SMOLEŃ - GÓRA BIŚNIK

Skała z Jaskinią Biśnik leży na krawędzi suchej Doliny Wodącej. Szczyt od południa jest odcięty poprzecznym rowem - "fosą" przechodzącym w naturalną szczelinę skalną. Biśnik to archeologiczne stanowisko wielokulturowe. Najstarsze znaleziska z tego miejsca datuje się na ok. 500 tys. lat i uważane są za najstarsze ślady bytności człowieka na ziemiach polskich. Intensywne osadnictwo na tym terenie istniało z przerwami do czasów średniowiecza.

Jaskinia

Obok odkryć dokonanych na powierzchni wzgórza cenne znaleziska archeologiczne wydobyto z namuliska Jaskini Biśnik. W świetle najnowszych badań, które wymagają potwierdzenia przypuszczeń archeologów dodatkowymi badaniami przypuszcza się, że odkopano to w 2005 r. najstarsze ślady bytności człowieka na terytorium Polski. Wg wstępnej ale bardzo wiarygodnej oceny naukowców mają one ok. 500 tys. lat i mogły być wytworem homoerektusa co jest niemałą sensacją w skali kraju a nawet Europy. Jest to unikatowe w Europie środkowej stanowisko, również ze względu na ślady osiemnastokrotnego zasiedlania jaskini przez grupy neandertalczyków i formy starsze - wyjaśnia prof. Cyrek. - Co prawda, dotychczas nie natrafiono na szczątki żadnego z nich, ale odkryto liczne kości zwierząt, na które polowali, oraz krzemienne, kościane i rogowe narzędzia, którymi się posługiwali. 
Prawdziwą rewelacją ostatnich lat jest odkrycie przed wejściem do jaskini resztek wzniesionej około 80 tys. [wg niektórych źródeł datowane na 40 tysięcy lat temu] lat temu konstrukcji mieszkalnej przypominającej wiatrochron. Ten relikt niezwykłej konstrukcji ma formę osłony (szałasu), wzniesionej z kamieni, żerdzi i dużych kości zwierzęcych, na których rozpięte były skóry. 
Przed jaskinią tą zakładały  swoje obozowiska również gromady ludzkie w młodszej epoce kamiennej (kultury pucharów lejkowatych i ceramiki sznurowej) oraz w epoce brązu.

Jaskinia w masywie Biśnika służyła doraźnie - w okresach zagrożenia - jako schronienie gromadom ludzkim również w średniowieczu, a także w czasach nowożytnych. 

Założenie obronne

Badania sondażowe pod kierownictwem Błażeja Muzolfa przeprowadzono w 1993 i 1994 r. wobec nasilającej się działalności poszukiwaczy uzbrojonych w wykrywacze metali.

Wg Muzolfa na Skale Biśnik istniało niegdyś niewielkie założenie wieżowe na ostańcu, po którym to założeniu na szczycie skały znajduje się zagłębienie. Dowodem na to byłby fakt natrafienia w tym zagłębieniu na duże ilości polepy z odciskami żerdzi. Znaleziska elementów broni mogą świadczyć o obleganiu i wzięciu szturmem tej niewielkiej fortalicji. W sąsiedztwie dawnej warowni na Biśniku natrafiono też na pozostałości pieców z XIV w., służących przypuszczalnie do produkcji żelaza, a może i ołowiu.

Fortalicja na Biśniku stanowiła jedno z ogniw istniejącego  w okresie XIII-1 poł. XIV w. silnego systemu obronnego na odcinku od Smolenia po Strzegową, w skład którego wchodził gród w Smoleniu (później zamek), obronna budowla wieżowa na Biśniku i silne grodzisko na górze Grodzisko Pańskie. Budowany był również czwarty punkt oporu na Skałach Zegarowych jednak nigdy nie został ukończony. Przypuszczalnie ten zwarty system umocnień odegrał ważną rolę podczas walk o tron krakowski między Władysławem Łokietkiem a Wacławem czeskim. Gródek na Biśniku był oblegany, o czym świadczą liczne ślady jego ostrzeliwania w postaci kilkudziesięciu grotów strzał i bełtów do kusz. Obiekt spłonął w czasie walki. 
Zamknięcie obwodu obronnego stanowiła tutaj fosa, broniącą dostępu na szczyt skalnego ostańca i uformowana poprzez pogłębienie naturalnego obniżenia terenu na stoku wzgórza. Fosa ta stanowi przedłużenie naturalnej szczeliny skalnej, przecinającej wapienny masyw wzgórza po stronie północno-wschodniej. Jak się wydaje, szczelina ta stanowiła szczególnie ważny element całego założenia obronnego - przypuszczalnie tędy właśnie prowadziła z dołu droga na teren warowni. Biegnąca szczeliną droga mogła być w razie potrzeby łatwo zamknięta i skutecznie broniona. 
Wewnątrz obwodu obronnego, nieco poniżej kulminacji wzgórza, odkryto relikty niewielkiej budowli na planie prostokąta, której dolne partie (rodzaj podpiwniczenia) były wkopane w grunt aż do litej skały. Budowla ta mogła mieć charakter wieży, a śladem 
po niej jest obecnie niewielkie zagłębienie terenu. 

Wykopaliska

W wykopach stwierdzono przemieszane warstwy zawierające dość liczny wielokulturowy materiał zabytkowy. Najliczniej występowały tu elementy średniowieczne z 2 poł. XIII w. i z pocz. XIV w. 
Na szczególną uwagę zasługuje brązowa lub miedziana, ażurowa aplikacja w formie tarczy gotyckiej w polu której umieszczono wspiętego lwa w koronie (bardzo zbliżone wyobrażenie do odcisku pieczęci Przemysława II z 1276 r. a z całą pewnością można powiedzieć, że jest to przedstawienie heraldyczne. Wizerunek kroczącego lwa widnieje też na znalezionym tam ułamku pieczęci księcia Przemysława II. 
Warto zauważyć, że znaleziono tu całą masę elementów związanych z oporządzeniem jeździeckim. Liczne są fragmenty ostróg z gwiaździstym bodźcem (typu III wg Z. Hilczerówny lub typu D wg S. Kołodziejskiego) datowane na 4 ćw. XII w. do 2 poł. XIV w. 
Odkopano tu również dwa fragmenty strzemion. Pierwsze zaliczone do odmiany D typu IV wg W. Świętosławskiego a do typu II wg A. Nadolskiego (wiek XII i pocz. XIV). Drugie mocno zniszczone trudne do ustalenia.
Na szczególną uwagę zasługują dwa rzadko spotykane w Polsce wędzidła z pobocznicami. W jednym przypadku pobocznice zakończone są stożkowatymi zgrubieniami a w drugim płaską stylizowaną rozetką. Wobec braku zgodności naukowców co do pochodzenia tego typu wędzideł można jedynie mieć pewność co do obcego ich pochodzenia od ludów koczowniczych. Podobne znaleziska pochodzą również z Krakowa-Płaszowa oraz Grodziska koło Kłobucka.
Bardziej liczne są znaleziska podków i ich fragmentów. Mieszczą się one zwykle w przedziale 111-130 mm (II grupa wielkościowa wg Kazimierczyka) ale zdarzyły się również większe 131-159 mm (III gr.). Wg autora podziału podków tego typu znaleziska pochodzą z zorganizowanej hodowli (być może pozostałości po koniach wyselekcjonowanych będących być może na wyposażeniu oddziału konnicy) i pochodzą z okresu od 2 poł. XIII w. do XIV w. (typ VI2, V1 i VI1, zaczepy typu letniego typu D i E1).
Liczne są także znaleziska różnych odmian sprzączek i zaczepów ostróg oraz metalowych elementów uprzęży końskiej. 

Oprócz wyposażenia związanego z końmi znaleziono również kilkaset innych zabytków, w tym: noże, sierpy, groty bełtów i strzał, klucze, okucia (w tym fragmenty okucia pochwy miecza), krzesiwa, fragmenty ceramiki. 
Na Biśniku odkryto ślady produkcji metalurgicznej z okresu średniowiecza (żużle żelazne z resztkami glinianej obudowy pieca - dymarki). Oprócz żelaza produkowano tam być może również ołów, którego bryłę znaleziono w czasie wykopalisk. Podczas badań archeologicznych na Biśniku i Grodzisku Pańskim, prowadzonych w 1994 r. przez Błażeja Muzolfa znaleziono też kilkanaście fragmentów blach miedzianych z dziurkowanymi krawędziami, pochodzących być może z metalowego okucia kołczanu bądź łub czyli pojemnika na łuk (byłoby to pierwsze tego typu znalezisko na ziemiach polskich). 
Wśród ceramiki napotkano na znaki garncarskie umieszczane na dnach naczyń oraz na ceramikę francuską z zielonkawą i oliwkową polewą. Wśród form naczyń napotkano m.in. bezuche garnki i dzbany, a ni stwierdzono występowania pokrywek, mis i patelni. 

Oprócz materiału średniowiecznego badania sondażowe pozwoliły zidentyfikować również zabytki kultury przeworskiej (fragmenty naczyń zasobowych w odmianie pomarańczowej - świadcząca o założeniu na szczycie skały krótkotrwałej osady ludności tej kultury) z późnego okresu rzymskiego, kultury łużyckiej z okresu halsztackiego (VI-V w. p.n.e.). Zabytki krzemienne znalazły się tu zapewne z rozproszonych krzemienic pracownianych późnoneolityczno-wczesnobrązowych kultury pucharów lejkowych i ceramiki sznurowej. 

Zobacz także