MSTÓW

Miasteczko (ok. 5 tys. mieszkańców) nad Wartą. Dawne miasto położone na pograniczu ziemi krakowskiej i sieradzkiej, a także wyodrębnionej później ziemi wieluńskiej.

wczesne średniowiecze - osada ta była ośrodkiem opola mstowskiego.

1193  - pierwsza wzmianka o wsi w bulli papieża Celestyna III. Mstów należał wówczas do zakonu Kanoników Regularnych na Piasku we Wrocławiu, którzy w utworzyli tu wówczas filię swojego klasztoru. Wkrótce po tym filia ta usamodzielniła się i uzyskała liczne przywileje od biskupów krakowskich (m.in. na dziesięciny z 21 wsi i liczne dobra). Co ciekawe było to drugie opactwo tego zakonu utworzone w Polsce.

1220 - biskup krakowski Iwo Odrowąż zatwierdził wcześniejsze nadania i ufundował nowy klasztor (w dzisiejszym Wancerzowie) oddając mu również w zarząd parafię. Klasztor ten został ufortyfikowany i spełniał również znaczącą rolę warowni przygranicznej ze Śląskiem. Wkrótce (do XIV w.) klasztor zwiększył swe posiadłości o kolejne 10 wsi

1263 - książę krakowski Bolesław Wstydliwy zwolnił z pewnych ciężarów prawa książęcego (obowiązek opieki nad sokołami i ich gniazdami) “wszystkie wsie i mieszkańców w okręgu opola mstowskiego” (“omnes villas et incolas in districtu opole de Mstov”). Przy dosłownej jego interpretacji zapis ten oznaczałby, że Mstów stanowił w przeszłości - w epoce plemiennej i w czasach pierwszych Piastów - czoło opola czyli ośrodek lokalnej organizacji terytorialno-sąsiedzkiej. Obecnie uważa się raczej, że sformułowanie na temat “okręgu opola mstowskiego” nie powinno być traktowane dosłownie i że oznacza ono po prostu okolice Mstowa. Być może jednak rzeczywiście w czasach plemiennych lub wczesnopiastowskich znajdowało się na terenie Mstowa obronne centrum rozleglejszej sieci osadnictwa. Mógłby za tym przemawiać fakt istnienia zagadkowych obwałowań na wznoszącej się nad Mstowem Górze Trzeciego Maja. Forma obiektu sugerowałaby, że są to pozostałości osady obronnej z epoki plemiennej (czoło opola?).

1279 - wieś uzyskuje od Bolesława Wstydliwego prawa miejskie średzkie, jako jedyna w tym rejonie. Leżała wtedy na szlaku handlowym tzw. "strata magna" z Krakowa przez Lelów do Poznania i Wrocławia. Istniała tu również komora celna położone na pograniczu ziemi krakowskiej i sieradzkiej, a także wyodrębnionej później ziemi wieluńskiej. Za lokalizacją komory w tym miejscu przemawiał również fakt, że miasto było położone w miejscu brodu na Warcie, gdzie była przeprawa przez tą rzekę.

1279-XIV w. - miasto narażone było na częste najazdy band pogranicznych i na skutki wypraw wojennych książąt śląskich.

1292 - Wacław II czeski najeżdża na Polskę w celu zdobycia tronu polskiego. Atak ten odczuło również miasto Mstów 

1370 - 91 - w wyniku najazdu Mstów wszedł w skład Księstwa Opolskiego, podobnie jak i prawie cała północna część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Książę opolski Władysław prowadził tu jednak grabieżczą politykę.

1391 - Podczas wyprawy rewindykacyjnej, mającej na celu odzyskanie z rąk Władysława Opolczyka Ziemi Wieluńskiej w mstowskim klasztorze przebywał król Władysław Jagiełło. 

XV w. - budowa przy kościele klasztoru (obecnie plebania).

XV-XVI w. - miasto znane z produkcji sukna

1405 - powtórzenie aktu nadania praw miejskich z 1279 r.

do poł. XV w. - siedziba powiatu.

VIII 1474 - w Mstowie znajdował się punkt zborny pospolitego ruszenia przeciw królowi węgierskiemu Maciejowi Korwinowi, który najechał prowincje śląskie. Król Kazimierz Jagiellończyk w oczekiwaniu na zebranie się całego wojska przebywał wówczas przez pewien czas w tutejszym klasztorze. Przy okazji tego pobytu ustanowił w tym mieście targ.

od XV w. - gdy droga krakowsko-sieradzka przestała być ważnym traktem handlowym miasto utrzymywało swe znaczenie tylko dzięki silnie rozwiniętemu rzemiosłu, ale zauważalny był stopniowy upadek tego miasta.

1456 - rozstrzygnięcie konfliktu pomiędzy biskupami gnieźnieńskimi i krakowskimi dotyczącymi klasztoru. Przedmiotem sporu był problem nadzoru klasztoru, który został wybudowany na terenie ziemi sieradzkiej (podlegającej pod Gniezno) przez biskupów krakowskich i przez nich uposażony podlegającymi im dobrami. Problem został rozwikłany poprzez przyznanie archidiecezji gnieźnieńskiej klasztoru a Krakowowi przypadła parafia. W związku z takim podziałem nad Wartą ufundowany został kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych (później przemianowany na św. Stanisława).

1505 - w dokumentach opactwa szczyrzyckiego wzmiankowany jest Janes - dobrodziej opactwa cystersów i właściciel Mstowa

do poł. XVI w. - Mstów stanowił jeszcze silny ośrodek miejski w regionie, znacznie przewyższający znaczeniem pobliską Częstochowę.

XVII w. - przebudowa kościoła klasztornego (? - patrz również 1718-46)  jak i samego klasztoru oraz otoczenie całego kompleksu murami obronnymi z basztami.

1620 - budowa kaplicy cmentarnej św. Andrzeja Apostoła i św. Barbary.

1655 - zniszczenie miasta przez Szwedów przypieczętowało gospodarczy jego upadek

koniec XVII w. - po wojnach szwedzkich zrównano z ziemią wał ziemny i fosę dodatkowo ochraniające dotychczas zabudowania klasztorne

XVIII w. - przebudowa kaplicy cmentarnej św. Andrzeja Apostoła i św. Barbary.

1718-46 - budowa kościoła klasztornego z wykorzystaniem fundamentów poprzedniego (patrz również XVII w.)

1723 - pożar kościoła parafialnego p.w. św. Stanisława

1798 - Mstów do tej pory należał do klasztoru, jednak w tym roku dobra klasztorne zostały sekularyzowane. 

1800 - pożar klasztoru 

XIX w. - przebudowa kaplicy cmentarnej św. Andrzeja Apostoła i św. Barbary.

pocz. XIX w. - przejściowy rozwój handlu i rzemiosła (gł. tkactwa i szewstwa)

1870 - utrata praw miejskich.

1873 - drugi pożar kościoła p.w. św. Stanisława po  którym nie został już odbudowany

1879 - wieś zniszczona przez ogromny pożar, który zniszczył również zabudowania klasztoru

XX w. - przebudowa kaplicy cmentarnej św. Andrzeja Apostoła i św. Barbary.

1917 - wmurowanie tablicy pamiątkowej w setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki

1918-39 - w pobliżu mostu nad Wartą widać było jeszcze resztki murów kościoła św. Stanisława, który został zbudowany przez kanoników początkowo pod wezwaniem Wszystkich Świętych, jako parafialny dla Mstowa w okresie po zakończeniu sporu o przynależność kościelną klasztoru.

1925-32 - częściowa rekonstrukcja muru klasztornego z basztami

przeł. 1950-51 - znaleziono tu garnek z monetami z XV i XVI wieku

1955 - ufundowanie pomnika Adama Mickiewicza w stulecie śmierci wieszcza

1961 - znaleziono duży zbiór monet z XIV i XV wieku w naczyniu glinianym: 553 szt. i 115 połamanych

1963 - po raz kolejny dokonano odkrycia cennych monet. Był to bardzo interesujący skarb 109 szt. szerokich groszy praskich, wyorany w czasie prac polowych, nienaruszony w naczyniu glinianym

Legenda: W miejscowym dworze grasowały węże, które rozmnażały się w zastraszającym tempie. Nie było sposobu, by je wytępić. Bardzo wysoką nagrodę wyznaczono dla śmiałka, który podjąłby się tego zadania. Pewnego razu zgłosił się zaklinacz... Wykopał wielki dół i grając na flecie wyprowadzał węże z dworu. Wszystkie wpadły w pułapkę, lecz ostatni - najpotężniejszy z nich - wciągnął za sobą grajka. Chłopi zasypali węże wraz z zaklinaczem. Wieść niesie, że właściciel miał na tym miejscu postawić kapliczkę... Dziś nieopodal dawnego dworu stoi kapliczka, a w niej figurka Chrystusa Frasobliwego. Miejscowi ponoć nieraz słyszeli, jak w księżycową noc płyną stamtąd dźwięki fletu.

Warto zobaczyć:

Klasztor Kanoników Regularnych

Na zach. krańcu wsi wznosi się kaplica cmentarna św. Andrzeja Apostoła i św. Barbary (lub św. Wojciecha) z 1620 r., przebudowana w XVIII, XIX i XX w. Nawa na planie wydłużonego ośmioboku. Okucia drzwi wejściowych z XV w.

W l. 1918-39 w pobliżu mostu na Warcie widać było jeszcze resztki murów kościoła św. Stanisława, który powstał po 1456 jako kościół parafialny dla Mstowa pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Wg legendy stał on w miejscu, w którym św. Stanisław Szczepanowski mył w rzece nogi utrudzone długą pieszą wędrówką. Kościół uległ pożarowi w 1723. Po odbudowaniu ponownie spłonął w 1773 i nie został odnowiony. 

Do osobliwości Mstowa należy zespół starych stodół tworzących jakby ulice miasta poza zabudowaniami mieszkalnymi. Stoją one w południowej części wsi i są zbudowane głównie na kamiennych podmurówkach. 

Na skwerze obszernego rynku miejsca słynnych niegdyś targów mstowskich (pl. Mickiewicza) stoi pomnik Adama Mickiewicza postawiony tu w 1955 w setną rocznicę jego śmierci. Na jednym z domów przy tym placu (nr 17) widnieje płaskorzeźbiona tablica pamiątkowa z 1917 upamiętniająca setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki.

Przy ul. Wolności rośnie dąb szypułkowy - pomnik przyrody (nr 36/179 - 1994)

Koło Mstowa na Górze Gąszczyk znajdowało się grodzisko

Na szczycie wysokiego wzgórza (309 m n.p.m.), znanego jako Góra 3 Maja, Na Wale lub Wał znajduje się domniemane grodzisko. Wzgórze to wznosi się nad południowo-wschodnim krańcem miejscowości, pomiędzy doliną Warty a drogą do Koniecpola. Po stronie północno-wschodniej, na stoku wzgórza, znajduje się okazały ołtarz polowy, wykorzystywany podczas większych uroczystości religijnych.

W pobliżu wznosi się wzgórze Chrapoń, które dzięki wysokości 309 m n.p.m. jest najwyższą górą w północnej części Jury - Wyżynie Wieluńskiej. Posiada ona dwa szczyty: zachodni zwany Górą 3 Maja i wschodni - Góra Boryska. U podnóża tego wzniesienia od strony zach. bije silne wywierzysko. Ponadto na zach. szczycie chroni się dość licznie tam występujący zawilec wielkokwiatowy.

We wsch. części wsi nieopodal klasztoru, nad wodami Warty wznosi się charakterystyczna skałka zwana Skałą Miłosną. Wg podań źródło bijące u jej stóp posiada właściwości lecznicze /obecnie nie polecam próbować tej wody, gdyż Warta jest w tym miejscu dość silnie zanieczyszczona ściekami Częstochowy - przyp. autora/. Kiedyś ciężko chora kobieta miała podobno wysłać swoją córkę, aby przyniosła w dzbanku trochę cudownej wody. Zniecierpliwiona długim oczekiwaniem postanowiła jednak sama sprawdzić co się stało. Gdy nadeszła do źródła zobaczyła swą córkę w miłosnym uścisku z kochankiem. Ze złości zaklęła ich w stojącą do dziś skałę.

Na wsch. za Skałą Miłosną rozciągają się torfowiska niskie zwane Tasarki.

Od Częstochowy do Mstowa ciągnie się przełomowa dolina Warty.

Zobacz także