MYSZKÓW - MRZYGŁÓD

Dawne miasto, obecnie dzielnica miasta Myszków położona nad Wartą na Wyżynie Śląskiej - w Dolinie Górnej Warty i na wsch. krawędzi Progu Górnotriasowego. MPK Myszków, PKS , PKP. 

Na Rynku znajduje się początek pieszych szlaków: zielonego Rzędkowickiego i czarnego przez Porębę do przysiółka Zazdrość. Tędy też oraz przez zachodni skraj Mrzygłódki przebiega niebieski szlak rowerowy "Szlakiem Hutnictwa". Uroczystości odpustowe w sanktuarium: 15 sierpnia i pierwsza niedziela października

pocz. XIV w. - od dawna wśród puszczy istniała tu osada smolarzy i węglarzy, należąca do dziedziców Pilicy. Co do pierwotnej lokalizacji Mrzygłodu istnieje kilka hipotez. Jedna z nich mówi, że prawdopodobnie w l. 1318-26 obok wspomnianej starej osady Otton z Pilicy założył miasto Mrzygłód, a dawna osada przybrała nazwę Mrzygłódka. Inne źródła podają, że stary Mrzygłód usytuowany był w miejscu obecnej miejscowości Pasternik (?). Najnowsze źródła pierwotną wieś a później miasto lokują nad Wartą, przy czym jeszcze inne źródła piszą, że początkowo nazwę Mrzygłód nosiła osada na lewym brzegu Warty, tam gdzie dziś rozciąga się wieś Mrzygłódka, co wskazywałoby, że pierwotnie miasto zostało lokowane na wzgórzach Mrzygłódki. Znalazłem również zapis jakoby w XIV w. Otto z Pilicy założył miasto wśród lasów Olszówki (?). Jako, że miasto to leżało na szlaku handlowym jego znaczenie szybko rosło. 
W tym czasie w sąsiedztwie Mrzygłodu biegła granica Rzeczypospolitej i Śląska. Prawdopodobny jej przebieg w tym miejscu był następujący: od koryta Czarnej Przemszy na pn-zach od Siewierza biegła na północ w kierunku rzeki Warta którą osiągała u ujścia strumienia Ciszówka na zachód od Mrzygłodu. 
W dawnych czasach gdy Warta i Czarna Przemsza były rzekami spławnymi w pobliżu Mrzygłodu było miejsce do przeciągania po lądzie łodzi z jednej rzeki do drugiej przez co łączono dwie drogi wodne stanowiące dopływ Odry i Wisły. Pracę ta wykonywali głownie mieszkańcy Mrzygłodu i Poręby 

1325-27 - na te lata datuje się obecnie powstanie parafii w Mrzygłodzie

1373 - po raz pierwszy wymieniana jest parafia Mrzygłód

1412 - pod tą datą widnieje pierwszy znany obecnie dokument potwierdzający fakt posiadania praw miejskich przez Mrzygłód [odnotowany został mrzygłodzki wójt - przyp. autora]

1437 - do niedawna data pierwszej znanej wzmianki o nazwie Mrzygłód

1470-80 - Jan Długosz podaje pierwszą wzmiankę o mieście Mrzygłód, w którym znajdował się drewniany kościół. Dziedzicem miasta był Jan Pilecki herbu Leliwa, a później Jerzy Padniewski, książę ze Zbaraża i Wiśniowca. Do parafii należały Mrzygłód, Mrzygłód-Wieś, Niwki i Bandusz (ob. Będusz, dzielnica Myszkowa) wraz z przyległościami.

XVI w. - Mrzygłód z najbliższą okolicą staje się jednym z centrów hutnictwa w Królestwie Polskim. Mrzygłodzka kuźnica napędzana siłą wody wymieniana jest jako jeden z najprężniej działających obiektów tego typu w powiecie lelowskim. Specjalizowała się m.in. w wytwarzaniu żelaznych pługów. Pod koniec XVI w. odnotowano liczne transporty żelaza do Krakowa pochodzące m.in. z miejscowej kuźnicy.

1529 - plebanem w Mrzygłodzie był Antoni ze Starej Pilicy

1577 - w mieście funkcjonuje kuźnica produkująca pługi

1584-93 - w dokumentach odnotowywano transporty żelaza z Mrzygłodu do Krakowa

1598 - pierwszy opis drewnianego kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych

1611 - probostwo w Mrzygłodzie powiązane zostaje z pełnieniem funkcji dziekana kolegiaty w Pilicy. Wg wykazu z tego roku Mrzygłód jest drugim po Pilicy miastem w tzw. dobrach pilickich będących własnością Wojciecha Padniewskiego

1612 - w okolicy było czynnych 6 kuźnic żelaza, zwanych mrzygłodzkimi lub niweckimi. Dokładnie opisuje je ówczesny zarządca kuźnic, Walenty Roździeński w poemacie pt." Officina ferraria..." W tym samym roku dla erygowanej kolegiaty w Pilicy nadania została jako uposażenie m.in. prebenda w Mrzygodzie

1613 - król Zygmunt III Waza nadaje miastu przywilej ustanawiający jarmarki 

1625 - zawiązana zostaje unia kościołów z kolegiatą w Pilicy

1 poł. XVII w. - Stanisław Warszycki wojewoda mazowiecki, a później kasztelan krakowski w wyniku ożenku z Heleną z rodu Padniewskich stał się właścicielem miasta 

1635 - powstanie szpitala dla ubogich z fundacji ówczesnego dziedzica Stanisława Warszyckiego

ok. 1644-1653 - Stanisław Warszycki ufundował obronny renesansowo-barokowy kościół Wniebowzięcia NMP i uposażył go [wg niektórych starszych źródeł fundacja datowana jest na 1643 lub 1655. Wg tablicy informacyjnej przy sanktuarium z 1644 r. pochodzi pierwsza wzmianka o istnieniu w Mrzygłodzie nowego kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława - przyp. autora], potwierdził przywileje miejskie, uwolnił mieszczan od dziennej robocizny, a w prawach zrównał ich z obywatelami Pilicy, za duże zaangażowanie przy budowie świątyni. Przy parafii powołane zostało Arcybractwo Różańca Świętego czczące sprowadzony tu przez krakowskich dominikanów obraz MB Różańcowej. Wkrótce Mrzygłód stał się jednym z pierwszych w Polsce ośrodków kultu Matki Bożej Różańcowej

1647 - powtórna lokacja miasta. Wówczas Mrzygłód zostaje przeniesiony znad Warty na pobliskie przykościelne wzgórze [obecne miejsce - przyp. autora]

1662 - konsekracja kościoła przez bpa Mikołaja Oborskiego sufragana krakowskiego oraz pierwsza wzmianka o miejscowym obrazie Matki Boskiej Różańcowej

1692 - Michał Warszycki ulokował m.in. 1200 zł na dobrach Mrzygłodzkich jako uposażenie kościoła św. Barbary w Pilicy

1712-36 - od pn. do kościoła dobudowano kaplicę MB Różańcowej do której przeniesiono obraz [wg tablicy informacyjnej przy sanktuarium miało to miejsce w 1736 r. - przyp. autora]

1720 - przebudowa wieży kościelnej i nadanie jej obecnego kwadratowego planu

1761 - restauracja kościoła

1782 - fundacja ołtarza głównego i bocznych istniejących do dziś oraz przeniesienie obrazu z kaplicy do ołtarza głównego

24 października 1795 - Mrzygłód i miejscowa parafia zostają włączone do zaboru pruskiego pod nadzór kamery wrocławskiej. Właścicielem majątku, w którego składzie było to miasto został Główny Bank Berliński.

1 poł. XIX w. - nad Wartą krótko był czynny wielki piec "Zuzanna" [być może chodzi o wielki piec wzmiankowany w Porębie Mrzygłodzkiej czyli ob. Porębie - przyp. autora]. Budowa kaplicy

5 kwietnia 1801 - na postawie konwencji z 26 stycznia 1797 r. terytorium Nowego Śląska (z Mrzygłodem) zostało przeniesione z diecezji krakowskiej do wrocławskiej, a parafia mrzygłodzka wchodziła w skład dekanatu siewierskiego 

1804 - zniszczony cudowny obraz MB Różańcowej z 1644 r. został zastąpiony nowym zwanym już Matki Bożej Mrzygłodzkiej

1805-06 - Mrzygód był wymieniany przez Fryderyka Alberta Zimmermanna w opisie ziemi śląskiej jako miasto królewskie zamieszkałe przez 787 osób (szóste miasto w powiecie zaraz po Czeladzi)

1807 - 7 lipca tego roku mocą traktatu pokojowego w Tylży wchodzące w skład tzw. Nowego Śląska miasto Mrzygłód, w powiecie siewierskim pozostało w granicach Prus ale już 10 listopada tego samego roku podpisany został w Elblągu dodatkowy traktat graniczny włączający Nowy Śląsk (w tym Mrzygłód) do Księstwa Warszawskiego. 

1812 - pożar wieży kościelnej

1825 - Mrzygłód w tym czasie zamieszkiwało 152 mieszkańców wyznania mojżeszowego 

1845-48 - przez mrzygłodzkie tereny poprowadzona została linia kolejowa Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej

2 poł. XIX w. - powstaje kopalnia węgla brunatnego "Mrzygód"

1854 - utrata znaczenia Mrzygłodu jako centrum dóbr mrzygłodzkich obejmujących liczne wsie i folwarki, w tym m.in. Poręba Mrzygłodzka, Marciszów i Niwka - obecne części miast Poręba i Zawiercie 

1855 - powtórny pożar kościoła, który jednak nie strawił ołtarza i obrazu. Wkrótce po pożarze kościół został odnowiony

1 marzec 1863 - do Mrzygłodu przybył powstańczy oddział płk Teodora Cieszkowskiego, który wcześniej uczestniczył w potyczce koło Panek na Wyżynie Wieluńskiej. Niestety i tu, na skutek zdrady został zaskoczony przez żołnierzy rosyjskich. Dwukrotna próba wdarcia się do miasta przez wojska rosyjskie została powstrzymana przez powstańców. O wyniku bitwy przesądził ostatecznie podjazd powstańczy, który wcześniej został wysłany w okolice linii Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w celu zniszczenia mostów na tej trasie. Grupa ta wracając do miasta uderzyła na tyły zaskoczonego wroga. Po ciężkiej walce oddziały carskiego wojska zaatakowane z dwóch stron uciekły w popłochu do Częstochowy. Mimo zwycięskiej potyczki oddział Cieszkowskiego nie mógł bezpiecznie pozostać w Mrzygłodzie. Oddział po kilkudniowym odpoczynku, opatrzeniu ran i pochowaniu zabitych został wycofany z miasta w kierunku Pieskowej Skały zaś sam Cieszkowski udał się do powiatu piotrkowskiego w celu zorganizowania nowej grupy powstańczej

22/23 maja 1863 - na oddział powstańczy pod dowództwem płk Teodora Cieszkowskiego odpoczywającego pod pobliską Kuźnicą Masłońską uderzyły dwie roty wojsk carskich przybyłe z Częstochowy. Mimo zaskoczenia oddział wycofał się do pobliskiego lasu skąd do zmroku skutecznie ostrzeliwał przeciwników nie mogących przeprowadzić ataku. Wykorzystując ciemności powstańcy przenieśli się na nocleg do Mrzygłodu. Tu dokonując przegrupowania wczesnym rankiem udali się przez Trzepizury k. Blachowni w okolice Działoszyna i Wielunia. 

13 lipca 1869 - ukazał się dekret carski, który pozbawił praw miejskich dawne miasta, w tym Mrzygłód (m.in. również Kłobuck, Mstów, Przyrów, Janów, Olsztyn i Pławno) jako kara za współpracę z powstańcami

1903-16 - ksiądz Romuald Wójcik dokonał gruntownej odnowy kościoła

25 listopada 1905 - uczniowie miejscowej szkoły w godzinach rannych zorganizowali pochód, na czele którego nieśli czerwone sztandary z biało zapisanymi postulatami. Strajkujący domagali się m.in. nauki w języku polskim jak również usunięcia znienawidzonego nauczyciela - zagorzałego rusyfikatora.

1918-27 - gmina Mrzygłód wchodzi w skład powiatu będzińskiego

od 1919 - mrzygłodzcy Żydzi podlegali gminie żydowskiej w Zawierciu

1 stycznia 1927-1954 - gmina Mrzygłód została włączona do nowo utworzonego powiatu zawierciańskiego

1933 - budowa pomnika w Rynku

8 października 1939 - ukazał się dekret Hitlera przyłączający do III Rzeszy tzw. tereny wschodnie utworzone z przygranicznych obszarów zachodniej Polski. W wyniku tego podział gmina Mrzygłód wchodząca w skład tych terenów została włączona do administracji rejencji opolskiej. W bliskim sąsiedztwie wsi zaś, nieco na wschód od niej biegła granica między III Rzeszą a Generalna Gubernią.

grudzień 1939 - Mrzygłód zostaje włączony w struktuach organizacyjnych konspiracyjnego ruchu PPS WRN (Wolność, Równość, Niepodległość) do podobwodu zawierciańskiego

12/13 kwietnia 1944 - w nocy w święta wielkanocne oddział partyzancki GL PPS (później AK) wyruszył z Sikorki Mrzygłodzkiej [południowo-zachodniej z części Mrzygłodu - przyp. autora] na akcję na fabrykę w Porębie. Po udanej akcji oddział wycofał się początkowo drogą Poręba-Mrzygłód a później przez tereny między Mrzygłodem a Marciszowem [ob. dzielnica Zawiercia - przyp. autora] do wsi Zagórze w pow. włoszczowskim

27 czerwca 1944 - gestapo i żandarmeria niemiecka rozstrzelały w Mrzygłódce 7 osób podejrzanych o udzielanie pomocy partyzantom. W trakcie tej akcji zabito również 7 partyzantów i spalono 55 zabudowań. Zwłoki ofiar pochowano na cmentarzach w Mrzygłodzie i Myszkowie

10 lipca 1944 - żandarmeria niemiecka rozstrzelała w Mrzygłodzie dwóch jego mieszkańców podejrzanych o dzielenie pomocy partyzantom. Ich ciała zostały pochowane na miejscowym cmentarzu

6 marca 1945 - na posiedzeniu, w czasie którego ukonstytuowała się Tymczasowa Powiatowa Rada Narodowa gmine Mrzygłód reprezentował Stanisław Ziajski

1946 - w  Mrzygłodzie istniała Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OM TUR)

1986 - podniesienie kościoła przez bpa Stanisława Nowaka do rangi Sanktuarium Matki Bożej Mrzygłodzkiej

1994 - papież Jan Paweł II wydal bullę koronacyjna zezwalająca na koronacje papieskimi koronami obrazu MB Mrzygłodzkiej

1995 - budowa ołtarza polowego i Kalwarii mrzygłodzkiej w ogrodzie plebańskim

25 sierpnia 1996 - koronacja obrazu Matki Bożej Mrzygłodzkiej papieskimi koronami w ramach XIX Międzynarodowego Kongresu Maryjnego obradującego w Częstochowie w dniach 24-26 sierpnia 1996

Warto zobaczyć:

Centrum Mrzygodu zajmuje rynek w kształcie z okresu lokalizacji miasta położony na szczycie wysokiego wzniesienia. Z rogów rynku podobnie jak pierwotnie wychodzą ulice. Obecnie przez środek rynku przebiega droga przelotowa Zawiercie-Myszków dzieląca rynek na dwie części. 
Na północno-wschodniej części stoi okazały współczesny pomnik powstańców 1863 r. postawiony w miejscu starego z 1933 r. Obecny pomnik pochodzi z przeł. XX i XXI w. odnowiony ok. 2005-2006 roku
W tej części stoi również bezstylowa remiza oraz kilka starych domków. 
W południowo-zachodniej części rynku na kamiennej kolumnie stoi figura św. Jana z 1915 r.
Niestety obecnie [2007 rok - przyp. autora] rynek oprócz ciekawego układu urbanistycznego oraz kilku wymienionych zabytków jest mało atrakcyjny. Miejmy nadzieję, że planowana od kilku już lat obwodnica Mrzygłodu pozwoli w przyszłości lepiej zagospodarować to miejsce bo warto. Strona internetowa miasta Myszków podaje, że w rynku istniał niegdyś budynek ratusza niemniej obecnie nie znana jest jego lokalizacja. 

Z narożników kwadratowego Rynku wychodzą ulice. Droga biegnąca z południowo-zachodniego rogu prowadzi do najcenniejszego zabytku miejscowości - renesansowo-barokowego Sanktuarium Matki Bożej Wniebowziętej Królowej Różańca Świętego z XVII w. - miejsca pielgrzymek i kultu Matki Bożej Różańcowej.

Z północno-zachodniego narożnika biegnie do Myszkowa ul. Żarecka przy której znajduje się dom mieszkalny z 1896 r. Opis domu z l. 80 tych XX w. mówi, że jest on drewniany, jednak obecnie jest otynkowany od frontu i wygląda raczej na całkowicie murowany. O jego długoletnie historii świadczy dziś jedynie drewniane wejście nad którym zachowała się data budowy domu. Idąc dalej tą drogą do ostrego zakrętu w lewo i kontynuując spacer boczną drogą do Kręciwilka i Światowidu po chwili dochodzimy do rozjazdu dróg przed mostem na Warcie przy pozostałości jesionowo-brzozowego zagajnika. Tu mieści się również grób powstańców poległych podczas starć w 1863 r. 

Z południowo-wschodniego narożnika Rynku prowadzi droga na Zawiercie. Tędy wraz ze znakami zielonymi można dojść do malowniczo położonej słupowej kapliczki. 

Przy drodze z Mrzygłodu na Kopaniny na rzece Warta istnieją do dziś zabudowania starego młyna. Tu też znajduje się jedno z ulubionych miejsc wędkarzy.

Przy drodze części wsi zwanej Roka stoi przydrożny krzyż.

Niestety mimo przeprowadzenia wywiadu nie udało mi się ustalić istnienia wymienianych w l. 80. XX w. obiektów:

• kaplica murowana z 1 poł. XIX w.
• pozostałości zespołu dworskiego przy ul. Kościuszki (dwa drewniane czworaki z przeł. XVIII/XIX w., ob. domy mieszkalne)
• dom drewniany przy ul. Kościuszki z przeł. XVIII i XIX w., wł. par. rzym-kat. 

Zobacz także