IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
Kraków-Stare Miasto-Kazimierz - rys miejscowości

KRAKÓW - Stare Miasto - Kazimierz

Dawne konkurencyjne dla stolicy miasto, obecnie południowa część dzielnicy Krakowa - Stare Miasto. Znany jako najważniejszy ośrodek kultury żydowskiej w Polsce. Obecnie stanowi najcenniejszy obok centrum Starego Miasta fragment Krakowa. Siedziba Centrum Kultury Żydowskiej, Muzeum Judaistyczne, Muzeum św. br. Alberta, Muzeum Etnograficzne, Muzeum Inż. Miejskiej, Teatr El-Jot. Uczelnie: WSP, Profesjonalna Szkoła Biznesu.

X w. (lub XI w.) - budowa rotundy św. Michała na Skałce. W pobliskiej sadzawce podobno chrzczono pogan

1079 - w tym roku wg legendy na Skałce król Bolesław Śmiały miał ukarać śmiercią biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa

XII w. - w okolicy obecnego pl. Bawół istniała osada Bawół

2 poł. XIII w. - przy rotundzie powstał wczesnogotycki kościół

27 luty 1335 - król Kazimierz Wielki wydał akt lokacyjny oparty na prawie magdeburskim, na mocy którego powstało miasto, nazwane od imienia króla Kazimierzem. Obejmowało ono teren między widłami Starej Wisły i Zakazimierki (pd. odnoga Wisły, dziś jedyne jej koryto), a na wsch. sięgało w pobliże dzisiejszej ul. Dajwór i miało kształt zbliżony do prostokąta o bokach ok. 900 x 500 m. Główną jego arterię stanowiła obecna ul. Krakowska. Zamiarem króla było stworzenie konkurencji dla zniemczonego Krakowa, dlatego w Kazimierzu osadził przeważnie ludność polską.

do około 1361 - Wkrótce po założeniu miasta zostało ono otoczone pojedynczym murem obronnym o długości około 2850 m, z dwiema basztami (w narożnikach pn.-wsch. i pd.-zach. oraz czterema bramami (Glinianą lub Krakowską - od strony Krakowa, Solną lub Wielicką - od strony Zakazimierki, Skawińską - od zach. i Bydlęcą - od wsch.). Kazimierz Wielki rozpoczął też budowę dwóch kolejnych monumentalnych kościołów: Bożego Ciała (od 1340) i św. Katarzyny. Miasto liczyło wówczas ok. 2 tys. mieszkańców, głównie rzemieślników, nie rozwinął się w nim natomiast handel.

1362 - mury wzmocniono fosą z wodą, wykończoną w 1442

ok. 1414 - w miejscu ratusza drewnianego powstał murowany, gotycki

ok. 1426 - ukończenie budowy kościoła św. Katarzyny

1472 - Jan Długosz sprowadził na Skałkę paulinów i obok kościoła założył dla nich klasztor

1494-95 - na mocy decyzji Jana Olbrachta przeniesiono do Kazimierza Żydów z Krakowa, co zadecydowało o dalszym rozwoju Kazimierza.

XVI w. - zmodernizowano mury uzupełniając je strzelnicami i gankami. Zjazdy szlachty województwa krakowskiego w pospolitym ruszeniu odbywały się pod Krakowem, na błoniach przy Kazimierzu

po 1537 - na miejscu lub nawet na fundamentach, rozpoczętych przez Kazimierza Wielkiego, a nie ukończonych, kolegiów uniwersytetu wzniesiono Starą Bóżnicę

2 poł. XVI w. - Spytek Jordan przebudował jakąś budowlę gotycką z XIV w. na okazały pałac

1552 - założenie cmentarza żydowskiego

1553 - budowa drewnianej Bóżnicy R'emuh

po 1556 - budowa bóżnicy Wysokiej

1557 - po pożarze Starą Bóżnicę  rychło odbudował Mateusz Gucci, a z fundacji bogatego kupca żydowskiego Izraela Isserlesa Auerbacha przebudowano jako murowaną Bóżnicę R'emuh

1566-82 - budowa wieży kościoła Bożego Ciała

1568 - do istniejącego gotyckiego ratusza dobudowano pn. skrzydło

1572 - zmarł rabin R'emuh, wybitny mędrzec, filozof i prawodawca żydowski

1578 - budowa wieży ratuszowej

po 1583 - Żydzi częściowo wykupili od rodziny Jordanów teren przy ul. Szerokiej i utworzyli tu centrum getta, przy którym założyli m.in. mykwę (łaźnię kahalną)

XVII w. - Żydzi utworzyli getto oddzielone od reszty miasta wysokim murem z trzema bramami. Mieszkało tu wówczas ok. 2 tys. Żydów. Kazimierz stał się głównym w Polsce i w Europie ośrodkiem żydowskiej religii, nauki i kultury. W mieście istniały dobrze zorganizowane hebrajskie drukarnie, powstały liczne synagogi (bóżnice).
Obmurowano sadzawkę "kropielnicę Polski" znajdującą się na Skałce

1623 - po pożarze ratusza nadbudowano II piętro

1633 - budowa klasztoru Augustianek

1636-72 - miała miejsce znaczna rozbudowa klasztoru na Skałce

1638-44 - budowa wczesnobarokowej bóżnicy Ajzyka

1655-57 - podczas najazdu Szwedów miasto uległo zniszczeniu, przede wszystkim część pd.-wsch. (gdzie w XIX w. powstała gazownia i elektrownia miejska)

1688 - sprowadzono do Kazimierza zakon trynitarzy

1728 - krytym gankiem połączono kościół św. Katarzyny z klasztorem Augustianek

1733-49 - na Skałce wybudowano nowy, barokowy kościół

1752-58 - budowa  dla trynitarzy kościoła św. Trójcy wg proj. Franciszka Placidiego

1791 - formalne przyłączenie Kazimierza do miasta Krakowa (faktycznie dopiero w 1801)

1799 - zamknięcie cmentarza żydowskiego z 1552 z polecenia władz austriackich

1812 - kościół i klasztor trynitarzy przejęli bonifratrzy

1818 - zburzono większą część murów getta

1857 - powstała gazownia miejska

1862 - Stowarzyszenie Postępowych Izraelitów wybudowało bóżnicę Nową

1875-76 - kolejna przebudowa i rozbudowa ratusza

1880 - pod kościołem na Skałce wykuto w skale kryptę zasłużonych Polaków wg proj. Józefa Łepkowskiego

1888-90 - Adam Chmielowski (późn. błog. Brat Albert) założył zgromadzenie albertynów w celu opieki nad chorymi i opuszczonymi

1900 - bonifratrzy obok swojego klasztoru wybudowali szpital wg proj. Teodora Talowskiego

1939-45 - w czasie II wojny światowej Niemcy dokonali niemal całkowitego zniszczenia starego, nieczynnego już kirkutu

1942 - Niemcy rozebrali dach i zdewastowali wnętrze Starej Bóżnicy

czerwiec 1942 - marzec 1943 - Niemcy dokonali nieomal całkowitej likwidacji krakowskich Żydów w obozach zagłady, głównie w Bełżcu, Płaszowie i Oświęcimiu

1955-61 - przeprowadzono prace konserwatorskie w Starej Bóżnicy

1955 - prace konserwatorskie na starym cmentarzu żydowskim

1958 - otwarcie oddziału Muzeum Historycznego Miasta Krakowa w Starej Bóżnicy 

1962-66 - przeprowadzono rekonstrukcję pierwotnego wyglądu ratusza i przeznaczono go na muzeum etnograficzne

1963 - otwarcie muzeum poświęconego życiu błog. brata Alberta 

1968-69 - ponownie przeprowadzono prace konserwatorskie i restauracyjne Starej Bóżnicy

1979 - prace konserwatorskie budynku dawnej mykwy

8 czerwiec 1979 - podczas jednej z pielgrzymek klasztor na Skałce odwiedził papież Jan Paweł II

1983 - papież Jan Paweł II dokonał w Krakowie beatyfikacji brata Alberta

1989 - brat Albert zaliczony został w poczet świętych

Warto zobaczyć:

Dawniej wzdłuż obecnej ul. Dietla, która powstała na miejscu zasypanej odnogi Wisły, ciągnął się mur obronny ówczesnego miasta Kazimierza. Do dziś zachowały się niewielkie fragmenty tych murów: przy ul. Paulińskiej (koło kościoła św. Katarzyny i Na Skałce), przy ul. Podgórskiej i Mostowej (od strony Wisły), przy ul. Miodowej 39 (tablica pamiątkowa) oraz jedyna (przypuszczalna) baszta obronna na rogu ul. Paulińskiej i ul. Augustiańskiej (w obrębie murów dawnego klasztoru).

Zabudowa ul. Krakowskiej pochodzi przeważnie z XIX w. Tylko w niektórych budynkach zachowały się wcześniejsze portale (nr 20, 22. 23, 26, 27 i 50), a w domu nr 13 - trójdzielne okno z ościeżnicowymi półkolumnami. W domu pod nr 46 na uwagę zasługuje gotycka część piwnic z XIV w. i fragmenty kamieniarki gotyckiej z ok. 1430 oraz z przełomu XV i XVI w. Piękny szczyt domu nr 49 pochodzi z przełomu XVII i XVIII w.

Dawny klasztor i kościół św. Katarzyny przy ul. Augustiańskiej 9. 

Ul. Skałeczną zamyka kościół i klasztor Na Skałce

Pl. Wolnica jest pozostałością po lokacyjnym rynku Kazimierza, który był znacznie obszerniejszy (195 x 195 m). Po zach. stronie placu wznosi się ratusz. Około 1414 (wg Świszczowskiego - po 1528) w miejscu ratusza drewnianego powstał murowany, gotycki budynek (resztki dotąd zachowane w podziemiach i na parterze w części pn.), który w 1568 został poszerzony o skrzydło pn. W 1578 wzniesiono wieżę, po pożarze w 1623 nadbudowano II piętro, a dachy otrzymały krenelażową attykę. W l. 1875-76 ratusz znów został przerobiony, a od strony pd. poszerzony o 8 osi. W l. 1962-66 odzyskał w zasadzie pierwotny wygląd (zrekonstruowano pn. dobudówkę, wyodrębniono plastycznie pierwotną, pn. część o dwu osiach itd.). Umieszczono tu wówczas Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli, założone w 1902. 

Za pl. Wolnica przy ul Krakowskiej wznosi się kościół św. Trójcy z klasztorem Bonifratrów.  Naprzeciw (nr 43) stoi dom Brata Alberta, czyli Adama Chmielowskiego, malarza i uczestnika powstania styczniowego, który poświęcił się życiu zakonnemu w l. 1888-90 założył zgromadzenie albertynów w celu opieki nad chorymi i opuszczonymi (obecnie mieści się tu Państwowy Zakład Specjalny dla Przewlekle Chorych). W 1963 na I piętrze otwarto muzeum poświęcone bratu Albertowi. W 1983 papież Jan Paweł II dokonał w Krakowie jego beatyfikacji, a w 1989 brat Albert zaliczony został w poczet świętych. Za kościołem Bonifratrów, w pobliżu Wisły zachowały się fragmenty dawnych obronnych murów miejskich Kazimierza.

Nieco dalej na zach. od pl. Wolnica przy ul. Piekarskiej klasztor Sióstr Szarytek

W pobliżu pl. Wolnica przy ul. Bożego Ciała kościół Bożego Ciała i klasztor Kanoników Regularnych

Przy ul. Gazowej znajduje się gazownia miejska wybudowana w 1857. Na terenie Zakładu Energetycznego od ul. św. Wawrzyńca urządzono Muzeum Inżynierii Miejskiej

Pl. Bawół przed lokacją Kazimierza stanowił centrum osady Bawół, istniejącej tu już w XII w. Najbliższa okolica związana jest z kulturą żydowską, gdyż właśnie tu znajdują się tereny dawnego getta. Stoi tu szeroko rozłożona, przysadzista Stara Bóżnica (ul. Szeroka 24), najstarszy i najpiękniejszy zabytek żydowskiej architektury sakralnej w Polsce. Prawdopodobnie została ona wzniesiona po 1537 na miejscu lub nawet na fundamentach , rozpoczętych przez Kazimierza Wielkiego, a nie ukończonych, kolegiów uniwersytetu. Mury tej gotyckiej synagogi tkwią w obecnej budowli, podobnie jak fragmenty murów obronnych Kazimierza, do których przylegała ona od strony wsch. Po pożarze w 1557 synagogę rychło odbudował Mateusz Gucci (w 1570) w postaci zbliżonej do dzisiejszej. Mimo, że renesans w Polsce był już wówczas w pełnym rozkwicie, architekt zachował wewnątrz bóżnicy wiele elementów gotyckich ( układ, sklepienie podparte dwiema kolumnami), natomiast na zewnątrz nadał jej formy renesansowe (okna, attyki z wnękami itp.), od pn. umieścił parterową salę modlitewną dla kobiet. W 1923 nad przedsionkiem nadbudowano II piętro (muzeum). W 1942 okupanci niemieccy rozebrali dach i zdewastowali wnętrze synagogi. W l. 1955-61 oraz 1968-79 przeprowadzono prace restauracyjne i konserwatorskie, które przywróciły świątyni wygląd z XVI w. Obecnie w bóżnicy mieści się Muzeum Judaistyczne.

Od Starej Bóżnicy biegnie ul. Józefa. Pod nr 38-40 mieści się bóżnica Wysoka, zbudowana po 1556 (może 1590) podparta trzema skarpami. Sala modlitwy znajdowała się na I piętrze, gdzie znajdowała się pięknie rzeźbiona szafa ołtarzowa. Obecnie w bóżnicy mieszczą się Pracownie Konserwacji Dzieł Sztuki.

Między ul. Jakuba i ul. Kupa stoi wczesnobarokowa bóżnica Ajzyka (Izaaka) z l. 1638-44 (wejście prowadzi przez piękny portal od ul. Kupa). Po odnowieniu i częściowej rekonstrukcji po zniszczeniach wojennych umieszczono w niej pracownię rzeźby Związku Artystów Plastyków. U wylotu ulicy znajduje się skromna synagoga Kupa z 1 poł. XVII w.

Ul. Szeroka ma kształt wydłużonego placu. Teren ten należał do rodziny Jordanów, po 1583 wykupiony został częściowo przez Żydów, którzy uczynili zeń centrum getta. Pozostałością po Jordanach jest dwupiętrowy pałac, zamykający od pn. ul. Szeroką (nr 2). W 2 poł. XVI w. pałac przebudował Spytek Jordan z jakiejś budowli gotyckiej z XIV w. Do wys. I piętra posiada on ciosy kamienne. Wewnątrz zachowało się wiele renesansowych detali architektonicznych (portale, kominki). Obecnie mieszczą się tu Pracownie Konserwacji Zabytków. Po prawej stronie (ul. Szeroka 6) stoi budynek synagogi Popera z ok. 1620, (wg niektórych źródeł to budynek mykwy, czyli żydowskiej łaźni kahalnej z basenem, który kiedyś zasilany był przez źródło i służył do rytualnych kąpieli oczyszczających). W 1979 zakończono prace konserwatorskie, dzięki którym odtworzono dawny wygląd piwnic. W górnej, nowszej części budynku mieści się Pracownia Konserwacji Zabytków. Bóżnica R'emuh (ul. Szeroka 40) powstała w 1553 (drewniana) i po 1557 (murowana) z fundacji bogatego kupca żydowskiego Izraela Isserlesa Auerbacha, obok cmentarza założonego w 1552. Obecna jej nazwa pochodzi od syna fundatora, Mojżesza Isserlesa Auerbacha, wybitnego mędrca, filozofa i prawodawcy żydowskiego (Żydzi nazywali go R'emuh). Po powojennej restauracji bóżnica nadal służy celom kultowym. Koło szafy ołtarzowej stoi krzesło R'emuha, które w czasie nabożeństw na znak wysokiej czci dla rabina nigdy nie jest zajęte. Za bóżnicą rozciąga się obszerny, stary kirkut żydowski, otoczony murem i używany od 1552 do 1799, kiedy władze austriackie kazały go zamknąć i założyć nowy. Cmentarz uległ rujnacji, a nieomal zupełnie zniszczony został podczas II wojny światowej. W 1955 odkopano kilkaset kamiennych nagrobków, przeważnie o kształcie pionowo ustawionych płyt (stel), niektóre typu sarkofagowego, liczących po kilkaset lat, w tym bardzo dużo renesansowych o wysokiej wartości artystycznej (płaskorzeźby). Specjalną czcią ludności żydowskiej cieszy się otoczony balustradą grobowiec rodziny Isserlesów, gdzie został pochowany także rabin R'emuh (zm. 1572).

Przy ul. Miodowej 24 stoi bóżnica Nowa (zwana też Tempel), wybudowana w 1862 w stylu neorenesansowo-mauretańskim przez Stowarzyszenie Postępowych Izraelitów. Wnętrze bogato zdobione stiukami. Dziś nadal służy Żydom dla celów kultowych.

powiększ
Kraków-Kazimierz - fragment murów miejskich i Synagoga Stara, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Synagoga Stara, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Kraków-Kazimierz - fragment murów miejskich, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Synagoga Stara, ob. Muzeum Judaistyczne, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Kraków - Kazimierz. Dawny ratusz, fot. Z. Bereszyński

Zobacz także

Kraków
dz. Stare Miasto
dz. Stare Miasto - Stradom

d. klasztor i kościół św. Katarzyny
klasztor Paulinów Na Skałce
klasztor Kanoników Regularnych

kościół św. Trójcy (Bonifratrów)

Muzeum Etnograficzne
Muzeum Judaistyczne
IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony