IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
Grodzisko na G. Grodzisko Pańskie koło Smolenia i Strzegowej

GÓRA GRODZISKO PAŃSKIE k. Smolenia i Strzegowej

Na wierzchołku Góry Grodzisko zwanej również Górą Grodzisko Pańskie znajdują się relikty rozbudowanego wieloczłonowego grodu obronnego z wałami zamykającymi szereg majdanów przyległych do grzebienia skalnego na szczycie wzgórza.

Badania archeologiczne ujawniły wielce złożony charakter osadnictwa ludzkiego na szczycie wzgórza. Szczyt Skały Grodzisko Pańskie jest uformowany w wydłużony grzbiet skalny, którego wydzielające się pojedyncze skały tworzą odrębne, wolne i w miarę równe powierzchnie Na tych obszarach koncentrowało się osadnictwo pradziejowe i średniowieczne. 

Historia

Najstarszymi znaleziskami były wyroby późnopaleolitycznych myśliwych, którzy musieli tu bytować w trakcie swych wypraw łowieckich. Być może zamieszkiwali oni niewielkie schronisko skalne znajdujące się na szczycie albo też przestrzeń w monumentalnej bramie skalnej położonej w środkowej części grzbietu. 

W okresie neolitu zawędrowała tutaj wyspecjalizowana grupa producentów wyrobów z kamienia, pozostawiając po sobie bryły tego surowca jak i półwyroby. Swoją obecność zaznaczyła tu również ludność kultury przeworskiej w okresie III-IV w. n.e. 

Największe przekształcenia tego miejsca dokonały zmiany poczynione w związku z budową rozległego grodu. 
Grodzisko na Górze Grodzisko Pańskie stanowiło najsilniejsze ogniwo istniejącego w okresie 2 poł. XIII-1 poł. XIV w. silnego systemu obronnego na odcinku od Smolenia po Strzegową, w skład którego wchodził gród w Smoleniu (później zamek), obronna budowla wieżowa na Biśniku i silne grodzisko na górze Grodzisko Pańskie. Budowany był również czwarty punkt oporu na Skałach Zegarowych jednak nigdy nie został ukończony. Przypuszczalnie ten zwarty system umocnień odegrał ważną rolę podczas walk o tron krakowski między Władysławem Łokietkiem a Wacławem czeskim. Wyniki badań archeologicznych zdają się potwierdzać tradycję zapisaną w XVI w. przez Macieja Stryjkowskiego, który w swojej Kronice polskiej, litewskiej, żmudzkiej i wszystkiej Rusi podaje, że w 1300 r. Wacław, król czeski i polski, w walce z Łokietkiem zdobył zamki w Pilicy, Lelowie i Wiślicy. Można zatem przypuszczać że wspominanym zamkiem w Pilicy który spłonął w czasie walk o tron - nie był zamek ze Smolenia a grodzisko na Grodzisku Pańskim albo cały wymieniony kompleks obronny. Na podstawie przeprowadzonych badań archeologicznych stwierdzone zostało, że gród został zniszczony wskutek gwałtownego pożaru, po którym już nigdy nie został odbudowany. [Uwaga! starsze źródła podają starszy ale nieprawidłowy czas istnienia tutejszego grodziska w VI-VII w. - przyp. autora]

Grodzisko to znane jest od dawna. Już w 1966 opisuje je W. Błaszczyk a w 1974 A. Żaki, ale pierwsze badania i to w dodatku zaledwie powierzchniowe przeprowadzono dopiero w 1992 roku.

W 1993 i 1994 roku B. Muzolf przeprowadził badania sondażowe tego stanowiska wobec nasilającego się niszczenia zabytków przez poszukiwaczy posługujących się wykrywaczem metali. 

Wygląd

Szczyt ten ma formę wydłużonego grzbietu, zwieńczonego potężnym grzebieniem skalnym. Składające na ten grzebień ściany skalne i złomy dzielą powierzchnię szczytu na szereg wyodrębnionych majdanów. Istniejące w skałach naturalne przejścia 
umożliwiają przy tym bezpośrednią komunikację pomiędzy poszczególnymi majdanami. Ufortyfikowanie szczytu wzgórza polegało na zamknięciu obwodu obronnego wokół poszczególnych majdanów z pomocą wałów kamienno-ziemnych i fos, a także suchego 
muru. 

Największy z czterech majdanów - majdan I - znajduje się po stronie południowej, na pochyłej powierzchni szczytowej, ograniczonej od wschodu i częściowo północy grzebieniem skalnym, a zwróconej na zachód, z dalekim wglądem w dolinę rzeki Tarnówki. Od południa zamknięto majdan podwójną linią wałów kamienno-ziemnych i fos. Być może istniał również trzeci wał, najbardziej zewnętrzny. 
Położony najwyżej wał wewnętrzny uformowano na krawędzi naturalnego uskoku poprzez ułożenie złomów skalnych, które obłożono następnie gliną i lessem, a jego zniszczenie nastąpiło w  wyniku gwałtownego pożaru. Wg posiadanych materiałów badania nie stwierdziły występowania drewnianego zwieńczenia wału, choć niektórzy utrzymują, że koronę wału mogły wieńczyć drewniane konstrukcje obronne; na co wskazywać mogłoby znaczne przepalenie gruntu w górnych partiach wału,  gdzie odnaleziono podobno również grudy polepy z odciskami elementów konstrukcyjnych.
Bardziej złożoną strukturę posiadał leżący niżej wał zewnętrzny, oddzielony w większości fosą od wału wewnętrznego i łączący się przypuszczalnie z tym ostatnim po stronie zachodniej. W części zachodniej wał ten miał formę nasypu, uformowanego z lessu i okruchów skały. Nasyp był przypuszczalnie zwieńczony drewnianą konstrukcją obronną, po której zachowały się resztki zwęglonych belek. Wschodni odcinek wału miał formę suchego muru, ułożonego z kamieni na naturalnym progu skalnym, który wykorzystano w charakterze cokołu. 
Do dziś zachowały się zarysy wałów i fos. Za zarysem fosy poprzedzającej wał zewnętrzny można dopatrzyć się nikłych zarysów trzeciego ( być może ) wału obronnego. 

Leżący bardziej na północ najwyżej położony majdan II posiadał naturalną obronę w formie skał, ograniczających go od północy, wschodu i częściowo południa. Po stronie zachodniej majdan ten łączy się w jedną całość z opisanym powyżej majdanem I w południowej części grodziska. 
W ścianie skalnej zamykającej od wschodu majdan II znajduje się naturalna brama skalna, przez którą przechodzi się na drugą stronę grzebienia skalnego. 
Między majdanem II i III znajdował się wał ziemny, zamykający obszar pomiędzy skałami od strony wschodniej w ten sposób że jedyny dostęp do tej części grodziska prowadził przez wąską szczelinę (bramę) skalną na dodatek od zewnątrz flankowaną majdanem nr III i IV.

Tuż za bramą, po stronie południowej, wąska ścieżka w szczelinie skalnej prowadzi stromo pod górę na majdan III, mający formę gniazda, usytuowanego wśród skał w szczytowej partii grzebienia skalnego. Od północy i południa majdan ten zamykają skały, a od wschodu i zachodu - dwie, równolegle do siebie biegnące, linie wałów - wewnętrzna między majdanem nr III i II oraz wał zewnętrzny. 

W ciekawy sposób ufortyfikowano majdan IV, znajdujący się w północno-wschodniej części grodziska. Od zachodu zamykają go skalne złomy pomiędzy dwoma masywami o charakterze ostańców. Po stronie wschodniej i południowej zachowały się rozwaliska kamiennego wału odcinkowego, którym połączono dwa grzbiety skalne, zamykając w ten sposób obwód obronny. Wał ten składał się z dwóch prostoliniowych odcinków, tworzących ze sobą kąt prosty po stronie południowo-wschodniej. Zachowane relikty (fundamenty) wału mają, jak się wydaje, charakter kamiennej podmurówki, wykonanej na sucho, bez użycia zaprawy (suchy mur). We wschodnim odcinku wału osadzone było czworoboczne pomieszczenie, otwarte na majdan i sąsiadujące z widocznym otworem bramy. Narożniki tego pomieszczenia ( włącznie z wejściem ) były wzmocnione przewiązkami ze specjalnie dobranych kamieni, spełniającymi rolę analogiczną do narożnych ciosów kamiennych w budownictwie murowanym. Zachowana podwalina kamienna stanowiła przypuszczalnie podstawę drewnianej konstrukcji obronnej wału z czworoboczną wieżą przybramną (stwierdzono ślady pożaru wału). 

Całość założenia domyka najmniejszy majdan V umiejscowiony w północno-zachodniej części grodu między majdanem II i IV.

Na wspomnianych majdanach zgrupowała się zabudowa mieszkalna i gospodarcza. 

Wykopaliska

Na podstawie znalezisk z tego miejsca ustalono, że mieszkańcy grodu zajmowali się rogownictwem, kowalstwem, metalurgią i szeregiem innych przydomowych rzemiosł. W trakcie badań archeologicznych odsłonięto fragmenty pieców, palenisk i drewnianej zabudowy, usytuowanej między ścianami skalnymi lub przylegającej do skały, a posadowionej przypuszczalnie na terenie specjalnie w tym celu uporządkowanym, z utworzeniem teras. 

Z pozyskanego materiału warto wymienić strzemię, wędzidło i duże szczypce kowalskie. Poza tym udało się wydobyć wiele przedmiotów codziennego użytku, takich jak: noże, sierpy, klucze, okucie pochwy miecza, ostrogi, groty strzał i bełtów.

W jednym z wykopów na majdanie II natrafiono na resztki glinianego pieca w narożniku drewnianej budowli. Ciekawe znalezisko stanowią odkryte w pobliżu pieca kawałki ołowiu, stanowiące być może pozostałość uprawianej tu produkcji metalurgicznej. W innym wykopie na majdanie II odkryto pozostałości paleniska w obstawie kamiennej z wypełniskiem w postaci silnie przepalonej gliny.

Niezwykle interesujące stało się odkrycie dokonane w jaskini położonej na obszarze grodziska. Otóż w tejże jaskini funkcjonowała pracownia fałszerza miedzianych solidów Jana Kazimierza. Podczas badań pozyskano kilka gotowych egzemplarzy solidów koronnych, kilkanaście krążków menniczych oraz ścinki blachy.

powiększ
Plan grodziska na Skale Grodzisko Pańskie [wg planszy informacyjnej na G. Grodzisko Pańskie], rys. D. Orman

powiększ
Wzgórza Doliny Wodącej z najwyższym wzniesieniem - Grodzisko Pańskie, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Grodzisko Pańskie. Ostaniec szczytowy z platformą widokową, fot. W. Biernacki

powiększ
Grodzisko Pańskie. Platforma widokowa, fot. W. Biernacki

powiększ
Grodzisko Pańskie. Pomysłodawca szlaku Jaskiniowców Wiesław Biernacki na pomoście nad szczelinami skalnymi, fot. D. Orman

powiększ
Grodzisko Pańskie. Pomost nad szczelinami skalnymi, fot. D. Orman

powiększ
Grodzisko Pańskie. Łańcuchy przy zejściu z ostańca, fot. W. Biernacki

powiększ
Grodzisko Pańskie. Pomost nad szczelinami skalnymi - widok z dołu, fot. W. Biernacki

powiększ
Grodzisko Pańskie - południowy człon grodziska z trzema liniami wałów ziemnych, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Grodzisko Pańskie - najwyżej położony człon grodziska, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Grodzisko Pańskie - brama skalna z „kominem”, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Grodzisko Pańskie - suchy mur broniący majdanu IV (widoczny ślad bramy), fot. Z. Bereszyński

Zobacz także

Smoleń
Strzegowa  

zamek w Smoleniu
grodzisko na Skałach Zegarowych
Biśnik
IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony