SŁAWKÓW

Historyczne miasto ob. w pow. będzińskim (7000 mieszk. w 1998) położone nad Białą Przemszą na Garbie Tarnogórskim (już na Wyżynie Śląskiej). Przemysł metalowy (wyroby z drutu). Końcowa stacja kolejowa szerokotorowej linii hutniczo-siarkowej z Ukrainy - centrum logistyczne. 

Ważna miejscowość turystyczna. Liczne zabytki, szlaki - Szwajcarii Zagłębiowskiej i Powstańców z 1863 roku, czarny Przymiarki -Sławków, w dzielnicy Niwa całodobowe schronisko turystyczne

koniec XII w. - Niektóre źródła do których dotarłem wskazują ten wiek na okres z którego pochodzą pierwsze wzmianki pierwotnie o obronnym grodzie książąt śląskich, następnie (na przełomie XII i XIII w.) osiedlu górniczym i ważnym punkcie handlowym na szlaku z Wrocławia do Krakowa. Sławków leżał na pograniczu Śląska i Małopolski. Prawdopodobnie jednak istnienie wówczas w Sławkowie obronnego grodu książąt śląskich jest wspomniane na wyrost przez autorów publikacji. 

przełom XII i XIII w. - wydobycie rud żelaza i ołowiu srebronośnego, droga Kraków - Sławków - Będzin – Poznań. Już wówczas musiał być ważnym ośrodkiem, gdyż  w Krakowie i Wrocławiu istniały ulice Sławkowskie.
W miejscu późniejszego kościoła istniało wczesnośredniowieczne cmentarzysko

1 poł. XIII w. - rozwój przedlokacyjnej osady górniczo-handlowej

2 poł. XIII w. - budowa kościoła św. Krzyża

1279 - zwany jeszcze wsią znajdującą się w rękach biskupów krakowskich, ale prawdopodobni wkrótce (jeszcze w XIII w.) uzyskał prawa miejskie. Wieś Sławków znajdowała się pierwotnie po drugiej stronie rzeki Białej Przemszy, na jej lewym brzegu zwanym dziś Starym Sławkowem

1279-86 - biskup Paweł z Przemankowa dokonał w tym okresie lokacji miasta na surowym korzeniu w nowym, obecnym miejscu (data lokalizacji nie jest znana, ale ostatnie źródła przyjmują 1286, czyli rok w którym w dokumencie Leszka Czarnego po raz pierwszy wymieniany jest Sławków już jako miasto). Lokacja odbyła się na prawie niemieckim, która stało się wzorem podczas lokacji miasta Jeleń. Nowe miejsce - w zakolu Białej Przemszy (obecnie rzeka ma inny bieg) na wysokim wzniesieniu dawało dodatkową naturalną obronę od strony książęcego Krakowa. Jedynie od strony zachodniej miasto nie miało poza stromizną wzniesienia i być może palisadą praktycznie żadnego zabezpieczenia.

1280-83 - rozpoczęcie budowy "wielkiego zamku" przez biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa na wzór zamku we Wrocławiu celem obrony miasta i przeprawy w zakolu Białej Przemszy. Powstawał zatem wielki obronny kompleks miasto i zamek, mogący zagrozić swoją potęgą nawet Krakowowi z Wawelem.

1283 - budowa zamku została wstrzymana za sprawą uwięzienia biskupa Pawła przez księcia Leszka Czarnego, który to przejął wszystkie posiadane przez biskupa zamki i pozostały majątek wraz z dotychczasowymi dochodami

1284-1286 - biskup Paweł z Przemankowa przebudowuje "wielki zamek" na wieżę mieszkalno-obronną

1286 ( 1288 ) - kasztelania , później miasto o charakterze górniczym i handlowym 

1289 - zamek wpada w ręce księcia śląskiego Henryka IV Probusa jadącego na Kraków, który z kolei oddał go w zarząd Henrykowi z Woszowa

1291 - zamek w posiadaniu króla czeskiego Wacława II

1295 - biskup krakowski Jan Muskata za przyzwoleniem króla czeskiego Wacława II nakazał otoczyć miasto murem obronnym. Staje się miastem - twierdzą w walce przeciwko Łokietkowi, do którego chętnie napływają niemieccy osadnicy. 
Z tego miasta wojska najemników Muskaty popierane przez mieszczan dokonywały łupieżczych najazdów na wsie i miasteczka Małopolski, w tym prawdopodobnie również na pobliskie grody rycerskie w Krzykawce i Starym Olkuszu, które zostały doszczętnie spalone. 

XIV w. - siedziba dekanatu (później przeniesiona do Bytomia). 

pocz. XIV w. - biskup Muskata realizując swoją politykę budowy silnego kościelnego systemu obronnego w Małopolsce rozbudowuje zamek - wieżę w Sławkowie

1309 - zamek jest w posiadaniu Władysława Łokietka

1327 - zamek zajęły oddziały czeskie Jana Luksemburskiego. Interwencja króla Węgier Karola Roberta, sojusznika Łokietka spowodowała wycofanie się wojsk czeskich

1328 - papież Jan XXII nakazał wycofanie się wojsk węgierskich ze Sławkowa. Kolejna interwencja papieża wpłynęła na powrócenie w ręce biskupów krakowskich zarówno zamku jak i miasta Sławków. 

1337 - rezydentem zamku był biskup krakowski Jan Grot

2 poł. XIV w. - podupadanie miasta mimo starań Piotra Wisza i Zbigniewa Oleśnickiego spowodowane odkryciem srebra w Olkuszu (1 poł. XV w.) 

1433-34 - miasto i zamek zniszczone przez dwie wyprawy husyckie

1443-1790 - miasto znalazło się na pograniczu Księstwa Siewierskiego, ale poza jego terytorium

połowa XV w. - rozwój rzemiosła: rzeźnicy, szewcy, piekarze, bednarze, cieśle, garncarze, kołodzieje, sukiennicy i kramarze

1455 - zamek został zniszczony w wyniku zbrojnego najazdu zaciężnych oddziałów morawianina Jerzego Stosza z Olbrachtowic oraz Mikołaja Świeborowskiego, po którym nie został już odbudowany 

2 poł. XV w. - budowa nowej nawy kościoła parafialnego

koniec XV lub pocz. XVI w. - budowa dworu biskupów krakowskich

początek XVI w. - wg niektórych źródeł powstała wówczas nowa droga Kraków - Sławków - Olkusz - Ogrodzieniec - Poznań, ale taka trasa wydaje się mało prawdopodobna 

XVI w. - rozkwit górnictwa w Sławkowie, Bukownie, Bolesławiu, Krzykawie i Strzemieszycach. W Sławkowie znajduje się siedziba urzędu żupnego całego klucza sławkowskiego siedziba starosty biskupiego zarządzającego kluczem rezydencja biskupia komora celna szpital górniczy, rozwój warzelnictwa piwa i gorzałki. Niestety zakrojone na szeroką skalę próby poszukiwania bogatych złóż kruszców w tym okresie kończą się  nie przynosząc większych rezultatów. 

XVII w. - osada rolnicza, upadek górnictwa (wojna szwedzka), należy do Księstwa Siewierskiego ?

XVIII w. - ruina dworu biskupiego i fortyfikacji miejskich. Przebudowa kościoła św. Krzyża. Wegetacja górnictwa (zaprzestano poszukiwań)

1761 – urodził się tu Hipolit Kownacki

1771 - budowa Auseterii w Rynku

1777 - budowa plebani przy kościele parafialnym

1787 (1789 lub 1790)- Sławków na mocy uchwały Sejmu Czteroletniego został wraz z Księstwem Siewierskim przejęty przez skarb państwa

1795 - zabór austriacki

Przełom XVIII i XIX w. – budowa drewnianej karczmy

XIX w. - rozwój rzemiosła, kolejna przebudowa kościoła św. Krzyża, budowa ratusza w Rynku

1 poł. XIX w. - powstała walcownia blach cynkowych i odlewnia żelaza

1809 - wchodzi do Księstwa Warszawskiego

1825-70 - na wschod od  Sławkowa w dolinie Przemszy funkcjonuje walcownia napędzana siłą wody

1869 - utrata praw miejskich.

pocz. XX w. - założenie cmentarza żydowskiego na północ od Sławkowa

1954 - Sławków uzyskuje status osiedla

1958 - Odzyskanie praw miejskich. W tym roku miały miejsce pierwsze prace archeologiczne na wzgórzu “Zamczysko” i odkrycie ruin wieży obronnej.

koniec l. 70-tych XX w. - budowa szerokotorowej Linii Hutniczo-Siarkowej (LHS) dla Huty "Katowice" ze Sławkowa do Związku Radzieckiego

1977-84 - Sławków stanowi część Dąbrowy Górniczej

1982-90 - badania archeologiczne na wzgórzu zamkowym odkrywające m.in. "wielkie założenie" obronne

1 maja - 30 października 1990 - na wzgórzu z reliktami zamku przeprowadzono prace konserwatorskie związane z zabezpieczeniem i wyeksponowaniem pozostałości zamku w postaci rezerwatu archeologicznego 

30 październik 1990 - otwarcie rezerwatu archeologicznego z reliktami zamku

1 styczeń 2002 - dzięki staraniom mieszkańców Sławków, włączony podziałem administracyjnym do województwa małopolskiego przyłączono do województwa śląskiego, z którym miasto to posiada silniejsze więzi

2006 - remont budynku ratusza

Sławni ludzie :

Hipolit Kownacki ( ur. 1761 r. ) autor " O starożytności kopalni kruszców "

Warto zobaczyć:

W centrum miasta zachowane do dziś zostało cenne i niezwykle malownicze średniowieczne założenie urbanistyczne z rynkiem pośrodku. Z ukształtowania siatki ulic oraz rzeźby terenu udało się wyciągnąć wiele niezwykle ciekawych spostrzeżeń a najważniejsze to zrekonstruować przebieg murów miejskich. Jako ciekawostkę można podać, iż obecna ul. Zamkowa to zasypana fosa miejska wykopana w 1295 r. 

Centrum Rynku zajmuje XIX-wieczny budynek ratusza zaś zachodnia płyta Rynku została zagospodarowana na część parkową. 

W architekturze zabudowy Rynku dominuje budynek Austerii - zabytkowej karczmy z 1771 r. [wschodnia pierzeja] w zajazdem. Od frontu budynek ten zdobią podcienia z sześcioma murowanymi kolumnami. Dach gontowy, łamany. Na zapleczu Austerii od strony ul. Staropocztowej mieści się Wozownia.

Naprzeciwko Ausetrii na płycie Rynku stoi ciekawa studnia miejska zabudowana drewnianą konstrukcją. Na zachodnim końcu płyty Rynku mieści się skromna kapliczka. 

W Rynku w zabytkowej kamienicy z przełomu XVIII i XIX w. mieszczącej się w południowej pierzei znajduje się Muzeum Regionalne. W zachodniej pierzei uwagę przykuwają dwa domy podcieniowe z końca XVIII i XIX w. Podobny dom znajduje się również przy ul. Kilińskiego 2

Przy ul. Świętojańskiej odchodzącej z południowo-zachodniego narożnika Rynku na zachód można jeszcze obejrzeć starą zabudowę miasteczka oraz maleńki kościółek św. Jakuba 

Z północno-wschodniego narożnika Rynku można dojść do wczesnogotyckiego kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego z 2 poł. XIII w. i sąsiadującej z nim cennej plebani z 1777 r.

Wjeżdżając do miasta od strony zachodniej warto zwrócić uwagę na interesujący zespół stodół rozłożonych po obydwu stronach drogi oraz cmentarz z zabytkową kaplicą. 

Na wschód od Rynku w rozwidleniu ul. Staropocztowej i ul. Zamkowej, między ul. Browarną i Wąską znajduje się wzgórze zamkowe (rezerwat archeologiczny) z reliktem zamku biskupów. W obrębie tzw. "wielkiego zamku" znajduje się również budynek dworu biskupów krakowskich z XVI w.

W sąsiedztwie ruiny zamku widoczne w terenie są również pozostałości wałów i fos miejskich.

Wschodnie obrzeża miasta schodzą stromym stokiem do rozlewisk doliny Białej Przemszy. Przy moście na Białej Przemszy znajduje się barokowa figura św. Jana Nepomucena zaś za mostkiem prowadzącym do boiska sportowego znajduje się cenny zabytek techniki - kompleks walcowni z 1825-70 r. w skład którego wchodzą budynek walcowni i powoli zarastający kanał poruszający niegdyś urządzenia walcowni. Kanał przebiegał dawniej prostopadle pod budynkiem walcowni a okoliczni starsi mieszkańcy pamiętają kompletne wyposażenie zakładu. Niestety aby wyeliminować zagrożenie utraty życia przez dzieciaki które wchodziły kanałem do urządzeń mechanizmy zostały zalane betonem a kanał stał się martwy z powodu częściowego jego zasypania. Niestety również sam budynek walcowni wiele pozostawia do życzenia. 

Za miastem przy polnej drodze do Krzykawy na północ od drogi E-40 znajduje się cenny dobrze zachowany kirkut z prawie 300-ma macewami, założony w pocz. XX w.

W mieście ponadto znajduje się lamus i grusza - pomnik przyrody

W pierwszych latach XXI w. dzieci i młodzież szkolna rozpoczęła przywracanie dawnych zwyczajów. Obecnie w odpowiednich porach roku można obejrzeć m. in: witanie wiosny chodząc po Rynku z gaikiem oraz  wielkanocny obyczaj chodzenia z "kurkiem dyngusowym" (na sławkowskim Rynku przy wtórze kapeli ludowej dzieci śpiewają piosenkę "Kogucik" a następnie wyposażone w drewnianego kurka, odwiedzają sklepy, składając wielkanocne życzenia, za co kupcy odwdzięczają się im słodkimi upominkami. Zwyczaj chodzenia z kurkiem jest stary. Chodzili z różnymi rekwizytami. Najczęściej był to kurek dyngusowy, żywy lub sztuczny umieszczony na czerwonym, dwukołowym wózku. Przybycie do domu "kurczarzy" miało zapewnić pomyślne kojarzenie młodych par, udane małżeństwo i liczne potomstwo. Podczas odwiedzin kurka dzieci śpiewały piosenki i składały życzenia, otrzymując w zamian słodycze, jajka i ciasto.)

W obrębie granic Sławkowa utworzono dwa zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: 

• Dolina Białej Przemszy - obejmująca malowniczą dolinę rzeki Biała Przemsza na odcinku od zwartej zabudowy Sławkowa w okolicy zabytkowej walcowni poprzez ujście Sztoły w okolicy dzielnicy Burki po okolice Maczek Starych w Sosnowcu. 
• Bobrek-Ciołkowizna - zespół położony w zachodniej dzielnicy Groniec-Grabarze na pograniczu z Dąbrową Górniczą i Sosnowcem.

W lasach dzielnicy Groniec znajduje się pomnik w miejscu kwatery oddziału AK "Ordona"

Zobacz także