ŻURAW

Miejscowość położona w gminie Janów 20 km na wschód od Częstochowy. Przystanek PKS - dojazd z Częstochowy w kierunku Lipnika lub Zagórza. Dawniej we wsi popularny był zwyczaj lania wosku na ostatki, podczas którego każdy uzyskany kształt  miał swoje wytłumaczenie. Nazwa miejscowości topograficzna. Dawne nazewnictwo: "Żóraw", "Żórawie", "Żurawiow", "Żurawiowo", "Zurawie".

wczesne średniowiecze - na terenie obecnej miejscowości istniał drewniany gród

25 grudnia 1220 - pierwsza wzmianka o wsi rycerskiej "Żóraw" wymienianej w dokumencie wydanym przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża, dotyczącym uposażenia dziesięciną m.in. z tej wsi klasztoru kanoników regularnych laterańskich w Mstowie. Wg tego dokumentu Żuraw był - obok m. in. Częstochowy - jedną ze wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny na rzecz wspomnianego zgromadzenia zakonnego 

1373 - utworzenie parafii Żuraw na zasadzie wyodrębnienia jej z pierwotnej parafii mstowskiej, i należącej w średniowieczu do dekanatu irządzkiego (lelowskiego)

1411-30 - wzmianki o miejscowej parafii 

1440 - według miejscowej tradycji, w tym roku wzniesiony został murowany kościół p.w. św. Bartłomieja, ufundowany przez wojewodę kaliskiego Jana Zarembę

1458 - w dokumencie Jana Długosza z tego roku wymieniany jest jako właściciel wsi wojewoda kaliski Ja n Zaremba. We wsi był wówczas 14 łanów kmiecych zobowiązanych do składania dziesięciny w postaci 12 grzywien klasztorowi w Mstowie

1470 - parafia Żuraw obejmowała również sąsiednie wsie: Lipniki, Kobyłczyce, Zagórze i Lusławice 

pocz. XVI w. - właścicielem wsi został kasztelan sieradzki Jan Przerębski. W późniejszych czasach Żuraw wraz z Lusławicami należał do magnackiego rodu Bonerów, władającego rozległym kompleksem dóbr z ośrodkami w Ogrodzieńcu i Kromołowie. 

XVI w. - rozpoczyna funkcjonowanie szkoła w Żurawiu

1560 - po bezpotomnej śmierci Stanisława Bonera ogromna fortuna Bonerów przeszła w ręce skoligaconego z nimi Jana Firleja, który jako gorliwy zwolennik reformacji, oddał położone w jego dobrach kościoły w ręce innowierców [wg Mirosława Zwolińskiego, autora "Szkiców monograficznych Janowa i okolicy" uważa, że kościół oddany został arianom jeszcze przez Bonerów, co potwierdzać może fakt, że już Seweryn Boner był zwolennikiem reformacji - przyp. autora]. Dotyczyło to również kościoła w Żurawiu. Wierna katolicyzmowi część mieszkańców zbudowała wówczas nowy kościół p.w. św. Barbary

pocz. XVII w. - po śmierci Jana Firleja, stary kościół parafialny w Żurawiu powrócił do katolików

XVIII w. - często spotykanym w Żurawiu typem budownictwa była chałupa z układem trójwnętrznym zwanym również "centralnym" , składającym się z sieni, izby i komory.

1702 - budowa kaplicy cmentarnej p.w. św. Barbary w miejscu starszego kościoła pod tym samym wezwaniem

1778 - Żuraw stał się częścią kompleksu dóbr w Potoku (dzisiejszym Złotym Potoku), którego ówczesnym właścicielem był Karol Ernest Biron, książę Kurlandii i Semigalii

1786 - biskup płocki i administrator diecezji krakowskiej Michał Poniatowski erygował w parafii Żuraw  Bractwo Miłosierdzia

1790-1792 miejscowa szkoła została podporządkowana jako szkoła elementarna, Komisji Edukacji Narodowej

6 listopad 1815 - wizytacja przeprowadzona w parafii Żuraw stwierdziła: "...w Żurawiu, gdzie przedtem uczył organista, teraz szkoła mieściła się u miejscowego wikarego Piotra Długołęckiego, a nauczycielami jej byli wikary i Jędrzej Polakowski ..."

1822 - z niewiadomych powodów miejscowa szkoła uległa rozwiązaniu, mimo opieki jaką nad nią roztoczono

2 poł. XIX w. - budowa zespołu dworskiego

1885-86 - przebudowa kościoła parafialnego

1893 - rozbudowa kościoła poprzez przedłużenie nawy i dobudowanie wieży [wg Mirosława Zwolińskiego rozbudowa i budowa wieży miała miejsce w l. 1885-86 - przyp. autora]

1932-33 - budowa kaplicy kościelnej [wg Zwolińskiego dwie kaplice powstały w l. 1952-55 natomiast wg Ośrodka Dokumentacji Zabytków kaplica powstała w l. 1932-33 - przyp. autora]

l. 50-te XX w. - przy Kole Gospodyń Wiejskich powstał zespół ludowy "Żurawianki"

Warto zobaczyć:

Na uwagę zasługuje charakterystyczny układ przestrzenny miejscowości, usytuowanej na pograniczu terenów wyżynnych (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska) oraz terenów nizinnych w dorzeczu Wiercicy (zachodni skraj Niecki Włoszczowskiej). Wieś rozciągnęła się wzdłuż łagodnej pochyłości terenu, opadającego w kierunku wschodnim. W najwyższym punkcie miejscowości, w pobliżu skrzyżowania dróg z przystankiem PKS, wznosi się kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja. Wokół kościoła w obrębie murów dawnego cmentarza rośnie kilka drzew, z których lipa o obwodzie pnia 375 cm i wysokości ok. 25 metrów oraz wiąz o obwodzie 485 cm i wysokości ok. 28 metrów objęte zostały ochroną pomnikową

W odległości około 300 m na wschód od kościoła, niedaleko drugiego przystanku PKS, na terenie niżej położonym, znajduje się okazałe grodzisko stożkowate, otoczone wodami stawu, spełniającego obecnie rolę basenu przeciwpożarowego. 

Pomiędzy kościołem a stawem oraz na północ od stawu ciągnie się dawny teren dworski z XIX-wiecznym budynkiem dworu szlacheckiego. 

We wschodniej części wsi na cmentarzu wznosi się kaplica cmentarna p.w. św. Barbary z 1702 r. wybudowanej na miejscu kościoła pod tym samym wezwaniem z poł. XVI w. Zbudowana z kamienia i cegły. Nawa zbudowana na rzucie prostokąta z nieco węższym prezbiterium  nakrytym sześciodzielną kopułą. Drzwi wejściowe do kaplicy od zachodu - klepkowe z XIX w. Zabytkowe wyposażenie wnętrza: barokowy obraz św. Barbary z 2 poł. XVII w., dwie rzeźby i krucyfiks barokowe z XVII w. Marmurowe epitafium Józefa Leskiego - szambelana królewskiego, zmarłego w 1831 r.

Domy drewniane: nr 61 wł. Stachurskich (z 1921 r.), 71 wł. Rodeckich (z ok. 1820 r.) i 133 wł. Biczków (z 1921 r.)

Nieopodal na wschód od zabudowań wsi ciągną się lasy Parku Krajobrazowego Stawki

Zobacz także