IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
Klucze - rys miejscowości

KLUCZE

Wieś, siedziba gminy położona na wysokiej kueście jurajskiej stanowiącej zachodnią granicę Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej z Wyżyną Śląską.

Przez Klucze przebiega żółty pieszy Szlak Pustynny i Transjurajski Szlak Konny a początki mają szlaki rowerowe niebieski "Przylaszczkowy" i zielony Klucze-Olkusz oraz dwie ścieżki dydaktyczne opisane poniżej

Nazwa wywodzi się od klucznika Janusza który od dworzanina na zamku rabsztyńskim - Parczewskiego, otrzymał kawał gruntu

przed n.e. - badania archeologiczne dowodzą, że wydobywano tu wówczas żelazo

XIV - wzmianka , eksploatacja rudy żelaza

2 połowa XIV w. - początki wsi. Wymieniana przez Długosza.

1374 - królowa Elżbieta, siostra Kazimierza Wielkiego, rządząca w Polsce w imieniu syna Ludwika Węgierskiego sprzedała sołectwo w Kluczach Jaśkowi i Wawrzkowi.

1374 - w Kluczach była kuźnica.

1388 - Władysław Jagiełło nadał część Kluczy cześnikowi krakowskiemu Włodkowi.

1534 - opis starostwa rabsztyńskiego, dokonany przez Seweryna Bonera mówi, że nazwa wsi wywodzi się od klucznika o imieniu Janusz, który od dworzanina na zamku rabsztyńskim - Parczewskiego, otrzymał kawał gruntu. Wieś należała do dóbr ogrodzienieckich.

XV i XVI w. - Klucze należą ponownie do starostwa rabsztyńskiego bądź ogrodzienieckiego

k. XIX w. - na wzgórzu Rudnica istniała odkrywkowa kopalnia rudy żelaza. Metal tu wydobywany wytapiano w miejscowych fryszerkach

1880 - niespodziewany, obfity wypływ wody spowodował zalanie wyrobiska kopalni żelaza na Rudnicy  na głębokości ok. 40 metrów tworząc tym samym malownicze jeziorko o intensywnym szmaragdowym odcieniu wody

1887 - przedsiębiorca Ludwik Mauve kupił Klucze za namową swego przyjaciela Władysława Skawińskiego zafascynowanego zatopioną kopalnią i silnym wypływem wody głębinowej

1895 - 97 - właściciel Kluczy Ludwik Mouve buduje fabryke papieru (obecnie Kluczewskie Zakłady Papiernicze im. Jarosława Dąbrowskiego). O miejscu powstania zadecydowała doskonała źródlana woda, która zalała kopalnię rudy żelaza na Rudnicy posiadająca zielonkawo-biały jasny odcień pozwalający na osiąganie doskonałej jakości materiału bez konieczności stosowania dodatkowych procesów bielących. Do budowy fabryki Mouve wykorzystał miejscowe materiały, w tym kamień wapienny z Bucznej Góry. Pierwsza maszyna do produkcji papieru pozwalała na miesięczna produkcje na poziomie ok. 150 ton papieru do pisania, pergaminu i innego wysoko gatunkowego papieru

1912 - Ludwik Mauve przekazał fabrykę Towarzystwu Akcyjnemu "Kluczewska Fabryka Papieru", które zostało zawiązane przez trzech synów i dwie córki Mauvego

1919 - w wyniku rodzinnych nieporozumień Towarzystwo Akcyjne "Kluczewska Fabryka Papieru" rozpadło się a fabryke zakupił przedsiębiorca Szwarcsztajn, który zatrudnił znakomitego papiernika Stanisława Jabłońskiego 

pocz. XX w. - budowa pałacyku Dietlów

1924 - strajki w Kluczach przekształcają się w starcia z policją. W miejscowej fabryce papieru uruchomiono druga maszynę papierniczą, a fabryka za swe produkty zdobyła złoty medal na wystawie w Paryżu

1929-30 - rozbudowa papierni o celulozownię. W wyniku jej funkcjonowania powstawały odpady, które początkowo odprowadzano do Białej Przemszy a później również na piaski Pustyni Błędowskiej. Później właściciele fabryki zostali zmuszeni do zrealizowania wielce kosztownej ale koniecznej inwestycji - budowy kanału od rzeki Sztoły do Maczek, z powodu zanieczyszczenia ściekami fabrycznymi ujęć wodociągowych na Przemszy we wspomnianych Maczkach

1931 - fabryka papieru w Kluczach zmienia nazwę na Fabryka Papieru i Celulozy S.A. Wyroby miejscowej papierni odznaczane znakami wodnymi słonia, łabędzia i kluczy a później również "Społem" i "Gestethner" były bardzo cenionym i poszukiwanym towarem również poza granicami kraju

1932 - w fabryce papieru uruchomiono ścieralnię drzewa

1935 - w fabryce papieru uruchomiono oddział produkcji ekstraktów garbarskich

1936 - kluczewska papiernia została rozbudowano o trzecią maszynę do produkcji papieru 

październik 1939 - Klucze zostały przyłączone do III Rzeszy. W miejscowej Fabryce Celulozy i Papieru kierownicze stanowiska w administracji i produkcji objęli Niemcy. Dyrektorem fabryki został Jacobsen, a od poł. 1940 r. - Hnilitschka, przedstawiciel wiedeńskiej firmy "Leicam". W fabryce produkowano między innymi celulozę, którą wysyłano do innych zakładów, gdzie służyła do produkcji materiałów wybuchowych, sienników, worków oraz innych artykułów na użytek wojska.

1939-45 - w czasie wojny Niemcy na Pustyni Błędowskiej szkolili wojska "Afrika Korps" a na wzgórzu Dąbrówka w pobliskim Chechle wybudowali schrony obserwacyjne. W trakcie całej II wojny światowej w Kluczach zginęło 18 mieszkańców, w tym: 11 w obozach koncentracyjnych, 2 zostało rozstrzelanych w czasie pacyfikacji wsi, 2 zginęło w czasie walk partyzanckich, a 3 poległo na froncie we wrześniu 1939 r. Oddział partyzancki BCh-AK pod dowództwem Jana Pieńkowskiego ps. "Mohort" dokonała udanej akcji sabotażowej w Kluczach w wyniku czego zniszczone zostały cysterny z paliwem

1940 - w Kluczach działała jedna z najliczniejszych placówek Związku Walki Zbrojnej na ziemi olkuskiej oraz dwie "piątki" Milicji PPS

grudzień 1940 - marzec 1941 - utworzoną w Kluczach czwartą kompanią olkuskiego batalionu GL PPS dowodził Stanisław Bulwa ps. "Mogiła"

od marca 1941 - czwartą kluczewską kompanią olkuskiego batalionu GL PPS, która na koniec 1941 r. liczyła już 123 osoby dowodził pracownik fabryki papieru w Kluczach, Gerard Woźnica ps. "Hardy". W kompanii tej wielu członków rekrutowało się spośród Fabryki Celulozy i Papieru w Kluczach. Później ze względu na dużą liczebność kompani kpt. Uthke przekształcił ją w II batalion

1942 - II baon GL pod dowództwem "Hardego" stacjonujący w Kluczach był jednym z najprężniejszych oddziałów zbrojnych na ziemi olkuskiej. W maju tego roku w batalionie powstała zbrojna grupa zajmująca się eskortowaniem przerzutów przez granicę z Rzeszy do Generalnej Guberni. 

1943 - w Kluczach przeważały siły polskie nad niemieckimi. AK liczyła tu 70 żołnierzy wobec 34 niemieckich żołnierzy

1 styczeń 1943 - powstał Komitet Dzielnicowy PPR w Kluczach stanowiący szóstą dzielnicę Podokręgu Strzemieszyckiego

marzec 1943 - W wyniku reorganizacji oddziału dywersyjnego II batalionu "Hardego" został on przekształcony w oddział partyzancki. II batalion GL PPS w Kluczach liczył 468 osób, z czego 50% stanowili pracownicy miejscowej Fabryki Celulozy i Papieru. Batalion składał się z pocztu dowódcy, trzech kompanii strzeleckich, skadrowanej kompanii ckm i kwatermistrzostwa oraz oddziału partyzanckiego

21 sierpnia 1943 - oddział partyzancki "Hardego" został przemianowany przez dowódcę brygady mjr. C. Uthke na pluton dywersyjny GL PPS "Srebro" składający się początkowo z dwóch drużyn. Jedna stacjonowała w ziemiance w rejonie wsi Złożeniec na terenie GG a później przeniosła się do Załęża, zaś druga stacjonowała w Kluczach. Gerard Woźnica ("Hardy") był zarówno dowódcą II bonu w Kluczach jak i dowódcą tego dywersyjnego oddziału.

grudzień 1943 - po zdekonspirowaniu "Hardy" przeniósł się z Kluczy do okolicznych lasów gdzie zorganizował oddział leśny, zaś funkcje dowódcy w Kluczach przejął Józef Mrówka ps. "Mat"

przełom 1943 i 1944 - ks. Misterka z Kluczy pośredniczył w przekazywaniu pieniędzy przesyłanych z Komendy Głównej AK przez dowództwo AK Obwodu Olkusz na zapomogi dla rodzin więźniów obozu oświęcimskiego i dla rodzin partyzantów

luty 1944 - pluton dywersyjny GL PPS "Srebro" został przekształcony przez "Hardego" w oddział partyzancki AK "Surowiec"

kwiecień 1944 - oddział partyzancki AK "Surowiec" stacjonujący w lasach w okolicy Kluczy został włączony jako kompania do baonu partyzanckiego Oddziału Rozpoznawczego 23 Dywizji Piechoty AK. Od czerwca tego roku 23 Dywizja działała w sile dwóch kompanii (jedna to oddział "Hardego" a druga Stanisława Wencla ps. "Twardy") ale samodzielność działania uzyskała dopiero od września 1944 r.

czerwiec 1944 - oddział "Hardego" funkcjonujący w okolicach Kluczy liczył 180 żołnierzy a łącznie przez jego szeregi przewinęło się ok. 400 osób. Leśna baza wypadowa tego oddziału powstała w rejonie Gór Bydlińskich i gajówki Psiarskie

14 sierpnia 1944 - akcja oddziału partyzanckiego AK "Surowiec" pod dowództwem "Hardego" na magazyny amunicji w lesie między Fabryka Celulozy i Papieru w Kluczach a Ryczówkiem. Niestety Niemcy byli lepiej przygotowani po uprzedniej akcji tego oddziału sprzed dwóch dni na koszary wojskowe w pobliskim Jaroszowcu. Po zaciętej walce partyzanci wycofali się bez zdobyczy amunicji. W akcji 2 Niemców zginęło a 3 zostało rannych. Po stronie partyzantów ranne w wyniku starcia zostały 2 osoby

styczeń 1945 - walki o Klucze. W trakcie tej kampanii zginęło m.in. ponad 50 żołnierzy radzieckich, którzy zostali pochowani w zbiorowej mogile pod Skałkami-Piecki. Później ich zwłoki ekshumowano na cmentarz żołnierzy radzieckich w Olkuszu a w tym miejscu wystawiono pomnik.

po 1945 - po wojnie kluczewska papiernia została znacznie rozbudowana i zmodernizowana. Zgodnie z ówczesnym trendem została przemianowana na "Fabrykę Celulozy i Papieru im. Jarosława Dąbrowskiego"

1966 - z papierni w Kluczach poprowadzony został rurociąg o długości 28 km, którym tłoczono do dalszej przeróbki ługi posiarczynowe do cementowni "Wiek" w Ogrodzieńcu i "Wysoka" w Łazach

1968 - powstanie Olkuskich Zakładów Wapienno-Piaskowych

1974 - uruchomienie drugiego zakładu Olkuskich Zakładów Wapienno-Piaskowych produkujących cegłę silikatową

1975 - podczas pogłębiania jednej ze studni odkryto na głębokości około 18 m wejście do jaskini nazwanej J. Mąciwody

1977 - w miejscowej fabryce papieru uruchomiono pierwszą w Polsce automatyczną linię (o wydajności ok. 1200 metrów na minutę) do wytwarzania tzw. bibułki Tissue służącej do produkcji m.in. chusteczek higienicznych, serwetek, ręczników, ściereczek i papieru toaletowego. Była to jednocześnie szósta maszyna papiernicza zainstalowana w tym zakładzie

Warto zobaczyć:

W centrum miasteczka przy drodze prowadzącej do Jaroszowca w otoczeniu parku podworskiego stoi budynek pałacyku Dietlów

Nad miasteczkiem góruje wieża kościoła parafialnego wzniesionego na grzbiecie pasma zwanego Bukowica [Kluczewska Góra]

We wschodniej części wsi na prywatnej posesji u podnóża G. Maśnica znajduje się studnia prowadząca do Jaskini Mąciwody - jednej z nielicznych na Jurze jaskiń, w których znajduje się jeszcze woda.

Z drogi prowadzącej na Ogrodzieniec prowadzi dobrze oznaczona droga na wzgórze Czubatka [zw. również Jałowce] (w zachodniej części Kluczy - 382 m n.p.m.). Nieopodal szczytu tego wzgórza stanowiącego doskonały punkt widokowy na Pustynię Błędowską znajduje się rozległy parking powstały z wysypania i częściowego ubicia tłucznia kamiennego. Ponadto na szczycie tego wzgórza znajduje się wysoka wieża obserwacyjna nadleśnictwa oraz ruiny dwupiętrowego schronu wojska polskiego [wg przewodnika Compasu to schron wojsk polskich choć znane mi starsze przewodniki określały go jako niemiecki - przyp. autora] . Ze względu na duże różnice wysokości względnej Czubatka jest znanym miejscem dla paralotniarzy oraz uprawiających ekstremalne sporty rowerowe.

Na północny-zachód od Kluczy w pobliżu wzgórza Rudnica pod koniec XIX w. wydobywano rudy żelaza (limonit i piryt). Były tu też fryszerki (metal wytapiano na miejscu). Po wyczerpaniu zasobów woda zalała wyrobisko na głębokość 40 m. Dziś po tej eksploatacji pozostały dwa malownicze jeziorka wśród lasu: od wschodu Czerwony Staw a od zachodu Staw Zielony. We wzgórzu Rudnica odkryto J. Rudnicką. W tej okolicy wytyczone zostały dwie ścieżki dydaktyczne:

  • po Pustyni Błędowskiej (3 km) - znaki niebieskie:
    ścieżka rozpoczyna się na ul. Rudnickiej w Kluczach - prowadzi przez fragmenty lasu mieszanego z domieszką buka pospolitego - wzniesienia z ostańcami - rekultywowane tereny pogorzeliska po wielkim pożarze w 1992 r. - piaski pustyni - kończy się nad Białą Przemszą wśród łęgów jesionowo-olszowych. 
    Na trasie można spotkać wiele chronionych i endemicznych gatunków flory i fauny.
  • po Ziemi Kluczewskiej "Wokół Rudnicy" (1,5 km) - znaki czarne:
    rozpoczyna się na osiedlu XXX- lecia - tereny stawów Czerwonego i Zielonego - obrzeża Pustyni Błędowskiej - ostańce wapienne - podnóże Rudnicy - wzgórze Jałowce (Czubatka) - koniec na ul. Rudnickiej

We wschodniej części Kluczy na wzgórzu Groble znajdują się ślady wałów i fosy stanowiące prawdopodobnie relikt strażnicy obronnej

Około 2 km na północny - wschód od Kluczy w lesie Stare Gliny znajduje się niewielka odkrywkowa kopalnia dolomitów dewońskich. W jaskiniach odkrywki znaleziono liczne szczątki gadów triasowych (najbogatsze wykopaliska tego typu w Europie). Swego czasu projektowano utworzenie w tym miejscu rezerwatu geologicznego.

Na wschód od wsi wznoszą się bardzo urozmaicone, zalesione i skaliste wzgórza pasemka jaroszowieckiego.

Na miejscowym cmentarzu stoi pomnik ku czci poległych oraz pomordowanych z rąk hitlerowców mieszkańców Klucz, opatrzony motywem Krzyża Virtuti Militari i napisem: "Cześć i chwała Bohaterom poległym 1939-1945"

Pod skałkami-Piecki w miejscu dawnej mogiły ponad 50 żołnierzy radzieckich, którzy polegli w trakcie walk o Klucze w 1945 r. stoi pomnik ku ich czci.

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Ruina schronu na G. Czubatka
 
powiększ
Fot. Dariusz Orman - Panorama Pustyni Błędowskiej z Czubatki

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Widok z Czubatki na Pustynię Błędowską i wzgórze Dąbrówka w Chechle

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Stromizna zachodniego stoku Czubatki

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Wieża obserwacyjna na Czubatce

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Widok z Czubatki na kościół w Kluczach

powiększ
Fot. Dariusz Orman - okolice parkingu na Czubatce

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Klucze. Wieża kościoła parafialnego

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Klucze. Ostańce wzgórza Maśnica - widok z placu kościelnego

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Klucze. Pałacyk Dietlów - północna fasada

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Klucze. Pałacyk Dietlów - widok z pd-wsch

Zobacz także

Pustynia Błędowska
pałacyk Dietlów
kościół w Kluczach 
strażnica w Kluczach
J. Mąciwody

Szlak Pustynny
Transjurajski Szlak Konny
IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony