami, oddzielającymi teren grodziska od reszty wzniesienia. Na pozostałych odcinkach gród posiadał naturalne zabezpieczenie w postaci stromych stoków wzgórza, opadających ku rozległym mokradłom w dolinie Warty.

Pierwotnie istniała tylko jedna linia obwałowań, której pozostałością jest wewnętrzny wał grodziska. Dolne partie tego wału uważa się za pozostałość umocnień osady obronnej z czasów kultury łużyckiej (nie da się jednak całkowicie wykluczyć możliwości ich pochodzenia dopiero z okresu wczesnego średniowiecza). We wczesnym średniowieczu wał ten został nadbudowany do wysokości około 1,60 m i poszerzony w kierunku majdanu do szerokości około 7,50 m. W tej też fazie zbudowano przed wałem wewnętrznym oddzielony od niego fosą niższy wał zewnętrzny. 

Wały zostały zbudowane z dużych kamieni wapiennych, zespojonych ze sobą mieszaniną ziemi i glinki lessowej. Wał wewnętrzny, w swojej najwcześniejszej fazie, posiadał po stronie zewnętrznej oblicowanie podstawy w formie konstrukcji z kamienia wapiennego (suchy mur). 

Osadnictwo na terenie grodu – zarówno łużyckie, jak i wczesnośredniowieczne – koncentrowało się w sąsiedztwie wału, w odległości 1,50 m od jego podstawy. Wnętrze grodu było raczej nie zabudowane, co miało wpływ na większe bezpieczeństwo mieszkańców w przypadku ataku wroga. 

Grodzisko „Gąszczyk” stanowi przykład znakomitego wykorzystania obronnych elementów środowiska naturalnego o charakterze zarówno wyżynnym jak i nizinnym: naturalną obronę grodu stanowiły zarówno strome i wysokie stoki wzgórza z przecinającymi je jarami, jak i położone u stóp wzniesienia nadrzeczne mokradła. Usytuowanie grodu na dużej wysokości, bezpośrednio nad doliną Warty, zapewniało możliwość stałej obserwacji i kontrolowania biegu rzeki na długim odcinku od dzisiejszej Częstochowy aż po przełom w rejonie Mstowa.

Opracował: Zbigniew Bereszyński

Zobacz także