IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
Pilica - rys miejscowości

PILICA

Historyczne miasto w powiecie zawierciańskim (2100 mieszk. w 1998), położone w centralnej części Płaskowzgórza Częstochowskiego, w dol. Pilicy, której obfite źródła znajdują się tu i w najbliższej okolicy (3 km na pd.-zach.). Lokalny ośrodek handlowo-usługowy. 

W dawnych wiekach zwana "Pilcza" a później "Pilca"

1227 - w dokumencie księżnej Grzymisławy znajduje się pierwsza wzmianka o osadzie, która pierwotnie leżała prawdopodobnie na wzgórzu zwanym Górą św. Piotra odległym o ok. 1 km na wsch. od dzisiejszej (tzw. Stara Pilica). Jeszcze wcześniej istniało w pobliżu przed- lub wczesnohistoryczne grodzisko. Prowadziła tędy droga z Krakowa do Kalisza zwana później (w 1432) Drogą Królewsko-Krakowską.

1297 - król czesi Wacław walcząc o koronę polską z Władysławem Łokietkiem zajął zamki pilecki (prawdopodobnie w Smoleniu), wiślicki i lelowski.

1325-27 – budowa kościoła św. Jana Chrzciciela.

ok. połowa XIV w. (lub 2 poł. XIV w.) - Toporczykowie-Pileccy lokują nową Pilicę na obecnym, dogodniejszym miejscu i nadają jej prawa miejskie. Nie znamy czasu i okoliczności lokacji miasta. Można przypuszczać, że był to ten czas lokacji, gdyż w 1394 w zapiskach sądowych występuje Adam mieszczanin pilecki, a zapiski z 1413 r. podają już wprost "miasto Pilica". Był to ośrodek feudalnych dóbr książęcych. Prawdopodobnie wówczas w pobliskim Smoleniu wybudowali oni murowany zamek w miejscu drewnianego. Pilica nie posiadała murów miejskich, nie uzyskała też większego znaczenia, silnie rozwinęło się tylko rzemiosło.

XV w. – rycerski ród Toporczyków – Pileckich zbudował na wzgórzu nad osadą zamek. Z rodu tego wywodziła się Elżbieta, córka Ottona Pileckiego, trzecia żona Władysława Jagiełły. Królową upamiętnia rosnąca przy zamku lipa (jedna z najstarszych w Polsce). W tym czasie rzemiosło pilickie dochodzi do największej świetności.

12 kwiecień 1422 - biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki podniósł kościół św. Jana Chrzciciela do godności prepozytury dzięki hojnemu uposażeniu przez Elżbietę Pilecką

XVI w. – budowa kościoła Marków (św. św. Stanisława i Walentego)

1577 r. - Anna z Pileckich odstąpiła całą posiadłość kasztelanowi oświęcimskiemu Wojciechowi Padniewskiemu ale sprawa ostatecznego nabycia dóbr pilickich ciągnęła się aż do 1601 r

XVII w. – przebudowa kościoła św. Jana Chrzciciela

1601 – budowa kaplicy grobowej Padniewskich przy kościele parafialnym przez włoskiego architekta Kaspra Fodige z Mesocco

1602-1610 – na miejscu dawnego zamku kasztelan oświęcimski, Wojciech Padniewski rozpoczął budowę  pałacu. Po jego śmierci budowę kontynuował jego syn Stanisław, kasztelan dybowski.

24 luty 1611 - syn Wojciecha, Stanisław Padniewski ufundował przy kościele parafialnym w Pilicy kolegiatę. Ustanowił przy niej również godność prałatów i kanoników. Fundator nadał również kapitule herb. Wkrótce biskup Piotr Tylicki nadał prepozytowi w Pilicy władzę nad dekanatami lelowskim i wolbromskim.

1611-13 - pałac został najechany, ograbiony z kosztowności i był okupowany przez Samuela podstolego krakowskiego i Seweryna Dębińskich

ok. 1612 - przebudowa kościoła parafialnego

1613 - umiera Stanisław Padniewski i zostaje pochowany w miejscowej kolegiacie.

28 lutego 1613 - prawowici spadkobiercy majątku po zmarłym Stanisławie Padniewskim, stryjeczni bracia - Filip, Marcin i Wojciech nie mogąc uporać się z grabieżcami sprzedali dobra pilickie księciu Jerzemu Zbaraskiemu za 35 tys. florenów. Ten ostatecznie zakończył budowę pałacu.

ok. 1620 - prawdopodobnie powstają wówczas pierwsze fortyfikacje pałacu wg projektu Andrea dell'Aqua

1631-32 - po śmierci Jerzego Zbaraskiego właścicielem Pilicy na krótko został Konstanty Wiśniowiecki, wojewoda kijowski.

1630 – budowa kościoła szpitalnego św. Jerzego

1632 - dobra pilickie i smoleńskie wniosła w posagu wojewodzie mazowieckiemu Stanisławowi Warszyckiemu z Dankowa Helena Wiśniowiecka, córka Konstantego.

1651 - Stanisław Warszycki został kasztelanem krakowskim i wówczas wyremontował lub rozbudował wcześniejsze założenie obronne albo wybudował od podstaw potężne fortyfikacje bastionowe z kamienia stanowiące doskonały przykład ówczesnej techniki militarnej

1/2 września 1655 - rozpoczęło się zdobywanie fortalicji w Pilicy. Została ona zajęta przez Szwedów po wycofaniu się lub poddaniu pozostawionej małej załogi. Obiekt ten został zrabowany i stał się siedzibą najeźdźcy pod dowództwem Lindorna oraz bazą wypadową na liczne rozboje i rabunki
Podczas najazdu szwedzkiego wszystkie domy wokół rynku o wymiarach 90x90 m wraz z ratuszem spłonęły i zostały zrównane z ziemią. Odbudowa zabudowy rynku po tych wydarzeniach nie nawiązała już do dawnych wymiarów głównego placu miasta oraz sieci ulic.

13 grudnia 1655 - Szwedzi na zamku w Pilicy ogłosili uniwersał skierowany do starostów i dziedziców w starostwach: oświęcimskim, zatorskim i żywiecki, aby przygotowano kontrybucje na dzień 21 grudnia tegoż roku

styczeń 1656 - po powrocie króla do kraju zamek w bliżej nieokreślonych okolicznościach powrócił w ręce Warszyckiego

1656 - Warszycki gościł w pałacu króla Jana Kazimierza z królową Marią Ludwiką

1657 - Stanisław Warszycki zamierzał postawić w Pilicy kościół i klasztor Reformatów

1700 – budowa barokowej kaplicy św. Józefa przy kościele św. Jana Chrzciciela

XVIII w. - Maria z Wesslów Sobieska oraz jej bratanek Teodor Wessel przebudowują zamek-pałac, a ponadto Teodor zakłada obszerny park wokół pałacu.

1701 - budowa kaplicy św. Krzyża przy kościele św. Jana Chrzciciela

1704 - jedynym dziedzicem Pilicy staje się również Stanisław Warszycki, ale miecznik łęczycki. 

1705 - po raz drugi Szwedzi zajęli pałac i okupowali go przez 34 tygodni dokonując znacznych zniszczeń

22 wrzesień 1730 - Emerencjanna, żona Ludwika Pocieja wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego, ostatnia z domu Warszyckich, pani na Pilicy, sprzedała ten majątek Marii Józefie z Wesslów Sobieskiej małżonce Konstantego Sobieskiego.

1731 - Maria z Wesslów Sobieska założyła tu główną rezydencję i okazały dwór. Rozpoczęła również przebudowę dotychczasowego zamku w okazały pałac. Ona to nakazała wzbogacić mury renesansowymi filarami i rzeźbami oraz zleciła wykonać wspaniały taras. Wówczas zniwelowano od strony wschodniej bastiony umożliwiając tym samym założenie ogrodu włoskiego i parku z fontanną. Całość otoczono wieńcem lip.

1734 - Maria Józefa przyjmuje tu króla Augusta III  w drodze z Krakowa do Częstochowy

1746 – żona królewicza Konstantego Sobieskiego, Maria z Wesslów Sobieska, właścicielka Pilicy, ufundowała klasztor i kościół Reformatów, finalizując niejako plany Stanisława Warszyckiego sprzed niemal stu lat 

1751 - Maria Józefa z Wesslów, wdowa po królewiczu Konstantym Sobieskim sprzedaje Pilicę wraz z licznymi wsiami swemu synowcowi gen. Teodorowi Wesslowi, późniejszemu Podskarbiemu Wielkiemu Koronnemu. Niestety ten zadłużył majątek do tego stopnia, że cały majątek ostał rozdzielony na 86 wierzycieli

2 połowa XVIII w. – dobudowanie do klasztoru Reformatorów dziedzińca odpustowego z bramą i kaplicami.

1760 - August III ustanawia jarmark mający trwać cztery tygodnie! Spowodowało to znaczne ożywienie gospodarcze i handlowe miasta.

koniec XVIII w. – budowa dzwonnicy przy kościele parafialnym i zawieszenie dzwonów z 1533, 1770 i 1771.

XIX w. - dobudowanie przy pałacu dwóch oficyn i portierni przy bramie pałacowej. Pilica zaczyna się rozwijać gospodarczo

1802 - Bank Berliński sprzedał Pilicę Teodorze Kownackiej

początek XIX w. – powstaje manufaktura sukienna

1809-30 - Pilica była siedzibą władz powiatu

1810 - dziedziczka Kownacka gościła w pałacu przejeżdżającego do Krakowa króla saskiego Fryderyka Augusta, księcia warszawskiego

1829 - Bank Berliński, który uzyskał Pilicę na drodze zamiany z Teodorą z Dąbrowskich za dobra Regnów w powiecie Rawskim, dobra pileckie sprzedał krakowskiemu senatorowi Józefowi Skorupce. 

1846 – W pałacu runął dach na skutek przegnicia konstrukcji dachu niszczejącej z powodu sprzedaży miedzianego dachu przez pilickich kupców i zastąpienie go mniej trwałym gontem. 

Budowa murowanej kaplicy w ogrodzie klasztornym

2 połowa XIX w. – przebudowa kościoła szpitalnego św. Jerzego. Podupadł przemysł, spłonęła fabryka sukna.

1851 - dobra pilickie nabył Krystian [Christian] August Moes - niemiecki przemysłowiec, który uratował pałac od kompletnej ruiny. On to w l. 50-tych XIX w. odbudował zniszczony dach i sufity oraz częściowo zrekonstruował wystrój wnętrz pałacowych. W mieście zaś założył browar, młyn parowy i gorzelnię, a w pobliskich wsiach: Wierbce - papiernię, Sławniowie - fabrykę kortu i sukna.

1862 - Pilicę zamieszkiwało 3.524 osoby w 314 domach.

27/28 lipca 1865 - w nocy w piekarni wojskowej nad Pilicą wybuchł wielki pożar, który zniszczył zabudowania miasta, a ponad 1000 ludzi pozbawił dachu nad głową. Przyczynił się on również, że bezcenne dokumenty miejskie, które częściowo ocalały zostały przekazane do składowania w różnych miastach. 

1869 (1878 ?) – utrata praw miejskich

1872 - po śmierci Moesa rodzina wyprowadziła się z pałacu do Sławniowa a później Wierbki i pałac ponownie zaczął niszczeć

1874 - Moesowie odsprzedali pałac Leonowi Epsteinowi. 

1876 – przebudowa i rozbudowa pałacu. Leon Epstein zmodernizował budynek, a fortyfikacje obłożył okładzinami z cegły i ozdobił wieżyczkami. Ponadto urządził na nowo zaniedbany park i sad owocowy oraz zbudował okazałe oranżerie. Epstein przyczynił sie także do wyrębu okolicznych lasów jednak ostatecznie odsprzedał Pilicę Karolowi Brzozowskiemu.

1894 - dobra pilickie uzyskał Zdzisław Puchała 

koniec XIX w. – w mieście uruchomiono olejarnię, słodownię i młyn parowy.

1908 - po śmierci Zdzisława Puchały jego żona Pelagia z Dziwulskich sprzedała dobra pilickie Kazimierzowi Arkuszewskiemu h. Jastrzębiec

26 listopada - 13 grudnia 1914 - wojska austriackie na zamku rozmieściły artylerię skąd ostrzeliwały pozycje wroga usytuowane po drugiej stronie Pilicy

1918 - kasacja kolegiaty w Pilicy

lata 1918 – 1939 – założono tu fabrykę wódek i drożdży, garbarnię, papiernię, elektrownię, krochmalnię i tartaki. Nadal funkcjonował tu młyn parowy. Wszystkie te zakłady należały do właścicieli Pilicy - Arkuszewskich.

1929 - powstaje Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, jeden z największych zakładów w Pilicy

1939 - pożar kościoła św. św. Piotra i Pawła w Starej Pilicy. 

5 września 1939 - ok. godz. 13 trzech żołnierzy Wehrmachtu w celu spowodowania prowokacji oddało kilka strzałów na wałach zamkowych. W ich wyniku w różnych punktach miasta gdzie stacjonowały wojska niemieckie rozpoczęła się strzelanina zakończona pacyfikacja miasteczka i zabiciem trzech jego przypadkowych mieszkańców

30 marca - 11 kwietnia 1941 - wojska niemieckie w wyniku koncentracji swych sił przed atakiem na wschód zajęły kilka punktów w Pilicy w tym zamek jednak po kilkunastu dniach pobytu opuścili miejscowość w obawie przed epidemia tyfusu

grudzień 1942 - wiosna 1944 - na zamku pilickim stacjonował niemal bez przerwy pluton zmotoryzowanej żandarmerii - tzw. Gandarmerie Mot-Zug 63 pod dowództwem lejtnanta von Kreske liczący od 20 do 30 osób. W czasie funkcjonowania w pałacu tego plutonu na jego murach wywieszona została wielka hitlerowska flaga ze swastyka na czerwonym tle. W wyniku brutalnej działalności tych oddziałów lochy zamkowe zapełniały się ludnością z powiatów miechowskiego, olkuskiego i zawierciańskiego na których działał Mot-Zug. Późnymi wieczorami (ok. 21 godz.) odbywały się masowe egzekucje jeńców pod murami zamku. Ogólnie straconych zostało tu ok. 80 Polaków i ok. 70 Żydów

1944 - Pilica administracyjnie przynależy do powiatu lelowskiego

kwiecień - grudzień 1944 - na pilickim zamku stacjonowały 4 kompanie "własowców" - wojska kolaboranckie zorganizowane przez byłego generała Armii Czerwonej - Andrieja Własowa

11 lipca 1944 - żandarmi Mot-Zugu przywieźli na zamek w Pilicy trzech rannych żołnierzy ze słynnej formacji do zadań specjalnych AK "Parasol" z Warszawy, którzy nieco wcześniej uczestniczyli w Krakowie w akcji na dowódcę SS i policji w GG gen. Wilhelma Koppego. Następnego dnia konwojowani przez silną eskortę zostali przewiezieni do więzienia Montelupich w Krakowie gdzie zostali zamordowani

18 marca 1945 - dow. grupy AL kpt. Aleksandra Gryszczuka ps. "Newski" wraz z innymi 82 żołnierzami radzieckimi, którzy zginęli w czasie akcji wyzwoleńczej zostali uroczyście pochowani w zbiorowej mogile w parku zamkowym

19 i 20 lutego 1948 - ze zbiorowej mogiły żołnierzy radzieckich dokonano ekshumacji a ciała poległych przewieziono na cmentarz do Olkusza. 

1946 - kilka sal w pałacu przystosowano pod prowadzenie zajęć lekcyjnych jako tymczasowe pomieszczenia szkolne

pocz. 1947 - Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych przyznało pałac Towarzystwu Gniazd Sierocych w Krakowie

wrzesień 1948 - Towarzystwo Gniazd Sierocych z Krakowa uruchomiło tu Państwowy Dom Dziecka

1957-82 (85?) - w pałacu mieścił się Państwowy Młodzieżowy Zakład Wychowawczy dla chłopców a później Wojewódzki Ośrodek Kultury. Niestety brak generalnego remontu budynku spowodował dalsze niszczenie murów.

1960-62 - pierwsza po wojnie konserwacja wnętrz pałacowych

1975 - wybudowano nowy zakład mleczarski należący do Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej oraz oczyszczalnię ścieków dla miasta, co zdecydowanie poprawiło jakość wód rzeki Pilicy.

od 1982 - pałac został opuszczony

1985 - w pałacu trwał remont połączony z badaniami archeologicznymi przynoszącymi rewelacyjne odkrycia - m.in. średniowiecznych nieznanych dotąd fundamentów

od 1989 - pałac zakupiła Barbara Piasecka-Jonson, która rozpoczęła długo oczekiwany remont zabytku. Niestety w międzyczasie znaleźli się prawowici właściciele. Po wielu sprawach sądowych inwestor wycofał się przez co pałac ponownie zaczął niszczeć.

1994 - odzyskanie praw miejskich

kwiecień-lipiec 2002 - w mieście miał miejsce wielki remont Rynku. Podczas prac wycięto stare drzewa, pozostawiając przedwojenną lipę. wymieniona została nawierzchnia i podziemna infrastruktura. Prace remontowe pozwoliły odkryć nowe nieznane dotąd fundamenty i odtworzyć dawną lokalizację miasta. Prowadzone równocześnie wykopaliska przyniosły nowe znaleziska, m.in. grosze koronne króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz kafle piecowe.

Warto zobaczyć:

Pilica jest położona w dolinie rzeki o tej samej nazwie nieopodal  jej źródeł. Otaczają ją wzgórza Wyżyny Częstochowskiej, z których roztacza się malowniczy pejzaż miasteczka

Pilica posiada zabytkowy układ urbanistyczny do niedawna uważany za pochodzący z okresu lokacji miasta z centralnie położonym dużym Rynkiem oraz wychodzącymi z jego narożników ulicami. Dzięki przeprowadzeniu remontu rynku w 2002 roku okazało się jednak, że w ciągu wieków zarys rynku w znacznym stopniu się zdeformował, głównie w wyniku najazdu szwedzkiego, podczas którego wszystkie domy w rynku wraz z ratuszem zostały zrównane z ziemią. Obecnie po remoncie na Rynku rośnie jedna  przedwojenna lipa i 16 nowo nasadzonych głogów ozdobnych. Nawierzchnię rynku wykonano z kostki krakowskiej imitującej bruk, a w 40%  z fragmentów starego, oryginalnego bruku. Wkrótce pojawią się studnia i żeliwne ławki. Dzięki temu, że remont pozwolił na ustalenie pierwotnej lokalizacji rynku w płycie odtworzono tą lokalizację i układ dawnych ulic (pierwotny rynek miał wymiary 90x90 m). Na płycie rynku zaznaczono również fundamenty ratusza, przy których znajdzie się tablica informująca o jego historii i wykopaliskach.

Zamek-pałac z rozległym parkiem

Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela

Kościół i klasztor Reformatów

W Zarzeczu (po wsch. stronie rzeki Pilicy) wznoszą się ruiny kościoła Marków

Przy ul. Krakowskiej, nieopodal Rynku stoi kościół szpitalny św. Jerzego

W tzw. Starej Pilicy na wzgórzu stoi murowana zakrystia pozostałość po kościele św. św. Piotra i Pawła. W pobliżu widnieją ślady po grodzisku. Przypuszcza się, że w tej okolicy znajdowała się pierwotna osada.

Źródła rzeki Pilicy.

Na rzece Pilicy sztuczny zbiornik wodny za którym zakład mleczarski i kirkut żydowski

W Rynku (pl. Mickiewicza) leży głaz pamiątkowy ku czci ofiar faszyzmu hitlerowskiego.

Dwa pomniki przyrody. Pierwszy stanowi kompleks drzew obok budynku dawnego kościoła św. Piotra i Pawła na wzgórzu w Starej Pilicy natomiast drugi - skupisko drzew w parku przypałacowym (nr 203-1932)

Herb Pilicy
Herb Pilicy

powiększ
Kościół św. Jana Chrzciciela w Pilicy, fot. J. Wesołowski

powiększ
Kościół parafialny w Pilicy, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Pilica - fronton pałacu, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Pilica - front bastionowy od zach., fot. Z. Bereszyński

powiększ
Droga do d. kościoła św. Piotra i Pawła w Pilicy - fot. B. Pawlica

powiększ
Drewniana dzwonnica k. kościoła św. Piotra i Pawła - fot. B. Pawlica

powiększ
Okolice Pilicy i Smolenia. W centrum kadru - zespół pałacowo-parkowy w Pilicy, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Okolice Pilicy i Smolenia. W ciągu wzgórz na horyzoncie, drugie od lewej - wzgórze zamkowe w Smoleniu, fot. Z. Bereszyński

Zobacz także

pałac z bastionami
kościół św. Jana Chrzciciela
ruiny kościoła Marków
kościół szpitalny św. Jerzego
kościół św. Piotra i Pawła
klasztor Reformatów
grodzisko w Pilicy
zamek w Smoleniu

Lelów
Smoleń
Wolbrom

Elżbieta Pilecka
Otton z Pilicy
Stanisław Warszycki
IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony