SOKOLE GÓRY

Już w 1 poł. XIX w. Sokole Góry budziły zainteresowanie badaczy, którzy przeprowadzili wówczas pierwsze gruntowne badania florystyczne tego terenu. W 1936 roku powstał projekt utworzenia koło Olsztyna rezerwatu pod nazwą "Knieja Olsztyńska", jednak dopiero 8 grudnia 1953 r. /Z. M.P.53.A-116.1509; zm.: M.P.63.47.233/ utworzono tu leśny rezerwat o powierzchni 215,95 ha. 

To największy rezerwat przyrody i zarazem największy kompleks lasu naturalnego na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej obejmujący 9 kopulastych wzniesień i skalistych masywów, które tworzą rodzaj gniazda górskiego, wzniesionego przeciętnie z ok. 100 m nad okoliczny teren (ok. 400 m n.p.m.). 
Są to kolejno od zachodu na wschód: 

• Góra Sokola /zw. również Sokolicą ciągnąca się grzbietem o długości około 1 km. W północnej części tego pasma znajdują się m.in. otwory wejściowe do J. Pod Sokolą Górą i J. Studnisko. Dla ułatwienia wędrówki w niektórych miejscach na Sokolej Górze wbudowano w teren stopnie a punkt widokowy na zamek w Olsztynie został zabezpieczony łańcuchami. Południowo-wschodnia odnoga G. Sokolej nosi nazwę Nowej Setki/
• Kamienne Górki /zw. też Kamienna Góra będące niskim nieco odosobnionym wzniesieniem o wysokości 344 m n.p.m. położonym na południe od Góry Sokolej. Nie wchodzą w obszar rezerwatu przyrody/
• G. Setki /wał położony między G. Sokolą a Pustelnicą, przy czym dawniej rozróżniano jeszcze Nowe Setki czyli południowo-wschodnia odnoga Sokolej Góry i Stare Setki czyli południowa odnoga Pustelnicy. W północnej części Setki przechodzącej tu w południowy stok Pustelnicy znajduje się otwór wejściowy J. Urwista/
• G. Pustelnica /najwyższe wzniesienie Gór Sokolich z charakterystyczną wieżą triangulacyjną na szczycie o wysokości 399,4 m n.p.m. lub jak popularnie jest podawane 400 m n.p.m. [starsze mapy podawały również wysokość 402 m n.p.m. - przyp. autora]  W stokach tej góry znajdują się otwory wejściowe do J. Koralowej, J. Olsztyńskiej, J. Wszystkich Świętych oraz Awenu Zygmunta. Południowa odnoga G. Pustelnica nosi nazwę Stare Setki. Według podań ludowych w jeden nieokreślony bliżej dzień w roku na Pustelnicy zbiega się cała zgraja szatanów z ogromnym szumem i hałasem. Te szalone biegi powtarzają się kilkakrotnie/
• G. Puchacz /najdalej na wschód wysunięte wzniesienie Sokolich Gór. W północnych stokach tej góry mieszczą się wejścia do J. Komarowej i J. Maurycego/
• G. Knieja /lub też G. Knieje, skrajny północno-wschodni cypel Sokolich Gór o wysokości 365 m n.p.m. położony na północ od Puchacza już poza terenem rezerwatu/
• G. Donica /leży na południe od Pustelnicy i Puchacza, ale jest dużo niższa od nich i mniej zaznacza się w krajobrazie/
• G. Karzełek /leży na południowy-wschód od G. Donica/
• G. Jodłowa /skrajny południowo-wschodni cypel Sokolich Gór/ 

Znajduje się tu kilkadziesiąt jaskiń i schronisk skalnych [blisko 50 form krasowych tego typu - przyp. autora] z których najsłynniejsze to jaskinie: Maurycego, Pod Sokolą Górą, Studnisko - najgłębsza znana obecnie jaskinia na Jurze, Olsztyńska, Wszystkich Świętych i Koralowa. Obszar ten jest zatem znanym od dawna i eksploatowanym przez poszukiwaczy szpatu największym skupiskiem jaskiń na terenie Wyżyny Częstochowskiej. 

Flora

Podnóże Sokolich Gór porasta bór sosnowy, wyższe partie rezerwatu naturalny las bukowy [buczyna sudecka/karpacka (Fagetum carpaticum) na północnych stokach i buczyna ciepłolubna/naskalna na stokach południowych - przyp. autora] z domieszką jodły, grabu, dębu i lipy. Spotykane są tu również pojedyncze okazy modrzewia polskiego osiągające wiek 150 lat. 
W bogatym gatunkowo poszyciu i runie rosną storczyki (gnieźnik leśny, żłobik koralowy, lilia złotogłów) w kierunku Przymiłowic. pod G. Knieja znajduje się stanowisko chronionego krzewu - kłokoczka południowa, które to stanowisko jest północną granicą występowania tego gatunku. Na północnych stokach w buczynie rośnie żywiec dziewięciolistny. Występują również m.in.: czosnek skalny, pięciornik pagórkowaty, buławniki i konwalia majowa.

Skałki porastają murawy kserotermiczne.

Fauna

Ssaki występujące w rezerwacie: wiewiórka, kuna leśna, sarna, dzik, lis. W związku z występowaniem mnogości schronisk i jaskiń na tym terenie stanowi on również dogodne miejsce dla nietoperzy. Stwierdzono występowanie tu aż 8 gatunków nietoperzy m.in.: nocka Natterera i nocka orzęsionego. Rezerwat ten jest również ostoją nielicznie występujących w kraju ptaków lelków kozodojów. 
Ptaki których występowanie stwierdzono w rezerwacie: dzięcioły, jastrzębie gołębiarze, makolągwy, myszołowy. 
Gady i płazy: padalec, gniewosz plamisty. 
Ponadto w J. Pod Sokolą Górą stwierdzono występowanie chrząszcza będącego reliktem epoki lodowcowej

Nazwa Sokole Góry została nadana przez miejscową ludność i pozwala wnioskować, że niegdyś na wzgórzach znajdowały się gniazda sokołów. Do niedawna zamieszkiwały go również rzadkie w Polsce puchacze o czym świadczy m.in. nazwa G. Puchacz. 
Również ludowe nazwy mają tutejsze uroczyska. 

Zagospodarowanie

Przez rezerwat przebiegają kluczowe jurajskie szlaki piesze w tym: czerwony Orlich Gniazd, czarny Barbary Rychlik i zielony Walk 7 Dywizji Piechoty. W bezpośrednim sąsiedztwie przebiegają też szlaki rowerowe: niebieski Kacpra Karlińskiego, zielony Wokół Olsztyna i czarny Olsztyński oraz szlak konny ze Stajni Biały Borek w Biskupicach. 

Przez rezerwat poprowadzono również żółtą ścieżkę dydaktyczną po rez. Sokole Góry o długości ok. 4 km, z 9 przystankami: 

1. Skała Pielgrzym - należy do nielicznych w tym rezerwacie indywidualnych form skałkowych. Skałki Sokolich Gór są zbudowane z wamienia nieuławiconego, tzw. skalistego, występującego w formie tzw. bioherm pośród wapieni płytowych. Biohermy powstały jako kopulaste nagromadzenia węglanowych szczątków organizmów, głównie gąbek i niektórych bakterii na dnie płytkiego morza w górnej jurze.  W okresie kredy nagromadzenia te zostały asypane młodszymi osadami i zlityfikowane, zamieniając się w wapienie skaliste. W trzeciorzędzie, w warunkach lądowych procesy denudacyjne doprowadziły do odsłonięcia wapieni jurajskich i wypreparowania wapieni skalistych spośród mniej odpornych typów wapieni. W warunkach gorącego i wilgotnego klimatu tego okresu głównym procesem denudacyjnym było krasowienie.
2. buczyna kwaśna niżowa - Sokole Góry w większości pokrywają buczyny, czyli lasy bukowe z domieszką graba i jaworu. Buczyny te występują w kilku odmianach zależnych od gleby, nasłonecznienia i nachylenia zbocza. Buczyna kwaśna charakteryzuje się najuboższym runem. Występuje na stromych stokach spłukiwanych przez ulewne deszcze niesione prze zachodnie wiatry. W tych warunkach następuje płowienie lub bielicowanie gleby nadając im kwaśny charakter. Charakterystycznymi roślinami runa są: kosmatka owłosiona, turzyca pigułkowa, siódmaczek leśny, konwalijka dwulistna, szczawik zajęczy, przetacznik ożankowy i borówka czarna. W niektórych miejscach runo posiada również charakter mszysty.
3. Schronisko w Amfiteatrze - typowy przykład schroniska skalnego, chyli kolejnej formy krasowej, być może pozostałości większego układu tworzącego niegdyś jaskinię. Duże wahania temperatury i wilgotności powietrza sprawiają, że schroniska nie są zasiedlane przez zwierzęta związane stale lub czasowo z jaskiniami. We wnętrzu schroniska można zaobserwować korozyjna mikrorzeźbę ścian wapiennych.
4. Studnia w Amfiteatrze - jedna z typowych ale bardzo ciekawych form krasu. charakteryzuje się pionowym układem i poziomym przekrojem kolistym. Studnia taka powstaje w miejscach dawnego pionowego przepływu wód np. pomiędzy różnymi poziomami jaskini. Studnia w Amfiteatrze łączy obecnie jeden ze szczytów Góry Sokolej z podstawa skałki na jej stoku. Studnia ta utworzyła się jednak w innych warunkach morfologicznych, gdyż szczyt góry był niegdyś dnem leja lub doliny krasowej gromadzącej wody. Wskazuje to, że studnia ta liczy co najmniej kilka, a może nawet kilkadziesiąt milionów lat i powstała w trzeciorzędzie. Mimo zdenudowania terenu otaczającego Górę Sokolą, studnia zachowała swój pierwotny kształt, gdyż  długo była wypełniona innymi osadami, które zostały usunięte dopiero w momencie przebicia dolnego otworu. 
5. buczyna storczykowa 
6. sukcesja wtórna
7. strefa ekotonu
8. Schronisko pośrednie
9. Jaskinia Olsztyńska

Do rezerwatu można dotrzeć z kilku miejsc, np.: z Olsztyna, Zrębic i Biskupic lub tez z parkingu/zatoczki znajdującej się w lesie przy drodze Biskupice - Olsztyn przy zachodniej granicy rezerwatu.

Zobacz również