KRAKÓW - Nowa Huta

Najmłodsza i największa dzielnica Krakowa utożsamiana głównie z Hutą Lenina (ob. Sendzimira) i propagandą PRL. Całość dzielnicy można podzielić na kilka części przy czym zachodnia to mieszkalna zabudowa osiedla powstałego dla pracowników Huty (obecnie układ urbanistyczny uważany za cenny dla historii). Na południe położona jest Mogiła z najcenniejszymi zabytkami dzielnicy. Wschodnia część na obszarze ok. 18 km² jest zajęta przez Hutę im. T. Sendzimira (obecnie w PHS). Część dzielnicy położona na południe i wschód od Huty to już luźno rozrzucone dawne okoliczne wsie z kilkoma cennymi zabytkowymi budowlami. Nowohuckie Centrum Kultury Teatr Ludowy, Muzeum. 

4500-1650 p.n.e. (neolit) - z kultura lendzielską łączą się najstarsze dowody wykorzystywania źródeł solnych Wieliczki z czym związane jest jedno z najlepiej zbadanych stanowisk ze śladami warzenia soli odkrytego w os. Pleszów. Oprócz tego w tej dzielnicy odkryto neolityczną osadę warowną z kultury badeńskiej. Od Nowej Huty aż po okolice Igołomi na tarasie nadwiślańskim istniały liczne osady ludzkie. Odkryto tu osiedla wiejskie złożone z ziemianek, które kiedyś były przykryte stożkowatymi dachami z drzewa, trzciny lub siana, zlepionych gliną. Wraz z upływem czasu, wzajemnym przenikaniem się różnych kultur (greckiej, rzymskiej, scytyjskiej i celtyckiej) z miejscowych rud darniowych poczęto wytapiać żelazo w ziemnych jamach (tzw. dymarkach). W Zesławicach odkryto rozległą osadę nad rzeką Dłubnią przebadaną w 1954 r., która przyniosła wiele zabytków. Zbadano tu m. in. wiele dziesiątków domostw ziemiankowych. Były one jednak użytkowane w różnym czasie. W pobliżu osiedla, które może było również ufortyfikowane, stwierdzono obecność rodzaju kraalu, tj. otoczonej rowem i konstrukcją drewnianą zagrody dla bydła, mogącej pomieścić od 150 do 200 sztuk. Wśród znalezisk z tego okresu na szczególną uwagę zasługują żeńskie idole gliniane. Jedną z takich figurek znaleziono w Krakowie-Nowej Hucie. Należy ona do typu określanego mianem "cykladzki" i posiada analogie wśród figurek znajdowanych w starszych warstwach stanowiska Vinca, w zabytkach Dimini oraz w materiałach związanych ze starszymi fazami kultury ceramiki wstęgowej rytej na Morawach. Znalezisko z Nowej Huty przedstawia glinianą figurkę o dosyć realistycznym modelunku twarzy, zdradzającej wyraźne cechy orientalne. Jest to główka stanowiąca relikt terakotowej rzeźby, może przypominającej w modelunku figurkę postaci siedzącej, znaną ze stanowiska Cernavoda (nad Dunajem w Rumuni). Okaz ten umocowany był do tułowia za pomocą drewnianych patyczków. Jego cechy stylistyczne wskazują na związki z obszarem podlegającym sinym oddziaływaniom anatolijskim. Jako teren bliższy, skąd zabytek ten może pochodzić, wskazuje się rumuńską część Dobrudży.

1650-650 lat p.n.e. - znaleziska w Pleszowie pochodzące z samego schyłku I okresu epoki brązu z kultury madziarowskiej. Świadczy to, że jej przedstawiciele przeniknęli z macierzystego swego obszaru na terenie Słowacji do Małopolski. Duży wpływ na rozwój tej kultury miały kontakty ze środowiskiem wschodniośródziemnomorskim (egejskim).

1 połowa II w. p.n.e. - znaleziono tu formy do wyrobu krążków menniczych wskazujące, że niektóre okazy monet celtyckich bito na miejscu a nie sprowadzono ich wyłącznie spoza terenów polskich

II w. - na terasach nad Wisłą między Igołomią i Nową Hutą znajdował się jeden z największych na obecnych ziemiach polskich ośrodek hutniczy. 

III-IV w. - Cło, Igołomia, Tropiszów, Kościelniki i inne ośrodki na tym terenie stały się drugim co do wielkości w Europie, po Nadrenii, centrum garncarstwa. W Tropiszowie koło Igołomii w jednym z odkrytych tu dwukomorowych pieców garncarskich zawierał cały nie wyjęty ładunek 92 naczyń. Najwidoczniej na skutek jakiejś nawały osadę opuszczono w pośpiechu. Wiąże się to z najazdem Hunów w I połowie V w.

350/370-V/VI w. - znaleziska części żelaznych narzędzi ornych z III podokresu rzymskiego

luty 1949 - rząd polski podjął decyzję o budowie pod Krakowem kombinatu metalurgicznego i miasta.

1949 - rozpoczęcie budowy miasta

26 kwiecień 1950 - rozpoczęcie budowy kombinatu hutniczego

1954 - kombinat metalurgiczny nazwano im. Włodzimierza Lenina

1975 - włączenie miejscowości Kościelniki do dzielnicy Nowa Huta

1990 - Huta Lenina zmienia nazwę na im. Tadeusza Sendzimira

1991 - Nową Hutę zamieszkuje ok. 230 tys. mieszkańców

2003 - uznanie Łąk Nowohuckich za użytek ekologiczny

styczeń 2005 - w budynkach warsztatów Zespołu Szkół Elektrycznych nr 2 otwarty został alternatywny teatr Łaźnia Nowa 

Warto zobaczyć:

W Nowej Hucie warto zobaczyć uznany za cenny układ urbanistyczny osiedla wybudowanego wraz z powstawaniem Huty Lenina dla pracowników tejże huty. Na mapie widoczny jest gwiaździsty układ ulic zbiegających się w punkcie wyznaczonym przez Plac Centralny.

Na południe od Placu Centralnego rozciągają się Łąki Nowohuckie o pow. ok. 57 ha uznane w 2003 r. za użytek ekologiczny. Utworzony został w celu ochrony półnaturalnych zbiorowisk roślinnych (łąk podmokłych) w dolinie Wisły z całym ich bogactwem gatunkowym. Łąki Nowohuckie stanowią unikat w skali miasta pod kątem różnorodności biologicznej. Na Łąkach potwierdzono występowanie ponad 10 zbiorowisk roślinnych, m.in. łąki wilgotne, łąkę świeżą, szuwar trzcinowy, szuwary turzycowe, a także zbiorowiska ruderalne. Na wystepującą tu faunę składają się głównie ptaki. Gniazdują tu 34 gatunki, a łącznie z gatunkami żerującymi i zalatującymi spotykamy tu około 63 gatunki, w tym: derkacz, gąsiorek, bączek to gatunki chronione przez międzynarodowe konwencje. Drugą ważną grupę fauny stanowią motyle, z których na szczególną uwagę zasługują gatunki zagrożone w Europie, w Polsce objęte ochroną prawną: czerwończyk nieparek, czerwończyk fioletek, modraszek telejus oraz modraszek nausitos.
Pradolina Wisły jest jednym z ważniejszych w Europie korytarzy ekologicznych umożliwiających migracje na duże odległości wielu ptakom. Użytek, ze względu na obszar jaki zajmuje, chroni liczny zespół gatunków, których występowanie byłoby niemożliwe na mniejszej powierzchni. Przykładem jest błotniak stawowy - ptak drapieżny gnieżdżący się na tym terenie.

Ul. Jana Pawła II zmieniając nazwę na ul. Ptaszyckiego doprowadza do potężnego kombinatu hutniczego - Huty im. Tadeusza Sendzimira. Obecnie w grupie Polskie Huty Stali. Zakład ulokowany na obszarze ok. 18 km² stanowił niegdyś obok Huty Katowice w Dąbrowie Górniczej symbol rozwoju gospodarczego w PRL. Tu niejednokrotnie dla celów ówczesnej propagandy bito wszelkie rekordy wydajności, wielkości itp. Zatrudniała ona ok. 40 tys. pracowników i wytwarzała ok. 6 mln ton stali rocznie.

W osiedlach Pleszów i Branice znajdują się zabytkowe zespoły dworsko-parkowe przy czym w dworze w Branicach umiejscowiono Muzeum Archeologiczne.

W os. Ruszcza znajduje się zabytkowy dwór.

Os. Kościelniki i Mogiła opisane osobno 

Zobacz także