STRAŻNICA OBRONNA W RYCZOWIE

Rys historyczny

Na potężnej skale zachowały się niewielkie ślady murowanej z kamienia budowli. Przed przeprowadzeniem badań archeologicznych puszczano, że zbudowano ją w połowie XIV w. w trakcie działalności króla Kazimierza Wielkiego co potwierdziły późniejsze badania. 

Prawdopodobnie już w XV w. strażnica utraciła swoje znaczenie obronne, ale badania wykopaliskowe nie potwierdziły istniejącej niegdyś hipotezy dotyczącej wysadzenia strażnicy w powietrze, aby nie dostała się ona w ręce rozbójników. Liczne znaleziska militarnych zabytków metalowych (groty bełtów kusz, sprzączki d o pasa, fragment ostrogi) pozwalają natomiast sugerować, iż zamek został zniszczony w XV w. w wyniku najprawdopodobniej zbrojnego najazdu.

Część wysokiej wieży jaka stała tu jeszcze na początku XX w. od strony północno-wschodniej runęła wraz ze skałą w okresie międzywojennym. 

W 1959 ruina została zabezpieczona konserwatorsko. W latach 60-tych XX w. dalszego uszkodzenia skał dokonali mieszkańcy Ryczowa, którzy podłożyli tu materiały wybuchowe celem uzyskania materiału budowlanego do budowy domu mieszkalnego. 

Nie prowadzono tu systematycznych prac archeologicznych, aż do roku 1990, kiedy to w lipcu prace badawcze przeprowadzili J. Pierzak i D. Rozmus na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Archeologicznych w Katowicach, kontynuowane następnie w 1991 r. 

Opis

Trzon zameczku stanowiła kamienna wieża strażnicza (mieszkalno-obronna) na skale wybudowana na planie zbliżonym do trapezu o podstawie o wymiarach 16 x 11 x 12,5 x 10 metrów.  Narożach i boczne ściany budowli wzmocniono przyporami. Obecnie nie sposób ustalić jej pierwotnej wysokości. Można jedynie odwoływać się do podobnych obiektów, które najczęściej posiadały 2-3 kondygnacje. Do wieży można było się dostać wyłącznie od wschodu po drewnianym pomoście, o czym świadczy ukształtowanie terenu i prostokątne wycięcia w skale, w których osadzone były drewniane pale pomostu. Stwierdzono, że mimo niewielkich rozmiarów twierdza posiadała duże walory obronne.   

Od strony północno-zachodniej u podnóża skały znajdował się dziedziniec gospodarczy o wymiarach 25x15 m, przez który wiodło wejście na teren fortyfikacji. Na wybrukowanym kamieniem dziedzińcu stały drewniane zabudowania gospodarcze, dostawione do pionowej skały z kamieńcem na terenie ukształtowanym niejako jak platforma powyżej pozostałej części dziedzińca szerokości 6,5 m. Brama wjazdowa mieściła się w północnej części wału, przy wystającej z fosy pionowo obrobionej skale. W tym miejscu przez fosę przerzucony został drewniany most, który wybudowano ponownie na kamiennych filarach w XV w. Powyżej skałki najprawdopodobniej znajdowała się drewniana brama wjazdowa do zamku dolnego.

Wokół całości fortalicji znajdują się wykute w łagodnym zboczu fosy, osiągające szerokość 7-8,5 m i głębokość 5 metrów. W części północno-wschodniej głęboka fosa obecnie łagodnie zanika. Nad fosami znajdowały się zapory, w postaci wału drewniano-ziemnego o wysokości 1,30-1,40 m otaczające całe założenie obronne. Dodatkowo dziedziniec zamku dolnego był otoczony jeszcze jednym wewnętrznym wałem wzmocnionym konstrukcją drewnianą typu płotu lub palisady. Od strony wschodniej i południowej naturalną obronę stanowił ponadto stromy stok z wysokimi wychodniami skał. Całość założenia ma kształt owalu o wymiarach około 85x60 m. 

Być może na terenie przylegającym do fortyfikacji od strony południowo-zachodniej znajdował się jeszcze majdan gospodarczy, ale jak dotąd nie zostało to w pełni potwierdzone badaniami. 

Dzięki badaniom archeologicznym z l. 1990-91 ustalono, że wał otaczający całe założenie miał interesującą konstrukcję. Powstał on w XIV w. z wykorzystaniem ziemi z kopania fosy. Ponadto stoki wału były oblicowane drobnymi kamieniami wapiennymi, tworzącymi płaszcz kamienny, mający za zadanie zabezpieczenie go przed rozmywaniem przez wody deszczowe. Pierwsza - wewnętrzna fosa widoczna dziś jako zagłębienie terenu biegnące wokół kompleksu miała 7,20 m szerokości i 1,30-1,40 m głębokości. W części północnej wału i fosy stwierdzono wystąpienie warstwy spalenizny świadczącej o istnieniu tu drewnianej konstrukcji w końcu XIV - XV . W części fosy z obrobionym pionowo fragmentem skały natrafiono ponadto na kamienny murek o długości 1,60 m, szerokości 40 cm i zachowanej wysokości 30 cm. 2,5 m na północ od tego murku natrafiono na kolejny murek tym razem o długości 2,7 m równoległy do murku przy skale. Z analizy wywnioskowano, że są to kamienne filary mostu. Badania archeologiczne pozwoliły również ustalić, że miejsce zjazdu z dziedzińca poprzez most na piaszczysty wał było w XV w. utwardzone wapienną wylewką. 

Z analizy pozyskanego materiału, głównie ceramiki, datowano je na XIV w., koniec XIV w. i XV w. (znaleziono tu dość jednorodne okazy, w jednym przypadku zanotowano na dnie naczynia znak garncarski (krzyż). 

W typologii zamków J. Bogdanowskiego zamek w Ryczowie reprezentuje klasyczny typ II, analogiczny do strażnic w Lutowcu, Przewodziszowicach oraz Suliszowicach.

Zagospodarowanie

Teren majdanu gospodarczego zamku dolnego dostępny bez ograniczeń. Wejście na grzbiet ostańca możliwy od strony dawnego wejścia do wieży jednak należy zachować szczególną ostrożność i uważać na rozpadliny skalne. Szczytowa partia ostańca z resztkami murowanej budowli niedostępna choć widziałem już kilku "kamikadze" którzy przebrnęli przez czeluście kilkunastu metrowej przepaści oddzielającej ostaniec z ruiną od pozostałych skał.

Wg podania na jednej ze skał w pobliżu wsi Boner, właściciel zamku Ogrodzieniec w XVI w. zaczął wznosić zamek, lecz diabeł, zazdrosny o jego wielkie bogactwa z nadejściem nocy burzył to, co w ciągu dnia zostało wybudowane.

Zobacz także