IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
Rezerwat Parkowe

PARKOWE

Rezerwat krajobrazowy /Z. M.P.57.75.464; zm.: M.P.62.50.247/

Właściciel majątku Wincenty Krasiński ojciec Zygmunta pod wpływem przyjaciela rodziny, wybitnego przyrodnika Antoniego Wagi, około 1854 r. (1853?) nadał obszernym lasom w Dolinie Wiercicy charakter parkowy. W 1907 r. wnuk poety po córce Maryli, Karol Raczyński ówczesny właściciel, zakazał tu wyrębów i ograniczył eksploatację lasu. W 1923 r. ograniczył je jeszcze bardziej, powołał strażnika, a wstęp do lasu był możliwy jedynie za jego pozwoleniem. W 1934 r. utworzono na powierzchni 201 ha, rezerwat dla ochrony źródeł Wiercicy w celu zabezpieczenia dopływu wody do stawów z hodowlą pstrąga. W 1957 r. powołano natomiast rezerwat "Parkowe" na obszarze 153,2 ha, obejmujący źródłowy odcinek dol. Wiercicy po pn.-wsch. skraj lasu. Obecnie rezerwat zajmuje powierzchnię 159,9 ha i ma na celu ochronę najbardziej malowniczej części doliny Wiercy z jej źródłami, różnorodnymi formami skalnymi i jaskiniami. Dolinę porastają tu dobrze zachowane zespoły leśne o charakterze naturalnym w wieku ok. 170 lat. Zespoły te są rozmieszczone strefowo i mozaikowo w zależności od różnorodności ukształtowania terenu, występującego podłoża i specyficznego mikroklimatu.

Lasy należą do 8 zbiorowisk. Można zauważyć tu charakterystyczne dla gór występowanie pięter roślinnych. Najwyżej rosną buczyny zbliżone do naturalnych stanowiące największe zbiorowisko. Są to głównie żyzne buczyny sudeckie na zacienionych, północnych stokach. Zbocza południowe porasta ciepłolubna buczyna storczykowa zaś na stromych zachodnich zboczach kwaśna buczyna niżowa. 
Poniżej, w wąwozach i dolinach występują żyzne lasy grądowe (subkontynentalny grąd odmiany małopolskiej z przewagą dębów, grabów i lip), w obniżeniach terenu mieszane bory sosnowo-dębowe (niewielkie płaty) a najniżej łęgi. 
W runie lasów występuje żywiec dziewięciolistny, czosnek niedźwiedzi i kopytnik pospolity, a w runie kwaśnej buczyny m.in.: wiechlina gajowa, kosmatka owłosiona i borówka czarna. Olbrzymią atrakcję florystyczną stanowi buczyna pomorska (rosnąca w uroczysku Dąbrowa, która jest najdalej na południowy-wschód wysuniętym stanowiskiem) występująca wspólnie z perłówką jednokwiatową, wetlicą samczą i narecznicą samczą. Inną osobliwością jest gatunek mchu Brachythecium reflexum. Jest to jedyne miejsce na terenie Jury, gdzie ta roślina występuje. Typowo górskie gatunki reprezentują: zachyłka Roberta, kokoryczka okółkowa, ciemiężyca zielona, mącznica lekarska, widłak wroniec, narecznica górska, przetacznik górski, czosnek niedźwiedzi, pluskwica europejska, żłobik koralowy i wiele gatunków buławików (buławik czerwony i mieczolistny). Występuje tu również warzucha polska przeniesiona zapewne w sposób sztuczny ze skraju Pustyni Błędowskiej. Rośnie tu również wiele drzew pomnikowych oraz rzadkie storczyki. Z rzadkich roślin tu występujących należy również wymienić: śnieżyczka przebiśnieg, gnieźnik leśny, starzec Fuchsa, kruszczyk szerokolistny. Rzadkie gatunki grzybów reprezentują: smardz stożkowy, smardz jadalny, floagowiec olbrzymi, soplówka gałęzista, mądziak malinowy, sromotnik bezwstydny. 

Z fauny licznie reprezentowane są bezkręgowce (około 550 gatunków) w tym: ginący jelonek rogacz, źródlarka karpacka i skoczkonóg Tetradontophora bielanensis. Żyją tu również: dziki, lisy, sarny, borsuki, kuny leśne, pazie królowej i rusałki. Rzadkie gatunki zwierząt: podkowiec mały, nocek Bechsteina, wydra, siniak dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny, muchołówka białoszyja, minóg strumieniowy czy też mieniak strużnik. 

Idąc od strony Ostrężnika stopniowo zagłębiamy się w dolinę w której przed Źródłami Zygmunta nieopodal drogi, po wsch. stronie wznoszą się skały zwane Diabelskie Mosty, przy których zainstalowano drewniane schody-drabiny ułatwiające wejście na strome, śliskie zbocze. Niestety w trakcie wizyty w 2006 r. z opisanych drabin ułatwiających życie turystom niemal nie pozostał żaden ślad przez co wdrapywanie się po zboczu od południa i zachodu jest znacznie utrudnione [lepiej dostać się do ostańca łagodniejszym podejściem północnym - przyp. autora]. Ich nazwa nadana została podobnie jak innych okolicznych osobliwości przez Zygmunta Krasińskiego przebywającego w 1857 r. w Potoku Złotym. Wysokie na 15 metrów bloki skalne porozcinane są licznymi głębokimi szczelinami. W pobliżu szczytu skałek szczelina o długości około 8 m od góry zaciśnięta jest w rodzaj tunelu. Wobec tak niesamowitych kształtów skał nie sposób było oprzeć się ludzkiej wyobraźni, która w legendach wiąże ich powstanie z pozaziemskimi mocami. Niegdyś przez szczeliny w tej skale przerzucone były drewniane kładki. Z tymi skałkami związana jest akcja oddziału GL-AK pod dowództwem “Twardego” (Stanisława Wencla-juniora) z 9 listopada 1944 r. na Juliana Schuberta (“krwawego Julka”). Po kilku sekundach akcji padło siedmiu niemieckich żołnierzy i czterech granatowych policjantów (Polaków w służbie okupanta) w tym “Krwawy Julek”, kat ziemi częstochowskiej z Żarek. 

W okolicznych lasach w latach 1942-45 walczył oddział AK pod dowództwem "Ponurego" kpt. Jerzego Kurpińskiego wchodzący w skład II Bat. 27 pp A.K. i który brał udział w akcji "Burza". O działalności tego oddziału wspomina pomnik wykonany z bryły ostańca z wmurowana płyta pamiątkową stojący przy parkingu nieopodal Diabelskich Mostów i Źródeł Zygmunta.

Za dużym parkingiem znajdują się Źródła Zygmunta - nazwane przez Zygmunta Krasińskiego na cześć swego syna, również Zygmunta. Jest to duże wywierzysko (około 30 litrów na sekundę) jednak ilość czynnych wypływów źródeł Zygmunta zmienia się na przestrzeni lat (osobiście pamiętam lata gdy woda sączyła się wyłącznie z podnóża skał a w innych latach woda tryskała z licznych wyżej położonych szczelin skalnych tworząc kaskady). Aktualnie przyjmuje się, że woda wypływa z 10-ciu szczelin. Dzięki dobremu natlenieniu wody oraz niskiej temperaturze w wodach źródlanych zachowała się specyficzna fauna. Żyją tu m.in. liczne wypławki kątogłowe (D. Conocephala), larwy jętek oraz ślimak źródlarka karpacka. W źródle tym do niedawna żyły relikty epoki lodowcowej - wypławek alpejski (C. Alpina) i źródlarka karpacka, których lokalna populacja wyginęła na skutek zaniku wypływów zasilających górną misę źródliska w 1988 r. W zimnych wodach Wiercicy występują również kiełż zdrojowy (Cammarus pulex). 

Kilkaset kroków dalej od Źródła Zygmunta na północny-zachód znajduje się źródełko nazwane przez poetę Źródłem Elżbiety na cześć przedwcześnie zmarłej córki. Źródła te stanowią największy system wywierzysk na obszarze zlewni rzeki Wiercicy, która stąd bierze swój początek. Dalej za źródłami pokaźny potok malowniczo meandruje doliną uchodząc do pierwszych stawów na terenie pstrągarni. Piaszczyste łachy w korycie rzeki nieco poniżej źródeł porasta zespół roślinny złożony z rzeżuchy gorzkiej, mięty wodnej i endemicznej warzuchy polskiej wprowadzonej tu sztucznie celem ratowania populacji tego gatunku. Poniżej pstrągarni Wiercica rozlewa się w malownicze, śródleśne jeziorka (jeden z najbardziej malowniczych to Staw Zielony pokryty roślinami wodnymi).

Na zach. od parkingu przy Źródłach Zygmunta przy drodze do Zrębic (po jej pn. stronie) stoi charakterystyczna grupa skał zwana Bramą Twardowskiego (nazwę tę nadał podobnie jak w całej okolicy Zygmunt Krasiński) o charakterystycznej bramie-oknie. 

Nieco poniżej źródeł pojawiają się pierwsze rozlewiska, za którymi na dużej polanie znajduje się Pstrągarnia Raczyńskich. Stąd zaczął się tryumfalnych pochód pstrąga tęczowego na stoły całej Europy. Pierwsze stawy powstały za Krasińskich. Dalsze stawy powstały w przysiółku Złotego Potoku - Piszczkowo w 2 poł. XIX w. z inicjatywy hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Sprowadził on z Litwy inż. Michała Girdwoynia który wybudował pstrągarnię z 22 stawami rybnymi sięgającymi głębokości 4 metrów o łącznej powierzchni lustra wody 132 tys. m2. Pstrągarnia ta była jedyną wówczas na terenie nie tylko Królestwa Polskiego ale również pierwszym i największym pstrągowym gospodarstwem rybackim w kontynentalnej Europie. Stawy o grawitacyjnym przepływie źródlanej wody sprzyjały hodowli. Na terenie pstrągarni wybudowany został również budynek wylęgarni pstrąga o pow. 160 m2 wyposażony w koryta wylęgowe typu kaskadowego (obecny budynek gdzie prowadzona jest sprzedaż ryb). W 1881 r. do tutejszej pstrągarni sprowadzono z Ameryki pierwszą partie ikry pstrąga tęczowego. Transport ikry zapakowanej w wilgotny mech obłożony lodem i papierem oraz zapakowany w drewniane skrzynie eskortował senator Stanów Zjednoczonych Ameryki na cześć którego, Raczyński zmienił nazwę jednego ze stawów o nazwie Staw Gorzkich Łez na Amerykan. W tutejszej wylęgarni w obecności ówczesnego Ministra Rolnictwa i zaproszonych gości nastąpiło zapłodnienie ikry i wkrótce pierwszy wylęg. Niebawem asortyment hodowanych tu ryb został rozszerzony o pstrąga strumieniowego, jeziorowego i tęczowego, łososia kalifornijskiego, węgorze, karpie polskie i królewskie oraz liny i brzany. pozyskiwana w Złotym Potoku ikra pstrąga tęczowego była eksportowana do niemal wszystkich krajów Europy. W związku z rozwojem eksportu ikry w pstrągarni wybudowana została lodziarnia, w której gromadzono lód z okresu zimowego. W 1908 r. rozszerzono hodowle o karpia i sandacza, a liczba stawów wzrosła do 46 sztuk o łącznej powierzchni lustra wody na poziomie 336 tys. m2. W tym czasie wybudowany został domek stróżów stawowych naprzeciw Skały z Krzyżem, który ostatecznie jeszcze przed II wojna światową został rozebrany. Jedna z hodowanych tu odmian albinotycznego pstrąga zyskał przydomek "złoty pstrąg ze Złotego Potoku". Niektóre stawy na pstrągarni mają swoje nazwy nadane im jeszcze w 1881 r. Są to Staw Zygmunt, Staw Świętokrzyski, Staw Szmaragdowy. Po 1945 r. Pstrągarnię znacjonalizowano (PGR). W 2005 r. Agencja Własności Rolnej skarbu Państwa sprzedała Pstrągarnię długoletniemu dzierżawcy Panu Markowi Piszczale. 

Nad pstrągarnią wznosi się zabytkowy drewniany budynek dawnego schroniska PTT - "Góralówka Pstrąg". Został on wzniesiony na działce leśnej w 1935 r. przez górali sprowadzonych przez hrabiego Karola Raczyńskiego z przeznaczeniem na siedzibę I Schroniska Jurajskiego i złotopotockiego oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, którego członkiem i wiceprezesem był hr. Raczyński. Po wyburzenie przez hr. Stefanię Raczyńską domku stróżów stawowych przy Skale z Krzyżem, przeniesiono tymczasowo na parter tego budynku rodzinę nadzorcy stawowego. Piętro nadal pełniło funkcję schroniska. Powyżej domu przy 300-letnim dębie "Bartuś" powstał sad i ogród. W okresie II wojny światowej "góralówka"  pełniła funkcje miejsca przerzutowego dla osób ukrywających się przed okupantem, w tym również uczestników Powstania Warszawskiego. Do 9 listopada 1944 r. w podsufitce ganku przechowywana była broń wykorzystana później przez oddział AK pod dowództwem "Twardego" w udanej zasadzce na kata miejscowej ludności, hitlerowskiego żandarma z Żarek - Juliana Schuberta zwanego "krwawym Julkiem". Wyrok wykonano przy "Diabelskich Mostach". Do 1946 r. domek posiadał balkon nad gankiem. Po wojnie "góralówka" i Pstrągarnia zostały włączone do utworzonego Państwowego Gospodarstwa Rolnego.  W 1947 r. po remoncie zakwaterowano w nim na piętrze dwie rodziny. Po powstaniu Wojewódzkiego Ośrodka Postępu Rolniczego w Złotym Potoku domek służył jako biuro. W l. 80. XX w. wybudowano nowy budynek wylęgarni, gdzie przeniesiono biuro a budynek "góralówki" na kilka lat opustoszał. Po tym czasie został wyremontowany i WOPR umieścił tu kuchnię przykładową wiejskiego gospodarstwa domowego, zmieniając nazwę na "domek Pstrąg". Po zmianie nazwy WOPR na ODR i przeniesieniu siedziby z pałacu w Złotym Potoku do Częstochowy ODR przeznaczył drewniany domek na budynek socjalny wynajmowany na cele noclegowe. W 1999 r. ODR zerwał stary gont z dachu domu i pokrył go papą. Od tej pory domek nie jest użytkowany. 

Na wschód przy drodze skała z charakterystycznym zwieńczeniem od którego uzyskała nazwę to Skała z Krzyżem

W centrum rezerwatu znajduje się około 30 ha bezleśnych terenów z dużymi stawami. Najpiękniejszy z nich to Staw Nocy Letniej zwany również Zielonym - jeden z systemu stawów zaporowych utworzonych w górnym biegu Wiercicy. Nazwa Staw Nocy Letniej została mu nadana przez Zygmunta Krasińskiego. Druga nazwa wywodzi się od koloru wody zabarwionej na zielono od występujących tu glonów i sinic. Staw ten przepięknie zmienia kolory i swój wygląd w zależności od pory roku. Legenda zaś mówi, że zapamiętuje on ludzkie twarze, a letnia nocą w poświacie księżyca odtwarza ich wizerunki. Staw był również miejscem rytualnym dla plemienia zamieszkującego pobliskie "Osiedle Wały" [za tablicą informacyjną przy stawie - przyp. autora]. Na powierzchni tego stawu pływają liście i kwiaty grzybieni białych i grążeli żółtych. Jest również ostoja ptactwa wodnego oraz płazów.

Obok Stawu Zielonego wznosi się zabytkowy młyn wodny Kołaczew z przełomu XIX i XX w. Młyn ten został ujęty jako jeden z zabytków Szlaku Architektury Drewnianej. Stanowi on jeden z przykładów gospodarczego wykorzystania siły Wiercicy. Wiadomo, że na rzece tej już w 1473 r. działało wiele drewnianych młynów wodnych. Nazwea wywodzi się od kołatania koła wodnego lub obrzędowego pieczywa pszennego - "kołacza". Obiekt jest jednym z najstarszych młynów Złotego Potoku i ostatnim zachowanym młynem z zainstalowana turbiną Peltona. Na mapie "Karta Królestwa Polskiego" z 1839 r. w miejscu niniejszego młyna został zaznaczony starszy i mniejszy młyn. W 1859 r. wg "Inwentarza Dóbr Złoty Potok" w tym miejscu istniała również olejarnia. Z kolei w 1807 w pobliżu młyna zlokalizowana była fryszerka "Piec", przetapiająca surowiec żelazny na żelazo sztabowe. W czasie II wojny światowej młyn Kołaczew nakazem władz okupacyjnych został zamknięty dla miejscowej ludności i był wykorzystywany na przemiał dla wojska. Po wojnie został znacjonalizowany i przejęty przez Gminną Spółdzielnię Produkcyjną w uzytkowanie. W 1956 r. zdemontowano koło wodne a młyn zelekryfikowano. 

Nieopodal młyna Kołaczew znajduje się Źródło Spełnionych Marzeń. Ta nazwę nadał mu Zygmunt Krasiński, który przebywał tu wraz z rodziną latem 1857 r. Nazwa miała się wywodzić od legendy, która mówi, że źródła te spełniają marzenia. Wody wydobywające się ze źródła zaliczane są do pierwszej klasy czystości, dlatego nie należy się dziwić, że zamieszkuje je reliktowy Kiełż Zdrojowy - mały skorupiak podobny do krewetki, który żył w epoce lodowcowej. o źródle krąży legenda: "W sercu źródła prośbę zamień na zielony, szklisty kamień. Kiedy rzucisz go za siebie Spełni prośba się dla Ciebie". Ten tajemniczy zielony kamień przy źródle to żużel z pieca - pozostałość wytopu rudy darniowej. Kolor zielony wynika z domieszki malachitu z ziemi. Z uwagi, że ze źródła korzystali niegdyś harcerze przyjęła się również druga nazwa Źródło Obozowe. Temperatura wody w tym źródle wynosi około 8 st. C. Obok kiełża w wodach źródła Spełnionych Marzeń występują również reliktowe wypławki, należące do robaków płaskich. Nieco poniżej źródła dogodne warunki życiowe znalazła górska roślina - lepieżnik biały.

Na początku bezleśnej enklawy, na wsch. zboczu doliny wznosi się grupa słabo widocznych, wysokich skałek. Na ich powierzchni szczytowej znajdują się dość dobrze zachowane ślady dużego grodziska zwanego “Osiedle Wały”

W rezerwacie poznano około 10 większych jaskiń, z których wyróżnić należy Jaskinię Niedźwiedzią zwana zwykle Grotą Niedźwiedzią z filarem skalnym.

Na szczycie wyniosłej Skały Parkowej wznoszącej się ponad Źródłem Spełnionych Marzeń stoi obelisk mjr Jana Wrzoska. Upamiętnia on miejsce śmierci majora Jana Wrzoska w dniu 3 września 1939 r. dowódcy 7 Dywizji piechoty Armii Kraków, byłego szefa polskiej ekipy olimpijskiej na Olimpiadzie w Berlinie w 1936 r. oraz I mistrza Polski w strzelaniu z karabinku sportowego. Major został pochowany na cmentarzu w Złotym Potoku u stóp Wilczej Góry wraz z polskimi żołnierzami, którzy polegli w kampanii wrześniowej.

W 2004 r. równolegle do drogi Janów- Żarki w rezerwacie "Parkowe" wybudowano ścieżkę rowerowo-pieszą, ułatwiającą poruszanie się po parku z pominięciem konieczności poruszania się ruchliwa drogą biegnącą wzdłuż całej doliny. 

powiększ
Plan rez. "Parkowe", rys. D. Orman

powiększ
Łabędzie na Stawie Amerykan, fot. D. Orman

powiększ
Staw Amerykan, fot. D. Orman

powiększ
Omszone skały powyżej J. Niedźwiedziej, fot. D. Orman

powiększ
Wejście do rez. "Parkowe" od Złotego Potoku, fot. D. Orman

powiększ
Mostek koło Kołaczewa, fot. D. Orman

powiększ
Skały z J. Niedźwiedzią, fot. D. Orman

powiększ
Skały z J. Niedźwiedzią, fot. D. Orman

powiększ
Skały koło J. Niedźwiedziej, fot. D. Orman

powiększ
Staw Amerykan - widok od płd-wsch, fot. D. Orman

powiększ
Skały w lesie, fot. D. Orman

powiększ
Staw Amerykan, fot. D. Orman

powiększ
Staw Amerykan, fot. D. Orman

powiększ
Kaczki w rez. "Parkowe", fot. D. Orman

powiększ
Flora rez. "Parkowe", fot. D. Orman

powiększ
Budka lęgowa w rez. "Parkowe", fot. D. Orman

powiększ
Pstrągarnia, fot. D. Orman

powiększ
"Brama" w ostańcu Brama Twardowskiego, fot. D. Orman

powiększ
Wiercica u Źródeł Zygmunta, fot. D. Orman

powiększ
Staw Zielony/Sen Nocy Letniej, fot. D. Orman

więcej zdjęć>>

Zobacz również

Złoty Potok
Ostrężnik
Osiedle Wały
J. Niedźwiedzia
IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony