IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
Smoleń - rys miejscowości

SMOLEŃ

Wieś położona w jednym z najbardziej malowniczych obszarów Jury - na wschodnim krańcu Pasma Smoleńsko-Niegowonickiego. Nazwa wywodzi się od wyrabiania smoły. Miejscowość i jej okolice należą do najcenniejszych turystycznie, przyrodniczo, archeologicznie i historycznie miejsc na Jurze. 

Częściowo dnem Doliny Wodącej - przechodzą znakowane szlaki turystyczne piesze: czerwony Orlich Gniazd, niebieski Warowni Jurajskich oraz zielony Jaskiniowców a także czerwony rowerowy Orlich Gniazd i czerwona ścieżka dydaktyczna po dolinie Wodącej.

ok. 500 tys. lat p.n.e. - Jaskinię Na Biśniku zamieszkiwał człowiek przedneandertalski

80-40 tys. lat p.n.e. - przed J. Na Biśniku istniała konstrukcja-osłona wejścia do jaskini w formie szałasu

40-10 tys. lat p.n.e. - znaleziska z górnego paleolitu w schronisku pod Oknem na Górze Grodzisko Pańskie. Być może ludność  zamieszkiwała to schronisko albo też przestrzeń w monumentalnej bramie skalnej położonej w środkowej części grzbietu

ok. 4.500 - 1.650 lat p.n.e. - przed J. Na Biśniku zamieszkiwała ludność zaliczana do kultury pucharów lejkowatych zaś na G. Grodzisko Pańskie zawędrowała wyspecjalizowana grupa producentów wyrobów z kamienia 

ok. 1650 lat p.n.e. - przed J. Na Biśniku zamieszkiwała ludność zaliczana do kultury ceramiki sznurowej

ok. 1650-650 lat p.n.e. - ślady pobytu ludzi przed Jaskinią Na Biśniku

ok. 800-650 p.n.e. - prawdopodobnie w latach na które datuje się piąty okres epoki brązu na wzgórzu we wsi [tam gdzie później wzniesiono zamek - przyp. autora] istniało cmentarzysko kultury łużyckiej grupy górnośląsko-małopolskiej, podgrupy krakowskiej. podstawa tych przypuszczeń było znalezisko z 1846 r., kiedy to jeden z gospodarzy zamku podczas eksploatacji żyznej ziemi wykopał znaczne ilości kości zwierzęcych a później również ludzkich. Natrafiono tu również na urnę - popielicę oraz dużo obrobionych krzemieni. 

ok. 650-400 r. p.n.e. - na Biśniku odkryto ślady bytności ludów kultury łużyckiej z okresu halsztackiego

III-IV w. - obecność ludności kultury przeworskiej na Grodzisku Pańskim i G. Biśnik

XII lub XIII w. - wznosił się tu drewniany gród-zamek [obecnie teoria ta jest coraz częściej negowana na rzecz istnienia tu bliżej nie znanemu systemowi obronnemu dopiero w 2 poł. XIII w., co ważniejsze uważa się, że nie ten zamek a oddalony o kilka kilometrów dalej gród na G. Grodzisko Pańskie było najważniejszym obiektem całego istniejącego w tych okolicach systemu obronnego   - przyp. autora]

2 poł XIII w. - 1 poł. XIV w. - w rejonie Smolenia i Strzegowej funkcjonował silny system obronny w skład którego wchodziły zamek Smoleń, niedokończone umocnienia na Skałach Zegarowych, domniemana fortyfikacja wieżowa na Górze Biśnik i grodzisko na Górze Grodzisko Pańskie. W 1 poł. XIV w. wszystkie te budowle poza zamkiem w Smoleniu zostały unicestwione w wyniku pożaru, prawdopodobnie pełniąc ważną rolę podczas walk o tron krakowski między Władysławem Łokietkiem a Wacławem czeskim w 1300 r. Najsilniejszym punktem obrony tego systemu był gród na G. Grodzisko Pańskie, który stanowił również lokalny ośrodek metalurgiczny. Mieszkańcy fortyfikacji na Biśniku zajmowali się również metalurgią oraz być może hodowlą koni dla miejscowych załóg wojskowych

1300 - podczas walk o tron polski księcia krakowskiego Władysława Łokietka z królem czeskim Wacławem II spalony został zamek w Pilicy. Obecnie nie ma pewności, czy zapis ten dotyczył drewnianej warowni - poprzedniczki murowanego zamku w Smoleniu, czy też  całego warownego systemu z grodziskiem na G. Grodzisko Pańskie. Właścicielem "zamku w Pilicy" był Otto z Pilczy herbu Topór (zwany Wielkim). On też zapewne wzniósł wkrótce zamek murowany z kamienia łamanego [spotkałem również interpretacje jakoby zamek w Smoleniu powstał w XIV w. dopiero z inicjatywy Jadwigi wdowy po Ottonie - przyp. autora]. Właściciele Smolenia i Pilicy przybrali nazwisko Pileckich. Później ostatni z przedstawicieli tego rodu zamieszkiwał na folwarku u stóp wzgórza zamkowego.

XIV w. - Smoleń stanowiło zapewne kilka ziemianek smolarzy (rzemieślników wyrabiających smołę)

1384 - kapelanem na zamku w Smoleniu był niejaki Mikołaj

1394 - istnieją wzmianki mówiące, że ówczesnym kapelanem zamkowym w Smoleniu był Dominik

1432 - dekret biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego wspomina o wsi szlacheckiej Smoleń należącej od dawna do Pilicy. Na tej podstawie przypuszcza się, że podobnie jak okoliczne wsie Smoleń został założony na prawie polskim w okresie władzy książęcej lub został lokowany przez ród Toporczyków

1490 - w Smoleniu były 4 łany należące do kmieci

1563 - Bonerowie otrzymali od Zygmunta Starego starostwo rabsztyńskie i zakupili Smoleń oraz Bydlin a później również Ogrodzieniec. Seweryn Boner słynny budowniczy zamku ogrodzienieckiego dokonał również renesansowej przebudowy zamku w Smoleniu

1570 - dobra pilickie nabywa Filip Padniewski dla swego brata Wojciecha, który wystawił w Pilicy nowy zamek i ostatecznie opuścił Smoleń.

1581 - w Smoleniu było 9 łanów należących do kmieci

XVII w. - w schronisku skalnym na G. Grodzisko Pańskie funkcjonowała pracownia fałszerza miedzianych solidów Jana Kazimierza

wrzesień 1655 - zamek zdobyli i spalili Szwedzi. Od tej pory zmieniał często właścicieli i nie będąc już nigdy odnawianym popadał w coraz większą ruinę

1657 - Stanisław Warszycki wystąpił do Reformatów z propozycją oddania zakonnikom opuszczonego zamku w Smoleniu, jednak zakładanie klasztoru w zamku nie było zgodne z duchem tego zakonu i ostatecznie propozycja została odrzucona.

22 wrzesień 1730 - Emerencjanna Pociej spadkobierczyni pilickiego majątku kasztelana Stanisława Warszyckiego sprzedała je Marii Józefie Sobieskiej, żonie Konstantego Sobieskiego, królewicza polskiego 

1790 - Smoleń został zastawiony za długi Teodora Wessla na rzecz Stefana Kmity

1791 - wieś liczyła 21 domów jednoizbowych i 142 mieszkańcow

1795 - po III rozbiorze Polski granica między zaborem pruskim i austriackim przebiegała między Pilicą, a Smoleniem, przy czym Smoleń przypadł zaborcy austriackiemu. 

1797 - Austriacy wykorzystali kamień z zamku do budowy komory celnej w Smoleniu przyczyniając się w decydujący sposób do jego zniszczenia.

1827 - we wsi 32 domy zamieszkuje 194 mieszkańców

połowa XIX w. - dobra smoleńskie oddzielono od klucza pilickiego. Zakupił je sędzia i naukowiec Roman Hubicki autor dzieła pod tytułem “Opis trzech zamków: Smolenia, Pilicy i Ogrodzieńca”. Następny właściciel, Leon Epstein połączył dobra Smoleń i Pilica.

1845 - Roman Hubicki polecił oczyścić teren przy południowej stronie zamku celem nasadzenia winogron. Jak się okazało na głębokości około 1 metra natrafiono na mnóstwo ludzkich kości. Znaleziono tu również wiele ostróg, strzemion, toporów i różnego żelastwa. 

1846 - na zamku w trakcie eksploracji ziemi przez ówczesnego właściciela natrafiono na pozostałości cmentarzyska łużyckiego

1872 - wieś Smoleń liczy 251 mieszkańców, 668 morgów ziemi i 332 morgi lasów

1877 - Smoleń został nabyty przez właściciela Pilicy - Leona Epsteina 

1887 - majątek pilicki w tym Smoleń nabył Żyd rosyjski Frunkin (Frunkini)

1894 - Reunkin sprzedał folwark Smoleń wraz z całym  majątkiem pilickim Zdzisławowi Puchale 

koniec XIX w. - we wsi jest już 40 domostw i 294 mieszkańców

1905 - wieś Smoleń liczy 448 morgów ziemi zaś folwark Smoleń 348 morgów.

7 maja 1908 - ukazała się decyzja Wydziału Hipotecznego stwierdzająca, że Kazimierz Arkuszewski nie był pełnoprawnym właścicielem m.in. majątku Smoleń ponieważ przejął go bez przedstawienia pełnej dokumentacji

23 listopad 1914 - z powodu przechodzenia przez te tereny frontu wojennego okoliczne wzgórza zostały włączone przez sztab rosyjski w nową linię bojową. Wówczas rozpoczęto na nich sypano rowów strzeleckich i budowania zasieków z przeszkodami

26 listopad 1914 - przed południem oddział piechoty austriackiej z 12 Dywizji, pierwszego korpusu pod dowództwem ppłk von Metza wkroczył do Pilicy i zajął Smoleń a oddziały rosyjskie wycofały się nieco na wschód. Walki frontowe trwały do 13 grudnia.  

1915 - władze austriackie kierując się względami militarnymi rozpoczęły budowę kamiennych dróg. Ze względu na położenie Smolenia na trasie Pilica -Wolbrom droga ta na odcinku 9 km została wykonana jako jedna z pierwszych niestety wówczas zaprzestano budowy dalszego odcinka 

1919 - w Smoleniu została otwarta jednoklasowa szkoła

od 1921 - dziedzic Kazimierz Arkuszewski chcąc poprawić swój budżet masowo wycinał lasy w Smoleniu

23 maja 1936 - powołana została komisja i przygotowany został plan turystyczno-letniskowego wykorzystania okolic Pilicy ze szczególnym uwzględnieniem Smolenia i Strzegowej

1939-45 - w rozległych lasach strzegowskich ciągnących się na południe od Smolenia, w okresie II wojny światowej działała jedna z silniejszych grup partyzanckich

listopad 1939-1940 - w okolicy funkcjonowała organizacja Służba Zwycięstwu Polski, która dla większej swobody utworzyła placowkę PCK. Miała ona m.in. za zadanie zbieranie broni i amunicji porzuconej podczas wrześniowych przemarszów wojsk. Magazyny broni zostały zlokalizowane m.ni. w jaskinach i schroniskach skalnych w Smoleniu.

27 luty 1942 - pod Smoleniem miało miejsce odbicie z rąk policji granatowej Włodzimierza Rojka członka Związku Ludu Pracującego Miast i Wsi /ZLPMiW/. Konwój jadący do Wolbromia został zatrzymany pod Smoleniem przez grupę zorganizowaną przez Jakuba Fabiańskiego i Stefana Sobczyńskiego - kolegów więźnia i zarazem współtwórców grupy rabunkowej napadającej na dwory i szmuglerzy przerzucających towary przez granicę. Eskortujący Rojka policjanci Józef Skóra i Stefan Zięba zostali rozstrzelani a uczestnicy akcji zbiegli porzucając w lesie ukradzione konie i zaprzęg. Ta teoretycznie mało znacząca akcja spowodowała, że 4 marca tego roku do Pilicy po raz pierwszy dotarła karna ekspedycja żandarmerii i gestapo z Miechowa aresztując ok. 30 osób spośród których rozstrzelano 11 osób

1943-44 - partyzanci ze Smolenia, Pilicy, Kleszczowej i Wierbki w ramach akcji łączenia AK z BCh utworzyli pluton pierwszy w placówce AK w Pilicy obdarzonej kryptonimem "Pawian"

1944 - mieszkańcy Smolenia byli członkami najbardziej czynnego na terenie gminy Pilica ugrupowania partyzanckiego - specjalnego oddziału BCh

25/26 lipiec 1944 - nocą z lasów strzegowskich odbył się dywersyjny najazd na Wolbrom, rajd dywersyjny po III Rzeszy (Psiarskie - Rabsztyn - Bolesław - Chechło i powrót), wypady na koszary niemieckie w Zalesiu i Jaroszowcu.

30 sierpień 1944 - w odwecie za dywersyjny najazd partyzantów Niemcy urządzili obławę na oddział “Hardego”, który jednak wcześniej umknął

10-11 listopada 1944 - Niemcy sądząc że w lasach pilickich znajduje się spora grupa partyzantów zorganizowała nocną obławę przy użyciu 4 kompanii własowców, kompanii SS i Wehrmachtu. Faktycznie na terenie otoczonym przez okupanta tj pomiędzy Smoleniem, Złożeńcem, Bydlinem i Krzywopłotami znajdowała się grupa ok. 60 partyzantów w tym grupa AL dowodzona przez Jacka Świerkota ps. "Tatar" i oddział "Jury". Mimo zaskoczenia i walk trwających przez cały dzień oddziałowi "Tatara" udało się ujść cało.

1945 - zaraz po wyzwoleniu majątek Smoleń liczył 942 morgi i 230 prętów

1959 - utworzenie rezerwatu krajobrazowego "Smoleń"

1972-75 - Powiatowy Zarząd PTTK w Olkuszu przeprowadził wstępne prace remontowe i zabezpieczające ruiny zamku

1992-94 - badania archeologiczne na G. Grodzisko Pańskie

1993-94 - sondażowe badania archeologiczne na Biśniku

2005 - badania archeologiczne w J. Na Biśniku, które przyniosły sensacyjne odkrycie najstarszych śladów bytności człowieka na ziemiach polskich

Warto zobaczyć:

We wsi na szczycie największego w okolicy wzniesienia - Górze Smoleń (486 m n.p.m.) wznoszą się ruiny zamku rycerskiego wokół którego utworzono rezerwat krajobrazowy "Smoleń".

Na południe od wsi w kierunku Strzegowej i Domaniewic wznosi się kompleks zalesionych i skalistych wzgórz Doliny Wodącej, która jest cenna zarówno krajobrazowo, przyrodniczo (stwierdzono występowanie naturalnych stanowisk rzadkich i chronionych roślin takich jak np. wawrzynek wilczełyko, języcznik zwyczajny, zawilec wielkokwiatowy, bluszcz pospolity, śnieżyczka przebiśnieg czy kopytnik zwyczajny, w źródle w Czarnym Lesie k. Domaniewic reliktowy wypławek alpejski) jak i historycznie (grodziska, jaskinie, stanowiska archeologiczne). Miejsce to jest zaliczane do najpiękniejszych na Wyzynie Krakowsko-Częstochowskiej. Z interesujących tu miejsc należy wymienić m.in.:

  1. Skały Zegarowe z reliktami fortyfikacji. Pierwsze od północnego-wschodu wzniesienie Doliny z charakterystycznym skalistym szczytem przypominającym nieco kształtem szczyt Giewontu co stało się symbolem gminy Wolbrom. Kilka metrów od dna doliny znajduje się ostrołukowy otwór Jaskini Zegarowej (Zegar), a nad nią przy samym wierzchołku skały wejście do Jaskini Jasnej. Ob. Skały Zegarowe objęte są ochroną jako pomnik przyrody. U stóp pasma rozpoczyna tu swój bieg Dolina Wodącej, na dnie której widoczne jest koryto płynącej okresowo rzeki.

  2. Skała Biśnik to północno-zachodni skraj pasma. Posiada trzy systemy jaskiniowe i relikt wieżowej fortyfikacji. Najdłuższa z jaskiń twej grupy skał jest Jaskinia Psia (Źródlana). Drugie miejsce pod tym względem ale na pewno pierwsze pod kątem wartości naukowej zajmuje Jaskinia Na Biśniku (wg badań archeologicznych znaleziska dokonane podczas prac w 2005 r. są najstarszymi w Polsce śladami bytności człowieka!).

  3. Góra Grodzisko Chłopskie

  4. Góra Grodzisko Pańskie (462 m n.p.m.), liczne szczeliny, przejścia i kilka grot a na jej szczycie ślady po przedhistorycznym grodzisku. Na jej szczycie zamontowano platformę widokową a przejście po ostańcach umożliwiają zamontowane łańcuchy i pomost nad urwiskiem skalnym

  5. Dalej na południe od Doliny Wodącej w pobliżu brzegu lasu w głębokim piaszczystym jarze położone jest wywierzysko Dzdzenicy (opis przy wsi Domaniewice). 

Dolinie Wodącej na skraju lasu przy drodze do Złożeńca znajduje się Ośrodek Edukacyjno-Naukowy Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego prowadzący edukację w zakresie: historia regionu a środowisko przyrodnicze, zajęcia z mikroskopem. /42 - 436, Pilica, tel. (032) 6736079, e-mail smolen@zpk.com.pl

W okolicy Smolenia ciągnie się interesujące Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie.

Pomniki przyrody

  • 3 ostańce: Zawsie, Wypaleniec (Wypalenica) i Pośrednica (nr 199-1970, nr 200 - 1970 i nr 201 - 1970)

  •  jesion wyniosły i lipa drobnolistna przy domu nr 62 (nr 001160/1-1995 i nr 001161/1-1995)

  • aleja wielogatunkowa przy polu biwakowym u podnóża ruin zamku (nr CDPGŚl-PIL/1/1-1995)

W północno-wschodniej części wsi w sezonie zimowym czynny jest stok narciarski z wyciągiem orczykowym.

powiększ
Smoleń. Wzgórze zamkowe, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Smoleń. Gotycki zamek górny ze stołpem, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Grodzisko Pańskie. Platforma widokowa, fot. W. Biernacki

powiększ
Skały Zegarowe, fot. D. Orman

powiększ
Skały Zegarowe, fot. D. Orman

powiększ
Wspinaczka na Skałach Zegarowych, fot. D. Orman

powiększ
Skały Zegarowe, fot. D. Orman

powiększ
Skały Zegarowe. Fragment ostańca, fot. D. Orman

powiększ
Podnóże ostańców Skał Zegarowych, fot. W. Biernacki

powiększ
Szczyt Skał Zegarowych, fot. W. Biernacki

powiększ
Na szlaku Jaskiniowców w Dolinie Wodącej, fot. W. Biernacki

powiększ
Fragment jodłowego lasu w Dolinie Wodącej, fot. D. Orman

powiększ
Smoleń. Budynek dworu u stóp wzgórza zamkowego, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Stok narciarski w Smoleniu, fot. D. Orman

powiększ
Skały Zegarowe - grodzisko, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Grodzisko Pańskie - południowy człon grodziska z trzema liniami wałów ziemnych, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Widok na Skały Zegarowe z przysiółka Podlesie, fot. D. Orman

powiększ
Obszerny otwór J. Jasnej k. Smolenia, fot. D. Orman

powiększ
Panorama ze szczytu Skał Zegarowych, fot. D. Orman

powiększ
Skała Biśnik w Dolinie Wodącej, fot. W. Biernacki

powiększ
Skała Biśnik i Skały Zegarowe (w głębi), fot. Z. Bereszyński

powiększ
Fragment skał Biśnika, fot. D. Orman

powiększ
Skała Biśnik, fot. D. Orman

powiększ
Wzgórza - widok od strony Złożeńca, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Wzgórza między Smoleniem i Strzegową - widok od strony Złożeńca, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Widoki z Doliny Wodącej, fot. D. Orman

powiększ
Dolina Wodącej, fot. D. Orman

powiększ
Fragment lasu w dolnym odcinku Doliny Wodącej, fot. D. Orman
 
powiększ
Las w Dolinie Wodącej, fot. D. Orman

powiększ
Las w Dolinie Wodącej, fot. D. Orman

powiększ
Flora Doliny Wodącej, fot. D. Orman

powiększ
Flora Doliny Wodącej, fot. D. Orman

Zobacz także

ruiny zamku
rez. "Smoleń"
J. Biśnik
J. Jasna
J. Psia
J. Zegar

relikty fortyfikacji w Sk. Zegarowych
reliktem wieżowej fortyfikacji na G. Biśnik
grodzisko na G. Grodzisko Pańskie

stoki narciarskie

Bydlin 
Domaniewice
Ogrodzieniec
Pilica
Rabsztyn 
Strzegowa

Otton z Pilczy
IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony