KRAKÓW - kościół Najświętszej Marii Panny (Mariacki)

Stanowi klasyczny przykład architektury gotyckiej w Polsce. W podziemiach odkryto w 1950 fragmenty kościoła romańskiego zbudowanego w latach 1221-22 z fundacji biskupa Iwo Odrowąża, a zniszczonego prawdopodobnie przez Tatarów w 1241 r. Wzniesienie obecnej budowli na miejscu owego romańskiego kościoła już po lokacji miasta sprawiło, że jej położenie w stosunku do Rynku jest asymetryczne. Pod koniec XIII w. rozpoczęto wznoszenie wież, ok. 1320 zakończono budowę kościoła halowego, w l. 1355-65 - zachowanego do dziś prezbiterium. Pod koniec XIV w. częściowo rozebrano kościół halowy i wzniesiono obecny, trzynawowy, bazylikowy korpus kościoła, a w l. 1435-46 do naw bocznych dobudowano kaplice. Budowę wieży wyższej (81 m) zakończono na pocz. XV w., a w 1478 nakryto ją gotyckim hełmem z ośmioma wieżyczkami. Według tradycji, w czasie jednego z najazdów tatarskich z owej właśnie wieży strażnik zaalarmował mieszkańców Krakowa hejnałem, ale przerwał go, ugodzony strzałą w szyję. Na pamiątkę tego wydarzenia od XIV w. (z dłuższymi przerwami) hejnał grany jest co godzinę (od XVI w. tylko rano i wieczorem), a od 1928 transmitowany w południe przez radio na cały kraj. Niższa wieża (69m), będąca dzwonnicą, nakryta została renesansowym hełmem w 1592 r. 

Wejście do  kościoła prowadzi przez barokową kruchtę z 1750-53 zbudowaną wg proj. Franciszka Placidiego. W tym okresie wnętrze świątyni otrzymało późnobarokowy wystrój. Przy wejściu do kruchty od strony południowej widnieją średniowieczne kuny. W 1930 na drzwiach kruchty umieszczono rzeźby głów biskupów, świętych i apostołów. 
Nawa główna liczy ok. 28 m wysokości i przykryta jest gotyckim sklepieniem. Polichromia nawy głównej i prezbiterium, wg proj. Jana Matejki, wykonana została w l. 1890-92 przez Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera. Pierwotna polichromia z XV w. zachowała się tylko pod chórem. Po obu stronach prezbiterium stoją wczesnobarokowe stalle z 1 połowy XVII w. W prezbiterium znajdują się również średniowieczne witraże z XIV w. a po obu stronach tęczy dwa XVII-wieczne pomniki. Polichromia w zakrystii pochodzi z XVIII w. Za zakrystią znajduje się renesansowy skarbiec kościelny. 
W kościele znajduje się ogólnie ponad 200 nagrobków i tablic nagrobnych w różnych stylach i z różnych okresów. 

Wschodnią ścianę prezbiterium zajmuje wielki ołtarz Wita Stwosza, wykonany w l. 1477-89 z drewna , polichromowany i złocony. Stanowi on wielkie dzieło sztuki jako jeden z najcenniejszych gotyckich ołtarzy w Europie. W sierpniu 1939 r. ołtarz został zdemontowany i ukryty przed najeźdźcą hitlerowskim , który go jednak odnalazł i wywiózł w głąb Niemiec do Norymbergii. W 1946 ołtarz powrócił do Krakowa i po gruntownych zabiegach konserwatorskich (m.in. odkryto wówczas pod nowszyki warstwami farby pierwotne malowanie "stwoszowskie") ponownie umieszczono go w kościele (1957). Jest to poliptyk o wymiarach około 11 x 13 m, wykonany w drewnie dębowym (konstrukcja) i lipowym (rzeźby). Posiada dwie pary skrzydeł - ruchomą i nieruchomą. Płaskorzeźby na nich umieszczone przedstawiają sceny z życia Świętej Rodziny. Centralna część ołtarza wyobraża Zaśnięcie Matki Boskiej w otoczeniu apostołów, powyżej kolejno: Wniebowzięcie i Koronacja. 

Dziełem Wita Stwosza jest także kamienna rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego w barokowym ołtarzu prawej nawy z 1735, a jego uczniów - krucyfiks w tęczy z 1520. 
W pobliżu znajduje się kaplica św. Jana Nepomucena, w podziemiach której pochowani są m.in. książęta oświęcimscy i zatorscy z linii Piastów.

Zobacz także