IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
Zamek "Lipowiec" w Babicach

ZAMEK BISKUPI "LIPOWIEC" W BABICACH

Rys historyczny | Opis | Zagospodarowanie

Rys historyczny

Niegdyś u stóp wzgórza o wysokości 362 m n.p.m. wiódł trakt łączący stolice Śląska i Małopolski (Wrocław i Kraków). Prawdopodobnie istniało tu jakieś wczesnośredniowieczne grodzisko, a następnie zameczek rycerski stronników Konrada Mazowieckiego. Właściciele drewnianego zameczku prowadzili rozbójniczy tryb życia, dlatego po zdobyciu władzy Bolesław Wstydliwy spalił warownię i nakazał w 1243 r. biskupowi krakowskiemu Janowi Prandocie zbudować tu umocnienia mające chronić granicę państwową. Prandota przejął wówczas okoliczne dobra od sióstr benedyktynek, które otrzymały ją od rycerskiego rodu Gryfitów. 

Ze względów administracyjnych i politycznych miejsce to w 2 poł. XIII w. nabrało dużego znaczenia. Powstał wówczas gród drewniano-ziemny, który około 1295 r. stał się własnością biskupa Jana Muskaty. On to wzniósł wewnątrz grodu wysoką kamienną wieżę cylindryczną (podobne stołpy zbudowano wówczas w Olsztynie, Smoleniu i Będzinie) wraz z jakimiś bliżej trudnymi do ustalenia elementami zamku z kamienia. Biskup krakowski Muskata był stronnikiem króla czeskiego, Wacława II, roszczącego sobie pretensje do korony polskiej. Występował on zatem m.in. przeciwko Łokietkowi z którym toczył zaciekłe boje. Zamek lipowiecki był broniony przed atakami rycerstwa wiernego Łokietkowi przez niemieckiego szwagra biskupa - Gerlacha von Kulmbacha i stanowił ostatnie schronieniem Muskaty przed zwycięskim Łokietkiem. Prawdopodobnie na tym zamku w 1303 r. miało miejsce wystawienie przez Jana Muskatę dokumentu dla wsi Jeleń nad Białą Przemszą. 

Wzmianki z l. 1308-09 wspominają, że wznosił się tu częściowo murowany obiekt obronny, co potwierdziło przypuszczenia historyków. Obecnie przypuszcza się, że w pierwszym dziesięcioleciu XIV w. zamek ten stanowił jeden z najsilniejszych stałych punktów oporu w zachodniej Małopolsce.

W 1430 r. w Lipowcu rezydował biskup Zbigniew Oleśnicki. W czasie swojego panowania na zamku wraz z biskupem Wojciechem Jastrzębcem dokonał zasadniczej jego przebudowy. Zbudowany na planie wieloboku 
obiekt stał się okazałą rezydencją. W środku powstał mały dziedziniec otoczony budynkami mieszkalnymi, przedzamcze otoczono murem obwodowym, podwyższono więżę i przystosowano do użycia broni palnej. Wtedy właśnie nadano zamkowi dzisiejszy kształt. Funkcja obronna zamku lipowieckiego została jednak utrzymana. Stale przebywał tu jeden z biskupów, liczni księża, zakonnicy oraz załoga wojskowa. Przebudowane zostało XIV-wieczne założenie obronne. Zachowana do dziś cylindryczna wieża obronna została nadbudowana o trzy kondygnacje. W dwóch górnych umieszczono otwory strzelnicze, przystosowane do broni palnej, co umożliwiło ostrzeliwanie drogi dojazdowej do wieży bramnej. Otwór wjazdowy umieszczono 12 metrów powyżej podstawy murów. Poszczególne kondygnacje połączono krytymi schodkami w grubościach murów. Wzmocniono i rozbudowano mury obwodowe. Do dziś zachowała się wzmianka z 1437 r. o tym, że w tym roku w więzieniu pod wieżą trzymano opata Mikołaja z Buska. 

W 1443 r. biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki, doradca króla Władysława Jagiełły kupił Księstwo Siewierskie w w 1444 r. na zamku "Lipowiec" wystawił przywilej dla księstwa siewierskiego. Tutaj też Jan Długosz w imieniu biskupa wypłacił ostatnią ratę za nabyte księstwo i zamek siewierski. Ten zakup części ziemi śląskiej umożliwił przeniesienie rezydencji biskupów krakowskich z Lipowca do Siewierza. Od tej pory zamek Lipowiec zaczął pełnić funkcje rekolekcyjno-więzienne dla księży oraz dla głosicieli zasad reformacji. 

W XVI w. zamkiem władali biskupi Jan Konarski i Andrzej Zebrzydowski. Powiększono wówczas więzienie pod wieżą i postawiono dwie półbaszty na drodze dojazdowej do przedzamcza, przekształceń dokonano również na terenie przedbramia. 

W 1550 r. więziono tu m.in. Franciszka Stankara, profesora Akademii Krakowskiej, zwolennika zwinglianizmu któremu jednak ostatecznie udało się stąd zbiec jako podobno jedynemu więźniowi w historii tego zamczyska.

W 1629 r. na zamku wybuchł wielki pożar, który zniszczył przedzamcze i częściowo zamek górny. Kilka lat później odbudowę przeprowadził biskup Jakub Zadzik, który jednocześnie postawił u podnóża wzgórza dwór biskupi, w którym ze względu na większe wygody od tej pory rezydowali biskupi.

W czasie "potopu" (1655 r.) Szwedzi po krótkiej walce zdobyli zamek. Przez dwa lata mieszkał tu gubernator Krakowa, generał Paul Wirtz. Działające w okolicach zamku oddziały polskie uniemożliwiły Szwedom aprowizację i zadawały liczne straty, co w końcu zmusiło załogę do opuszczenia zamku. Wycofując się Szwedzi podpalili zamek. 

W 1683 r. w drodze na odsiecz Wiedniowi na popas w Lipowcu zatrzymał się król Jan III Sobieski. 

W l. 1720-1750 /lub ok. 1732 r./ zamek został gruntownie przebudowany i rozbudowany początkowo przez biskupa Felicjana Szaniawskiego a później biskupa Andrzeja Załuskiego na dom rekolekcyjny, miejsce poprawy dla księży i letnią rezydencją biskupów krakowskich. W dalszym ciągu wykorzystywano go jako miejsce odosobnienia dla księży zbytnio poddających się oświeceniowej swobodzie obyczajowej. Wokół dziedzińca dobudowano budynki mieszkalne z licznymi celami. W wyniku tej przebudowy obiekt nie stanowiący żadnej wartości militarnej uzyskał barokowe detale architektoniczne. 

W 1789 r. zamek został zajęty przez wojska austriackie. W 1800 r. kolejny pożar zniszczył dachy i górne stropy pomieszczeń, co główne przyczyniło się do popadania zamku w ruinę. 

Zamek pozostał zamieszkały do połowy XIX w. (opuszczony całkowicie w 1846 r.), ale już od końca XVIII w. popadał w ruinę. W czasie powstania styczniowego w 1863 r. chronił się tu oddział generała Mariana Langiewicza. 

W XIX w. zamek przeszedł w ręce prywatne. Kolejnymi właścicielami byli: hrabia Józef Hadziewicz, Wincenty Kędzierski, Jan Wiśniewski, Antonina Łącka, hrabiowie Donnersmark. W l. 1891 - 1905 grupa galicyjskich miłośników zabytków przygotowała plany odbudowy zamku ale Donnersmarkowie nie zgodzili się na nie.

W 1959 r. przeprowadzono badania powierzchniowe, a w latach 1961-68 prace archeologiczne i budowlano-konserwatorskie. W 1969 r. utworzono tu muzeum (Oddział Muzeum w Chrzanowie) z działami archeologiczno-historycznym i sztuki a u podnóża wzgórza zamkowego zaczęto budowę skansenu. W 1973 r. powołano do życia Nadwiślański Park Etnograficzny w skład którego wszedł zamek i skansen


Opis

Zamek składał się z zamku właściwego /założonego na planie zbliżonym do pięciokąta/ i przedzamcza otoczonego murem obronnym. Jako budulec wykorzystano łatwo tu dostępny kamień wapienny oraz sporadycznie cegłę. Najstarszą zachowaną do czasów obecnych częścią zamku jest charakterystyczna cylindryczna, czterokondygnacyjna baszta z przełomu XIII i XIV w. wtopiona do połowy swej wysokości w XV-wieczne wieloboczne zabudowania południowo-wschodniego skrzydła. Wieża ta o wys. 28 m posiada okienka strzelnicze z wymyślnym systemem odprowadzającym dym z prochu i umożliwiające obstrzał dojścia do zamku z broni palnej. Pozostałością po okresie więzienia biskupiego jest tzw. loch głodowy (pozostałość obyczajów więziennych z XIII i XIV w.) w dolnej partii wieży, do którego spuszczano więźniów na sznurach przez ciasny otwór. Obecnie udostępnione jest wejście na szczyt wieży z której roztacza się przepiękny widok na Kotlinę Oświęcimską i dolinę Wisły z jej rozlewiskami oraz stawami rybnymi w Zatorze. Dolne partie murów nie przekraczają XV w., ale ogólny wygląd zamku pochodzi z XVIII w. Główne zabudowania zamku właściwego otaczają dziedziniec wewnętrzny trzema kondygnacjami zabudowań. Obecnie na ścianie wewnętrznego dziedzińca można zobaczyć fragmenty dobrze zachowanej ornamentyki zamku - herby krakowskich biskupów z godłem Oleśnickiego (Dębno) i Jastrzębca (Jastrzębiec) oraz tarcze z herbami Andrzeja Zebrzydowskiego. W ruinach zamku zachowała się m.in. głęboka studnia w której w trakcie zabezpieczania zamontowano oświetlenie. 

Na parterze znajdowały się m.in.: refektarz, kuchnia, spiżarnia, wozownia, na I piętrze pokoje księży, szpital i kaplica, a na II piętrze cele więzienne i pokoje dla służby.

Z przełomu XIII i XIV w. pochodzą fundamenty zespołu bramnego z szyja bramną odkryte w latach 70-tych XX w., które świadczą, że do zamku prowadził most zwodzony przerzucony nad 7-metową fosą, a brama miała dwa osobne wejścia - jedno dla pieszych i drugie dla konnych.

Poniżej zamku właściwego funkcjonowało przedzamcze otoczone wysokim murem obwodowym z bramą wjazdową mieszczące tradycyjnie zabudowania gospodarcze.

Wg legendy duch kanclerza Zbigniewa Oleśnickiego ukazywał się na zamku do chwili pożaru.

Wokół zamku rozciąga się rezerwat krajobrazowy "Lipowiec".


Zagospodarowanie

Zamek zabezpieczony w formie trwałej ruiny. Udostępniony do zwiedzania po wykupieniu biletu u przewodnika, przy bramie wejściowej do zamku górnego.

Godziny otwarcia:

  • 8.00 - 18.00 w sezonie letnim (1 kwiecień - 30 wrzesień)
  • 8.00 - 15.00 w sezonie zimowym (1 październik - 31 marzec)
  • ostatnie wejście na 15 minut przed godziną zamknięcia

Ceny biletów:

Dziedziniec gospodarczy zamku dolnego (tzw. przedzamcze):

  • wstęp bezpłatny

Zwiedzanie zamku górnego:

  • 5,00 zł normalny 
  • 2,00 zł ulgowy (dot. uczniów, studentów, nauczycieli, wychowawców, emerytów, rencistów, inwalidów oraz osób niepełnosprawnych wraz z opiekunami)
  • wstęp bezpłatny - w poniedziałki
  • wstęp bezpłatny - dzieci do 7 lat, pracownicy muzeów państwowych
  • 10,00 zł - opłata za przewodnika (opcjonalnie dla grup wycieczkowych). Przewodnik oprowadza wyłącznie w dni robocze, tylko grupy liczące powyżej 10 osób

Kontakt: 

Muzeum - Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec
Wygiełzów ul. Podzamcze 1, 32-551 Babice
tel.: Skansen (032) 61 34 062, Dyrekcja (032) 622 87 49
e-mail: lipowiec@vp.pl 

Na I piętrze Zamku, w pomieszczeniach mieszkalno - reprezentacyjnych należących w połowie XVIII wieku do apartamentu frontowego, znajduje się obecnie ekspozycja obrazująca historię Lipowca. Można tutaj dokładnie zapoznać się z burzliwymi losami biskupiej warowni, zobaczyć przedmioty (głównie codziennego użytku) znalezione podczas prac archeologiczno – wykopaliskowych oraz zdjęcia i grafiki, przedstawiające wygląd budowli i życie jej mieszkańców. Wystawa dostępna jest w godzinach otwarcia zamku, bez dodatkowej opłaty.

Na zamku, od początku maja do końca października, można się posilić w knajpce "Czarny Rycerz", w której można zakosztować jadła i staropolskich napitków.

Na terenie zamku dolnego, w wyznaczonym miejscu, istnieje możliwość rozpalenia ogniska z zebranego własnoręcznie chrustu i np: pieczenia kiełbasek. Należy przy tym pamiętać, iż zamek znajduje się na terenie rezerwatu przyrody, a zatem należy zachować ostrożność przy paleniu ognia oraz pamiętać o zbieraniu wyłącznie chrustu i zakazie niszczenia drzewostanu.

Stan zagospodarowania na 1 marca 2007

powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - Zamek "Lipowiec" w Babicach

powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - Zamek "Lipowiec" - kamienny stołp

powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - Zamek "Lipowiec" w Babicach /na pierwszym planie zrekonstruowany drewniany most/

powiększ
Fot. Dariusz Orman - Zamek właściwy - widok z dziedzińca zamku dolnego

powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - Lipowiec. Baszta w zewnętrznym murze obwodowym

powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - Lipowiec. Bastion narożny

powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - Lipowiec. Widok ogólny zamku z kulminacją wzgórza

powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - Umocnienia zamku "Lipowiec"

powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - Wzgórze z zamkiem Lipowiec 

powiększ
Fot. Adam Bednarz - Baszta zamkowa - widok z podnóża wzniesienia

powiększ
Rys. Dariusz Orman - plan zamku Lipowiec

Zobacz także

Babice
Wygiełzów
Rezerwat Lipowiec
Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny i zamek Lipowiec
zamek w Olsztynie
zamek w Smoleniu
zamek w Będzinie
IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony