RUDA

Najważniejsza miejscowość Wyżyny Wieluńskiej we wczesnym średniowieczu. Historyczna stolica tzw. "ziemi rudzkiej" Obecnie wieś położona na przedmieściach Wielunia, który przejął od niej funkcje administracyjne. 

pierwsze wieki n.e. - w okolicy dobywano wówczas duże ilości rudy darniowej, z której wytapiano żelazo. Być może nazwa wsi wynika właśnie od tego. 

VIII-X w. ? - w okresie wczesnego średniowiecza stanowiła ona główny ośrodek stosunkowo niewielkiego odrębnego terytorium plemiennego. Obejmowało ono obszar o powierzchni około 1600 km² położony między rzekami Prosną na zachodzie, okolicami Wieluńskiego Przełomu Warty na wschodzie,  Liswartę na południu i dorzecze Pysznej na północy. Być może, że jeszcze wcześniejszym ośrodkiem plemiennym był gród w pobliżu Kurowa (ok. 7 km na pn.-zach. od Wielunia).

X w. - za pierwszych Piastów Ruda weszła na widownię dziejową, już jako w pełni wykształcona kasztelania z kasztelanem na czele, który w imieniu księcia sprawował tu władzę administracyjną. W dokumentach historycznych wymienionych jest ponad 10 kasztelanów rudzkich. Ziemia rudzka, a następnie ziemia wieluńska, aż do końca XVIII w. zachowała dość dużą odrębność organizacyjną i kulturową. Nieznane jest miejsce, w którym znajdował się rudzki zamek, czy też chociażby gród. Przypuszcza się, że funkcję tą pełniło pobliskie grodzisko w Widoradzu.

1106 - pierwsza źródłowa wzmianka o kościele we wsi, który został faktycznie poświęcony kilka lat wcześniej. Tak wczesna wzmianka pozwala uznać Rudę za najstarszą znaną miejscowość na terenie dawnej ziemi rudzkiej. Prawdopodobnie pierwotny kościół spełniał funkcję kaplicy zamkowej kasztelani rudzkiej, wokół której zaczęło koncentrować się osadnictwo

1136 - wzmianka o osadzie rzemieślniczo-handlowej, która rozciągała się wokół kościoła. Całe to założenie stanowiło książęcy gród kasztelański. Kasztelania rudzka należała wówczas do diecezji gnieźnieńskiej.

przełom XII i XIII w. - gruntowna przebudowa prezbiterium kościoła, gdy ten otrzymał godność kolegiaty

1249 - wiadomo ze  źródeł, że w Rudzie istniał bliżej nie znany zamek. Osada w tym czasie szybko przekształciła się w miasto, pojawiły się nawet pewne urządzenia i instytucje miejskie.

poł. XIII w. - Ruda otrzymała prawa miejskie niemieckie. W tym czasie przez Rudę prawdopodobnie przebiegała ważna droga z Moraw na Pomorze Gdańskie, a ziemia rudzka poszerzyła się w kierunku Mykanowa i Borowna.

1281 - ponieważ położenie siedziby kasztelanii w Rudzie było niedogodne przede wszystkim ze względu na brak wody, ówczesny władca ziemi rudzkiej - książę wrocławski Henryk IV Probus przeniósł ją do niedawno założonego Wielunia, który leżał w pobliżu węzła wodnego.

1299 - po raz ostatni użyto określenia "ziemia rudzka", która odtąd zwana była "ziemią wieluńską".

do 1420 - do tego czasu mieściła się tu jeszcze kolegiata, ale był to ostatni znak wielkości miasta w dawnych latach. Jego znaczenie, po przeniesieniu siedziby kasztelanii znacznie spadło i rychło Ruda przeszła w ręce szlacheckie.

XVI w. - miejscowość była w posiadaniu kilku właścicieli

1594 - dobudowa do kościoła renesansowej kaplicy

XIX w. - majątek w Rudzie należał do rodu Taczanowskich. W tym czasie po raz kolejny dokonano przebudowy kościoła

1937 - w Rudzie miał miejsce strajk rolników protestujących przeciwko wyzyskowi przez obszarnika Gustawa Taczanowskiego

poł. XIX w. - budowa pałacu nieopodal kościoła, prawdopodobnie z wykorzystaniem murów dawnego spichlerza

1948 - w Rudzie odkryto najbogatszy w Polsce pod względem ciężaru skarb srebrny pochodzący z wczesnego średniowiecza. Ważył on  około 7 kg i miał postać posiekanego na 1887 kawałków czystego srebra.

Warto zobaczyć:

Kościół św. Wojciecha z elementami romańskimi

W pobliżu kościoła stoi pałac

Grodzisko w Widoradzu

Grodzisko w Kurowie

Zobacz także