IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
Geologia Wyżyny (Jury) Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Wieluńskiej

GEOLOGIA

Obszar Jury znajduje się na obszarze zwanym platformą paleozoiczną zbudowaną z dwóch pięter tektonicznych:

  1. sfałdowanego i usztywnionego podłoża paleozoicznego oraz
  2. pokrywy osadowej

Podłoże omawianego obszaru ma młodopaleozoiczne usztywnienie powstałe na skutek orogenezy hercyńskiej i pokrywę osadową rozpoczynającą się utworami z permu.

Dewon (395 - 345 mln lat temu) - z tego okresu pochodzą najstarsze wychodzące na powierzchnię skały Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, zwane dolomitami ze Zbrzy (występujące w dolinie tej rzeki).

Jura (mezozoik) (ponad 150 mln lat temu) - Główna część utworów tego terenu pochodzi z okresu jurajskiego. W owym czasie osadziły się na dnie ciepłego morza zalewającego obecne tereny Jury, oprócz resztek roślin i zwierząt również pokłady iłów zawierających rudę żelaza.

Górna jura (mezozoik) (ok. 150-135 mln lat temu) - w ciepłym morzu zalewającym tereny obecnej Jury osadziło się kilka odmian wapieni, m.in.: skalisty, płytowy i gruboławicowy. Wapień skalisty, jako najbardziej odporny na erozję, tworzy najbardziej charakterystyczne dla Wyżyny skały zwane ostańcami i skałki w dolinach potoków. Większy płat wapienia płytowego zalega na terenach pomiędzy Wolbromiem a Sułoszową, gdzie występuje wierzchowina bez skał ostańczych. Skała wapienna bogata jest w skamieniałe szczątki nie istniejących już dziś organizmów morskich. Ich szkielety i pancerze, zbudowane przeważnie z węglanu wapnia, gromadziły się przez miliony lat na dnie morza, tworząc grube pokłady. Skamieniałościami przewodnimi mezozoiku są amonity i belemnity /Belemnites hostatus/, których skamieniałe pancerze z łatwością można znaleźć wśród skał na Jurze. Spośród amonitów można tu napotkać skamieniałości Perisphictes, Parkinsonia parkinsoni, Arietites bucklandi itd. Oprócz wspomnianych wcześniej skamieniałości przewodnich, w skałach wapiennych Jury można napotkać skamieniałości jeżowców /Cidaris/ i liliowców /Pentacrinus/ oraz gąbek, rynchonelli i terebratuli.

Kreda (mezozoik) - około 135 mln lat temu - po ustąpieniu morza jurajskiego tereny Jury zalewane były i opuszczane przez kolejne morza okresu kredy. Osady w nich powstałe zostały na całej prawie Wyżynie Krakowskiej usunięte przez późniejszą erozję. Pozostałości ich można tylko znaleźć na wschodnich krańcach Wyżyny. Morze definitywnie ustąpiło około 65 mln lat temu.

Starszy trzeciorzęd (paleogen) - około 60 mln lat temu - procesy niszczące wytworzyły wierzchowinę jurajską, oszczędzając bardziej odporne wapienie skaliste (ostańce).

Starszy i środkowy trzeciorzęd - nasuwające się masy fliszu karpackiego spowodowały popękanie sztywnej masy wapieni. Część z nich została wypiętrzona zaś część zapadła się, co najbardziej widoczne jest w południowej części Jury. Wówczas to powstały dwa rowy tektoniczne: Rów Wisły i Krzeszowicki oraz wypiętrzenie Garbu Tenczyńskiego. Pod koniec ruchów górotwórczych południową część interesującego nas terenu pokryło morze mioceńskie. Zalało ono doliny jurajskie, pozostawiając po sobie przeważnie tzw. iły mioceńskie, które grubą warstwą zaścielają obecnie dna szeregu obniżeń. W tych specyficznych warunkach na dnie morza, wśród iłów, z wody wytrącił się siarczan wapnia (gips). W wyniku działania materii organicznej występującej w sąsiadujących z gipsem pokładach uległ on redukcji, zaś dalsze procesy spowodowały wypłukiwanie związków siarki, które obecnie występują w postaci wody siarczanowo-wapniowo-siarczkowej w Krzeszowicach (źródło: "Główne" i "Zofia").

Koniec trzeciorzędu (pliocen) - powstawanie jaskiń w wyniku silnie działającym zjawiskom krasowym.

Czwartorzęd - około 1 mln lat temu - z Wyżyny Krakowskiej morze zupełnie ustąpiło, co spowodowało nasilenie wpływu erozji wcześniejszych osadów oraz osadzanie się nowych, pochodzenia lądowego (głownie związanego z działaniem lądolodu skandynawskiego). Tylko zlodowacenie (krakowskie) sięgnęło na południowy wschód od Częstochowy, pozostawiając prawdopodobnie odsłonięte wyższe partie Wyżyny. Czoła następnych lodowców zatrzymywały się dalej na północ. Jedynie na Wyżynie Wieluńskiej można obserwować jeszcze pozostałości po działalności lodowca - wysokie wały i wzgórza morenowe ze zlodowacenia środkowopolskiego. Morena czołowa z tego okresu ciągnie się między Liswartą a przełomem Warty pod Działoszynem oraz na południe od Wielunia. Pod koniec okresu zlodowaceń glinka lessowa została wywiana z nanosów lodowcowych na innych terenach i osadzona m.in. na części Wyżyny Krakowskiej. Część lessu oparła się erozji i utrzymała w grubszych pokrywach na wschodnich i południowych partiach Wyżyny. W okresie zlodowaceń panował tu klimat peryglacjalny, żyły m.in. renifery, zaś teren pokrywała tundra. W okresach między zlodowaceniami klimat ocieplał się i osuszał, w wyniku czego pojawiały się lasy liściaste i szpilkowe o charakterze tajgi, a także roślinność stepowa.

Wszystkie zaprezentowane na fotografiach skały, minerały i osobliwości pochodzą ze zbiorów Dariusza Ormana - autora serwisu www.it-jura.pl Wszelkie kopiowanie i powielanie zdjęć bez jego zgody jest zabronione.

powiększ
Fot. Dariusz Orman - wapień jurajski z odciskiem amonita /Wyż. Krakowsko - Częstochowska/ 

powiększ
Fot. Dariusz Orman - odcisk amonita /Wyżyna Krakowsko-Częstochowska/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - amonit /Wyżyna Krakowsko-Częstochowska/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - amonit /Wyżyna Krakowsko-Częstochowska/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - fragment belemnita utkwionego w wapieniu /Wyżyna Krakowsko-Częstochowska/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - belemnit /Wyżyna Krakowsko-Częstochowska/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - odcisk muszli jurajskiego małża /Wyżyna Krakowsko-Częstochowska/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - skamieniałe muszle jurajskich małż /Niegowonice/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - fragment skamieniałej muszli jurajskiego małża /rez. Zimny Dół/ 

powiększ
Fot. Dariusz Orman - skamieniała gąbka /Ogrodzieniec/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - skamieniała gąbka /Ogrodzieniec/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - skamieniała gąbka /Niegowonice/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - skamieniała gąbka /rez. Zimny Dół/

powiększ

Fot. Dariusz Orman - krzemień z odciskiem jeżowca /Wyżyna Krakowsko-Częstochowska/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - skrzemieniała araukaria /okol. Wygiełzowa/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - skrzemieniała araukaria /okol. Wygiełzowa/

Zobacz także

 

 

IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony