GRODZISKO k. Skały

Przysiółek w gminie Skała położony w dol. Prądnika i na jej stokach w malowniczym krajobrazie Ojcowskiego Parku Narodowego

Ze względu na cenny zabytek znajdujący się we wsi przebiegają tędy dwa kluczowe szlaki piesze: czerwony Orlich gniazd i niebieski Warowni Jurajskich. Dnem doliny Prądnika poprowadzony został również niebieski szlak rowerowy wokół Pieskowej Skały.

neolit [początek klasycznej fazy kultury ceramiki promienistej - przyp. autora] - w schronisku skalnym nad Mosurem Starym duże przebywała ludność kultury boszackiej

ok. 1228 – tu lub co ostatnio coraz bardziej prawdopodobne w pobliskiej Sułoszowej książę wrocławski Henryk Brodaty założył silnie umocnioną drewnianą warownię. Stała się ona miejscem długich walk tego księcia i zarazem opiekuna małoletniego księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego z księciem mazowieckim Konradem o krakowski tron. Gród ten był obsadzony liczną załogą dowodzoną przez krakowskiego wojewodę Klemensa z Ruszczy przez co był uważany za jedną z najsilniejszych warowni na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu [do dziś nie ma całkowitej zgodności co do lokacji grodziska Henryka Brodatego. Jedni uważają, że dokument Bolesława Wstydliwego z 1257 r. mówiący o zezwoleniu na wzniesienie zamku w Grodzisku przez klaryski zaprzecza istnieniu tu wcześniej jakiejś obronnej warowni, z drugiej strony zamek Skała opisany przez Długosza wydaje sie być najbardziej bliski temu miejscu - przyp. autora]. W wyniku kilku wypraw wojennych Konrad przejściowo zdobył wszystkie grody w okolicy Krakowa a nawet sam Kraków jednak w 1243 r. ostatecznie to Bolesław Wstydliwy objął panowanie nad dzielnicą senioralną krakowską. 

1257 - Bolesław Wstydliwy zezwolił klaryskom z Zawichostu przenieść swój klasztor w miejsce bezpieczne zwane Skałą [Scala lub Lapis S. Mariae. Skała na której stoi dzisiejszy kościół, nazywana jest zaś Kamieniem lub Długą Skałą - przyp. autora] i wznieść tu mocny zamek. Stało się tak na prośbę Salomei, żony króla halickiego [węgierskiego - przyp. autora] Kolomana i starszej siostry księcia Bolesława V Wstydliwego po tym jak zniszczeniu uległ pierwszy w Polsce klasztor tego zakonu założony w Zawichoście k. Sandomierza przez Salomeę. Tu Salomea jako ksieni postawiła klasztor z rzadko spotykanym obronnym kościołem romańskim [wg starszych źródeł fundacja Henryka Brodatego - przyp. autora]. Była to budowla o zaokrąglonych narożnikach, posiadająca półkolistą absydę i kwadratową wieżę. Wybudowano też prawdopodobnie budynki szpitalne oraz ufortyfikowano obiekt kopiąc fosy i sypiąc wały obronne od dostępnej strony. Dla siebie kazała wykuć w skale grotę, w której przez kilka lat pędziła żywot pustelniczy i gdzie ostatecznie skonała w 1268 [J. Partyka podaje datę przeprowadzki na 1262 r., zaś A. Matuszczyk, N. Orliński i J. Zinkow datują ten fakt na l. 1257-64. Być może że wszystkie ww. daty są poprawne, gdyż z 1257 r. pochodzi dokument Bolesława, przeprowadzka mogła mieć miejsce w 1262 r. zaś sama budowa kompleksu trwała do 1264 r. - przyp. autora]. Nadanie zostało bogato uposażone przez księcia Bolesława okolicznymi wsiami (m.in. Zadroże, Wielmoża, Milonki, Sobiesęki, Sułkowice, Damice, Maszków, Skałki, Baranów, Setejów i część Minogi) i miasteczkiem Skała. 

1269 - zwłoki św. Salomei przeniesiono z tutejszego klasztoru do klasztoru Franciszkanów w Krakowie

po 1279 - po śmierci Bolesława Wstydliwego w dzielnicy senioralnej wybuchły kolejne walki o tron krakowski. Zapewne w czasie walk znacznie zniszczony został miejscowy klasztor w pobliżu którego toczyły się walki

1316 - wobec znacznego zniszczenia klasztoru oraz złych warunków bytowania Władysław Łokietek osadził Klaryski z Grodziska przy kościele św. Andrzeja w Krakowie [wg A. Matuszczyka, N. Orlińskiego i J. Zinkowa, inne źródła błędnie podają daty 1320 - wg L. Marca, K. Mazurka i T. Sucheckiego oraz J. Partyki lub też 1326 - przyp. autora]. Od tej pory zespół klasztorny popadł w ruinę mimo, że do XIX w. nadal były własnością klarysek.

1642 – rozpoczyna się nowy rozdział w historii klasztoru, gdyż zakon klarysek po ponad 300 latach nieobecności zaczął wznosić na ruinach byłej pustelni mały kościółek w związku z toczącym się procesem beatyfikacyjnym Salomei. Z pewnością wykorzystano do tego celu częściowo mury stojącej tam wcześniej kaplicy-kościoła choć J. Partyka podaje, że początkowo wystawiono tu jedynie krzyż

1674 – zmarł tu oboźny hetmana polnego koronnego – Aleksander Soboniewski, który przełożył wierszem część Biblii na język polski

1677-91 - ksiądz Sebastian Piskorski rozbudowuje i przebudowuje w stylu barokowym kościółek i całe założenie. Wzniósł więc istniejące dziś zabudowania dom kapelana, mur z posągami, groty i "pustelnię" [wg niektórych źródeł w 1679 r. - przyp. autora]

1686 – budowa obelisku ze słoniem prawdopodobnie na studni wykutej w skale [wg L. Marca, K. Mazurka i T. Sucheckiego oraz J. Partyki, wg J. Zinkowa w 1687 r. - przyp. autora]

1795 - po III rozbiorze Polski Grodzisko znalazło się w zaborze austriackim jednak dobra te pozostały w rękach klarysek

XIX w. - rozwój przemysłu młynarskiego, wykorzystującego siłę Prądnika

pocz. XIX w. - pustelniczy żywot prowadził w Grodzisku ksiądz Maurer, były karmelita w Austrii, proboszcz w Styrii, kanonik w Grazu i Wiedniu oraz zakonnik w Tyńcu pod Krakowem. Słynął on jako lekarz-znachor a jego pobytom zawsze towarzyszył tłum pacjentów

ok. 1870-77 - w Grodzisku mieszkał pustelnik Franciszek warkocz

koniec XIX w. - przy kościele żył ostatni pustelnik Feliks Ekkert

1318-39 - w okresie międzywojennym przy kościele w Grodzisku zamieszkała pustelnica Rusinkowa

5 września 1939 – w wyniku działań niemieckiego agresora częściowo spłonęła okrągła wieża kościoła, a we wsi spalone zostało 6 domów mieszkalnych oraz 2 stodoły

wrzesień 1943 - Niemcy rozstrzelali dwóch mieszkańców Grodziska: Alfreda i Władysława Rokickich

1961-68 - w trakcie badań archeologicznych prowadzonych m.in. przez A. Żakiego, Władysława Grabskiego i Wiktora Zina  odkryto resztki romańskiego kościoła. Dowodem na to było odkrycie pod tynkiem kościoła renesansowych sgraffitt z XVI w. 

1984-85 - przebudowa i odnowienie domu kapelana

Warto zobaczyć:

Wieś leży częściowo na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego

Na 30-metrowej skale, na wschodnim zboczu doliny Prądnika znajduje się zespół sakralno-obronny z kościołem Wniebowzięcia NMP i pustelnią bł. Salomei. Otaczający założenie kościelne starodrzew uznane zostało za pomnik przyrody

Na dnie doliny Prądnika znajdują się 4 zespoły młyńskie z XIX w. przebudowane w XX w. Idąc od północy są to: 

• młyn Tarnówki - domniemane istnienie młyna już w XV w. Obecny z XIX w. Zachowane: młynówka, budynek, część urządzeń
• młyny Katarzyńskich - powstałe w XIX w., częściowo przekształcone i zmodernizowane
• młyn i tartak Boronia - najcenniejszy zabytek przemysłowy. Zachowany budynek i dom mieszkalny pochodzą z 1850 r. Domniemane istnienie tego młyna jest datowane na XV w. Stanowi dziś przykład najstarszego z zachowanych obiektów tego typu w okolicy Krakowa. Do dziś zachowały się oryginalne kompletne urządzenia.
• drugi młyn Tarnówki - z XIX w., modernizowany w 2 poł. XX w., dobrze zachowana młynówka i budynek młyna

Na nasłonecznionych stokach wzgórza Grodzisko w towarzystwie głogu i tarniny rośnie relikt z okresu stepowego chroniony krzew - wiśnia karłowata, która ma tu swoje naturalne stanowisko. Na wiosnę [kwiecień - początek maja - przyp. autora] obsypuje się pięknie pachnącymi kwiatami zaś w lato [lipiec - przyp. autora] wydaje koralowoczerwone owoce. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska stanowi dla tego gatunku północno-zachodnią granicę zasięgu. Z rzadkich gatunków kserotermicznych występujących w Grodzisku warto wymienić również astra gawędkę [jedyne stanowisko tego gatunku w Ojcowskim PN - przyp. autora]. Niestety wskutek osuszania terenów podmokłych wyginęła występująca tu dawniej roślinka o wdzięcznej nazwie wełnianka.

W skałach na południe od drogi do Skały tuż przy krzyżówce na dnie doliny Prądnika znajduje się w jednym z występujących tu trzech schronisk skalnych, zwanym schronisko nad Mosurem Starym duże, odkryto najbogatszy inwentarz (ceramika i wyroby krzemienne) zaliczony do niezwykle rzadkiej w Małopolsce neolitycznej kultury boszackiej. W dolnej warstwie tej 7 -metrowej długości jaskini odkryto fragmenty naczyń i wyroby krzemienne datowane na początek klasycznej fazy kultury ceramiki promienistej. W Małopolsce brak było [przynajmniej do 1995 r. - przyp. autora] stanowisk odpowiadających temu okresowi. Ze względu na ilość znalezionego tu inwentarza stanowisko w tym schronisku uważane jest za jedno z najbogatszych stanowisk neolitycznych na Jurze.

Zobacz także