SECEMIN

Dawne miasto obecnie wieś gminna w powiecie włoszczowskim, woj. świętokrzyskie, 14 km na południowy zachód od Włoszczowy, 13 km na wschód od Koniecpola. Przystanki PKS - połączenia m. in. z Włoszczową, Koniecpolem, Szczekocinami i Częstochową.

XIII w. - Secemin powstał w miejscu łączącym naturalne walory obronne położenia wśród lasów i bagien z korzystnym usytuowaniem w stosunku do szlaków handlowych i komunikacyjnych. Rejon Secemina stanowił wówczas rodzaj wielkiej polany, otoczonej ze wszystkich stron lasami, które w znacznym stopniu zachowały się do dzisiaj. Powstała pośrodku tej polany, na suchej kępie wśród mokradeł, osada wywiodła swoją nazwę od otaczających ją niegdyś bagien, zwanych „sece”, z których wypływała struga Secówka. W miejscu tym wytworzył się w średniowieczu lokalny węzeł komunikacyjny, powiązany z najważniejszymi ośrodkami i szlakami handlowymi w ówczesnej Polsce. 
Jeden z wychodzących z Secemina szlaków biegł na zachód, przez Mstów, Częstochowę i Krzepice, w kierunku Wrocławia i Kalisza. Inny lokalny szlak komunikacyjny, biegnący w kierunku północno-wschodnim, łączył Secemin z Włoszczową i Małogoszczą, gdzie łączył się ze szlakami prowadzącymi na Ruś i do Wielkopolski. Secemin posiadał również połączenia ze stołecznym Krakowem - jedno przez Szczekociny i Żarnowiec, a drugie przez Moskorzew i Mstyczów.

1291 - przyszły król Polski, a wówczas książę sandomierski, kujawski i sieradzki, Władysław Łokietek, wystawił w Sandomierzu dokument poświadczający posiadanie klucza dóbr „zwanego pospolicie Secemin” przez komesa Boksę. Z treści tego dokumentu wynika, że nadanie dóbr secemińskich uzyskał już ojciec wspomnianego komesa, łowczy krakowski Imbram z Witowa herbu Oksza (przypuszczalnie pomiędzy latami 1270-1289).

2 poł. XIV w. - istniał już miejscowy kościół parafialny - wówczas jeszcze drewniany

przed 1370 - prawdopodobnie za czasów Kazimierza Wielkiego Secemin został lokowany jako miasto królewskie. Fakt ten świadczy o znacznym rozwoju osadnictwa w rejonie Secemina, który stał się lokalnym ośrodkiem życia gospodarczego i religijnego. Zachowane źródła historyczne nie zawierają niestety żadnych informacji na temat tego, kiedy i w jakich okolicznościach Secemin przestał być własnością rodu Okszyców, a stał się ponownie własnością królewską.

1395 - Władysław Jagiełło nadał Secemin - określony w odnośnym dokumencie jako miasteczko (oppidum) - wraz z przedmieściem (Nawieś) oraz pobliską wsią Bichniów, podstolemu krakowskiemu Piotrowi Szafrańcowi z Łuczyc herby Starykoń. Dostojnik ten odegrał wcześniej wybitną rolę w doprowadzeniu do zaślubin Jagiełły z królową Jadwigą i związania w ten sposób Polski z Litwą. Nadanie Szafrańcowi dóbr secemińskich potwierdziła w niedługi czas potem królowa Jadwiga. 

1395- pocz. XVII w. - Secemin pozostawał własnością Szafrańców, którzy byli od dawna skoligaceni z poprzednimi właścicielami miejscowych dóbr - Okszycami. Należący do czołowych panów Królestwa Piotr Szafraniec chlubnie wyróżnił się podczas wielkiej wojny z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411. Od początku zbrojnych zasiadał on w ścisłej radzie wojennej Jagiełły, a w bitwie grunwaldzkiej dowodził rodową chorągwią rycerzy herbu Starykoń. Nie wszyscy jego potomkowie cieszyli się jednak dobrą sławą. Jego wnuk oraz imiennik, podkomorzy krakowski i starosta sieradzki Piotr Szafraniec, był, według opinii Jana Długosza, rozbójnikiem i miłośnikiem czarnej magii. Miał on pod Seceminem obrabować na sumę siedmiu tysięcy florenów krakowskiego rajcę ze znanego rodu Wierzynków. Również syn owego Piotra, Krzysztof Szafraniec, trudnił się rozbojem. Był on chyba najsłynniejszym rycerzem-rozbójnikiem w XV-wiecznej Polsce. Zamieniwszy swój zamek w Pieskowej Skale w gniazdo rozbójników, łupił kupców, szczególnie wrocławskich, porywał i więził ludzi, a uprawiany przez niego proceder powodował nawet komplikacje natury międzynarodowej. W końcu został on ujęty przez ludzi starosty krakowskiego i z rozkazu króla stracony w Krakowie w 1484 r. Podczas dochodzenia w sprawie rozbójniczej działalności Szafrańca wyszło na jaw, że jego matka, Konstancja, czynnie wspomagała syna w uprawianym przezeń procederze, nie tylko udzielając mu schronienia, ale również przechowując w Seceminie jego łupy. Można domniemywać, że miejscem przechowywania łupów była znana z późniejszych źródeł fortalicja w Seceminie.

XV w. – na rzece Zwleczce istniała kuźnica żelaza

XV-XVI w. - pomyślny rozwój miasta z powodu m.in. przychylności Władysława Jagiełły dla właścicieli miasta, Szafrańców. Władca ten potwierdził prawa miejskie Secemina w odmianie magdeburskiej i obdarzył jego mieszkańców ważnymi przywilejami (prawo urządzania cotygodniowego targu i dwóch jarmarków w roku, zwolnienie od opłat targowych w całym Królestwie). Zezwolił on też Szafrańcom na pobieranie opłat celnych i mostowych od osób chcących bezpiecznie przeprawić się przez okoliczne bagna

1505 - przywilej pobierania opłat celnych i mostowych od osób chcących bezpiecznie przeprawić się przez okoliczne bagna nadany przez Władysława Jagiełłę został potwierdzony przez Aleksandra Jagiellończyka

1519 - Zygmunt I Stary, zatwierdzając ponownie status Secemina jako miasta na prawie magdeburskim, przydał mu prawo organizowania kolejnych trzech jarmarków obok dwóch dotychczasowych i jeszcze raz zwolnił mieszczan od opłat targowych w całym Królestwie

połowa XVI w. - Szafrańcowie dali poznać się jako gorliwi zwolennicy i krzewiciele kalwinizmu, a Secemin stał się jednym z głównych ośrodków tego wyznania w Polsce (rezydował tu superintendent zborów kalwińskich w Małopolsce). Miejscowy kościół parafialny został zamieniony w zbór kalwiński. Stało się to za sprawą ówczesnego właściciela miasta, którym był Stanisław Szafraniec, starosta lelowski, a później m. in. wojewoda sandomierski. Według miejscowej tradycji, mąż ów posunął się do tego, że kazał w północnej ścianie kościoła wybić tak duże wejście, aby mógł wjeżdżać do środka konno (w ścianie tej faktycznie zachowały się ślady zamurowanego wejścia, prowadzącego niegdyś w stronę dworu). Mikołaj Rej w swoim Zwierciadle wystawił jednak Stanisławowi Szafrańcowi pochlebne świadectwo, pisząc, że sprawił on sobie „Twardy munsztuk z cnoty, chocia nie norymberskiej, secemskiej roboty”

styczeń 1556 - w secemińskim dworze Szafrańców odbył się słynny synod innowierców, w którym uczestniczył m. in. Mikołaj Rej z Nagłowic

XVII w. - kryzys miast polskich nie ominął Secemina, który podupadł i opustoszał. W wyludniającym się miasteczku coraz liczniej osiedlali się Żydzi, którzy zbudowali sobie tutaj synagogę (obecnie nie istniejącą)

początek XVII w. - kalwiński minister z Secemina, Marcin Janicius, dokonał przekładu Biblii na język polski

1608 - zmarł ostatni przedstawiciel rodu Szafrańców, Andrzej, syn wspomnianego wojewody sandomierskiego Stanisława i Anny z Dembińskich herbu Rawicz. Ponieważ ta ostatnia przeżyła syna, dobra secemińskie przeszły w ręce jej rodziny

1617 - Seweryn Aleksander Dembiński nakazał likwidację zboru w Seceminie i przekazanie świątyni katolikom

po 1631 - po zmarłym Sewerynie Aleksandrze Dembińskim Secemin odziedziczyła jego córka, Zofia, której mężem był Jan Samuel Czarnocki herbu Lis. Dobra secemińskie pozostawały w rękach Czarnockich do końca przedrozbiorowej Rzeczypospolitej.

początek XIX w. - dobra secemińskie przejęli skoligaceni z Czarnockimi Marchoccy herbu Ostoja. Przedstawiciele tej rodziny chlubnie odznaczyli się w wojnach napoleońskich. Jeden z nich, Marcin Ścibor Marchocki, poległ w 1813 r. w bitwie pod Lipskiem jako porucznik 7 pułku ułanów Legii Nadwiślańskiej. Gabriel Marchocki jako kapitan w armii Księstwa Warszawskiego był m . in. uczestnikiem obrony Gdańska w 1813 r.

XIX w. - kolejnymi właścicielami miejscowych dóbr byli Michałowscy herbu Dąbrowa

początek XX w. - 1939 - ostatnimi prywatnymi właścicielami Secemina byli Lohmanowie.

Warto zobaczyć:

O miejskiej przeszłości Secemina świadczy zachowany w centrum miejscowości układ przestrzenny z ośrodkiem w postaci dużego, czworobocznego rynku.

Na zachód od rynku, w pobliżu kościoła zachowały się pozostałości średniowiecznej fortalicji Szafrańców, mające postać rozległego kopca, powstałego przez otoczenie fosą suchej kępy na skraju mokradeł.

Innym pomnikiem przeszłości Secemina jest sąsiadujący z pozostałościami fortalicji kościół parafialny z pocz. XV w.

Na podstawie opracowania Zbigniewa Bereszyńskiego

Zobacz także