KRAKÓW - Zwierzyniec

Najbardziej "jurajska" dzielnica Krakowa i zarazem najciekawsza pod względem wypoczynku i przyrody. Ciągnie się od samego centrum miasta od mostu Dębnickiego nieopodal Wawelu poprzez ujście Rudawy do Wisły do zachodnich granic miasta, które obecnie przecina pas autostrady A4 stanowiącej równocześnie fragment obwodnicy miasta. Należy obecnie również do najciekawszych dawnych przedmieść Krakowa. Życie Zwierzyńca i jego folklor upamiętnił Konstanty Krumłowski w wodewilu pt. "Królowa przedmieścia". Ze Zwierzyńca wywodzi się tradycja "Lajkonika", obchodzonego w czwartek po Bożym Ciele, wg legendy na pamiątkę odparcia najazdu Tatarów na Kraków w XIII w. Ze względu na duże walory przyrodnicze niemal w całości znalazła się w obrębie Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego. Siedziba Instytutu Meteorologii, Teatru Scena STU, Krakowskiego Centrum Rehabilitacji (os. Wola Justowska). w północnej części dzielnicy nad Rudawą utrzymywany jest zbiornik wody dla wodociągów Mydlniki (zbiornik wody dla miasta Krakowa). Ośrodek sportów konnych. 

115-40 tys. lat p.n.e. (środkowy paleolit) - znaleziska archeologiczne

40-10 tys. lat p.n.e. - znaleziska z górnego paleolitu (okresu oryniackiego) na stanowisku otwartym Zwierzyniec I (m.in. na Sowińcu, Górze św. Bronisławy, na ul. Spadziowej w okolicy Kopca Kościuszki). Badania przeprowadzone tu przyniosły wiele tysięcy zabytków krzemiennych, ale niestety ze złoża wtórnego. Duża liczba zebranego materiału pozwala domniemywać, że przebywała tu przez dłuższy czas gromada myśliwska żywiąca się mięsem upolowanych zwierząt, głównie mamutów i uzupełniając jadłospis za pomocą zbieractwa. 

przeł. IX i X w. - na wzgórzu istniała jakaś bardzo silna fortyfikacja

ok. poł. X w. - budowa pierwszego kościoła romańskiego

pocz. XI w. - w miejscu istniejącego kościoła zbudowano rotundę i palatium

1148 - Piotr ze Skrzynna ufundował obecny kościół św. Salwatora w miejscu warownym już od przeł. IX i X w. 

około 1162 - Jaksa z Miechowa sprowadził z Czech do Krakowa norbertanów i norbertanki i ufundował im murowany kościół i drewniany klasztor

XV w. - budowa murowanego klasztoru

XVII w. - barokowa przebudowa i częściowa odbudowa zabudowań klasztornych przez arch. Jana Trevano i Jana Petriniego
Kościół św. Salwatora częściowo został przebudowany w barokowym stylu

1690 - budowa drewnianej kaplicy św. Małgorzaty

1820-23 - usypanie Kopca Kościuszki

1850 - wojsko austriackie zakłada wokół Kopca Kościuszki fortyfikację-cytadelę

1917 - Las Wolski wykupiła gmina miasta Krakowa (Miejska Kasa Oszczędności) z rąk Czartoryskich i przeznaczyła na park ludowy

1928 - Adolf Szyszko- Bohusz buduje belweder w Przegorzałach

1929 - w Lesie Wolskim otwarto zwierzyniec, następnie przekształcony na Ogród Zoologiczny, o pow. ok. 15 ha, w którym znajduje się ok. 2500 zwierząt, w tym wiele egzotycznych.

1934-37 - usypano kopiec Piłsudskiego dla uczczenia 20 rocznicy uzyskania przez Polskę niepodległości

1947 - fortyfikację wokół Kopca Kościuszki częściowo rozebrano

l. 50-te XX w. - utworzenie rezerwatu "Panieńskie Skały" i "Skały Przegorzalskie"

1957 - utworzenie rezerwatu “Bielańskie Skałki” w Lesie Wolskim.

1971-80 - na terenie kościoła św. Salwatora przeprowadzono badania archeologiczne i konserwatorskie

1976 - ocalałą z rozbiórki część fortu wokół Kopca Kościuszki zaadoptowano na hotel i restaurację.

1981 - Kopiec Marszałka Piłsudskiego zostaje uznany za pomnik pamięci narodowej.

1997 - ulewne deszcze powodujące w kraju powódź stulecia uszkadzają strukturę kopca Kościuszki

1998 - z kopca Kościuszki usunięto platformę widokową i pamiątkowy głaz

grudzień 1999-2002 - naprawa Kopca Kościuszki 

Warto zobaczyć:

W os. Półwsie Zwierzynieckie, w widłach al. 3 Maja i ul. Marszałka F. Focha rozciągają się obszerne Błonia Krakowskie o pow. 48 ha. Jest to trawiasty teren wypoczynkowy z pięknym widokiem na Pasmo Sowińca, Kopiec Kościuszki i Las Wolski. W rejonie Błoń znajdują się również obiekty sportowe klubów Wisła i Cracovia. W 2002 roku krakowskie Błonie było miejscem, gdzie papież Jan Paweł II odprawił mszę dla zgromadzonych 2,5 - 3 mln pielgrzymów. Jest to miejsce gdzie papież odprawił msze również podczas swoich poprzednich wizyt w Krakowie w 1979, 1983, 1987, 1997. W 1999 roku msza została odprawiona po raz pierwszy w zastępstwie chorego papieża. Tu też w miejscu gdzie podczas papieskich pielgrzymek stał ołtarz ustawiono pamiątkowy Pomnik-Głaz Jana Pawła II. zaprojektowany przez rzeźbiarza Stefana Dousę.

Przy ul. Kościuszki 37 stoi dwór łowczego z XVII w., przebudowany z XVIII i XIX w.

Przy ujściu Rudawy do Wisły wznoszą się zabudowania kościoła św. Augustyna i klasztoru Norbertanek (ul. Kościuszki 88). 

Nieco dalej po drugiej stronie skrzyżowania na ul. błog. Bronisławy na terenie os. Salwator stoi kościół Najświętszego Salwatora. 

Naprzeciw kościoła św. Salwatora stoi drewniana kaplica św. Małgorzaty (lub bł. Bronisławy) w obecnym stanie z 1690, ośmioboczna o centralnym założeniu. Powszechnie uważa się, że zbudowano ją na miejscu pogańskiej gontyny, a niektórzy nawet ją tak nazywają. Faktycznie nie wiadomo dokładnie, kiedy powstała. Dzięki źródłom pisanym wiadomo natomiast, że istniała już u schyłku XVI wieku, choć nie była jeszcze konsekrowana. Kościołem opiekowały się siostry norbertanki, które po licznych pożarach wielokrotnie go odbudowywały i przebudowywały, ale zawsze z zachowaniem ośmiobocznego założenia. 
Zbudowana jest w konstrukcji zrębowej, pokryta gontowym dachem, zwieńczonym latarnią. We wnętrzu znajdują się trzy ołtarze, mały chór muzyczny i ambona. Wisiały tu także obrazy z wyobrażeniami scen z życia św. Bronisławy i jej najbliższych krewnych, ale przeniesiono je do sąsiedniego klasztoru Norbertanek.
Szczególną rolę w dawnym Krakowie pełnił znajdujący się przy kościele św. Małgorzaty cmentarz. Grzebano tu tylko zmarłych podczas zarazy. Kroniki odnotowały morowe powietrze m.in. w latach 1652, 1667 i 1679. Najgroźniejsza okazała się zaraza z 1707 r., kiedy umierających było tak wielu, że księża nie nadążali z niesieniem wiatyku. Przy kościele św. Salwatora trzeba było zbudować prowizoryczny barak dla duchownego zajmującego się umierającymi. Ich ciała wrzucano do zbiorowych mogił i przekładano wapnem. Na noc groby zakrywano deskami.
Według zapisów na zarazę zmarło wówczas około 8 tys. osób, ale prawdopodobnie było ich znacznie mniej.
Kościółek otwierany jest tylko na czas mszy odprawianych co drugi tydzień, od maja do października, o g. 11.15.

Idąc dalej ul. Bł. Bronisławy zmienia nazwę na Al. Waszyngtona, którą dochodzimy do najbardziej znanego i najchętniej odwiedzanego zabytku na terenie osiedla Zwierzyniec - Kopca Kościuszki na Górze Bł. Bronisławy. Kopiec ten to symboliczna mogiła Naczelnika Insurekcji z 1794 roku, został usypany w latach 1820-1823. Do jego budowy przystąpiono trzy lata po śmierci Tadeusza Kościuszki i jego pogrzebie na Wawelu.
Grunt pod budowę kopca ofiarowały siostry Norbertanki z pobliskiego klasztoru na Zwierzyńcu i przekazały go Senatowi Rządzącemu Wolnego Miasta Krakowa. Koszty budowy pokryli ofiarodawcy z całego kraju. Kopiec ma 34 m wysokości (327 m n.p.m.), 80 m szerokości podstawy i zawiera ziemię z pól bitewnych Racławic, Maciejowic i Dubienki oraz miejsc w USA, gdzie walczył naczelnik Kościuszko.
W 1936 roku Kopiec Kościuszki został wpisany do Rejestru Zabytków.
Destrukcja kopca rozpoczęła się w czasie ulewnych deszczów w 1997 r. a ekspertyzy wykazały, że kopiec odchylił się od pionu o 15 stopni. Ze zboczy osunęła się ziemia i popękały ścieżki. Wobec tego aby uniknąć zagrożenia życia turystów w 1998 roku ze szczytu zdjęto platformę widokową oraz pamiątkowy głaz. W czerwcu i lipcu 1999 roku na Kopcu pojawiły się nowe groźne pęknięcia. Odbudowę rozpoczęto w grudniu 1999 roku. Obecnie kopiec po odremontowaniu jest ponownie udostępniony do zwiedzania. Dodatkową atrakcją jest możliwość podziwiania z niego panoramy miasta nocą. Ze szczytu kopca rozciąga się znakomity widok: w kierunku pd. - na Pogórze Wielickie, Beskidy i - przy dobrej widoczności - na Tatry, w kierunku pn. i wsch. - na Kraków, Wyżynę Krakowską i Kotlinę Sandomierską.
Wokół kopca znaczne fragmenty fortyfikacji poaustriackich zw. Fortem Kościuszko z 1850 r. 

Centralną część dzielnicy zajmuje Pasmo Sowińca z Lasem Wolskim. Ten wielki obszar leśno-parkowy o pow. 412 ha (wg ZJPK to 340 ha) rozciąga się między osiedlami Przegorzały, Wola Justowska, Olszanica i Bielany. Jest to jeden z największych w Polsce i Europie leśnych parków miejskich o mieszanym drzewostanie (m.in. buki i świerki) ściśle pokrywającym bogato urzeźbiony teren (głębokie skaliste wąwozy, skałki, niewielkie wierzchowiny, cztery uroczyska itd.). Osobliwością jest tu kwitnący bluszcz. Został założony w 1917 r. wraz z ogrodem zoologicznym staraniem Miejskiej Kasy Oszczędności.

Najwyższym wzniesieniem jest Sowiniec (358 m n.p.m. ) z kopcem Marszałka J. Piłsudskiego (384 m n.p.m.) z l. 1934-37, zwany również Kopcem Wolności, ponieważ powstał dla uczczenia 20 rocznicy uzyskania przez Polskę niepodległości. Wymiary kopca: szer. podstawy 111 m, wys. 36 m. 

W pd.-zach. części Lasu Wolskiego na Srebrnej Górze (326 m n.p.m.) nad Wisłą wzniesiony został cenny wczesnobarokowy klasztor kamedułów na Bielanach (na Srebrnej Górze). 

W samym środku Lasu Wolskiego założono Ogród Zoologiczny. Ponadto miłośników przyrody z pewnością przyciągną rezerwaty: krajobrazowy “Panieńskie Skały”, florystyczne “Bielańskie Skałki” (os. Bielany) i "Skałki Przegorzalskie" (os. Przegorzały).

Las Wolski to również mnóstwo wąwozów, polan i wzgórz. Warto tu choćby wymienić: Wesoła Polana, Polana Lea, Polana Harcerska, Wroni Dół, Skowronkowy Dół, Łupany Dół, Mokry Dół itp.

W os. Przegorzały warto zobaczyć również belweder Adolfa Szyszko-Bohusza z 1928 r.

W os. Olszanica w zachodniej części znajduje się Fort Olszanica z ośrodkiem sportów konnych

W Salwatorze przy ul. Księcia Józefa 65 mieści się niepozorny budynek dawnego fortu Ostróg z ciekawym rozwiązaniem odstającej stalowej wartowni z pancernymi drzwiami - tzw. sponsonem. 

Zobacz także