OLKUSZ - dzieje górnictwa olkuskiego

700 - 400 p.n.e. - eksploatacja złóż

XI w. - już za pierwszych Piastów Olkusz otrzymał przydomek “srebrnego miasta”. Stąd pochodziło srebro monet piastowskich. (Kazimierz Wielki podniósł rangę osady górniczej do miasta?). Być może, że już Bolesław Chrobry bił srebrne monety z tutejszego wydobycia.

1257 - pierwsza wzmianka - Bolesław Wstydliwy przeznaczył dochody z kopalń olkuskich dla klasztoru Klarysek w Skale

1374 - Elżbieta Łokietkówna, siostra Kazimierza Wielkiego i matka króla Ludwika Węgierskiego, w którego imieniu sprawowała rządy w Polsce wydała przywilej górniczy. Na jego mocy każdy miał prawo zajmować się dobywaniem kruszcu koło Olkusza w ciągu 6 lat, pod warunkiem płacenia olbory 1/11 dla państwa. Pobierali ją wyznaczeni przez króla olbornicy.

XIV w. - Za Kazimierza Wielkiego wydobywano tu około 500 ton ołowiu rocznie, który był głównym wówczas celem urobku. Głównym ośrodkiem eksploatacji rud w pobliżu Olkusza był Stary Olkusz, miejsce pierwotnej osady górniczej. Dopiero po wyczerpaniu płytkich złóż przesunięto eksploatację ku wschodowi i tak zlokalizowano Królewskie Miasto Olkusz. Wówczas nie wytapiano jeszcze cynku z galmanu, poszukiwano natomiast galeny (siarczek ołowiu).

XIV - XV w. - największy rozkwit kopalń olkuskich. Istniało tu bardzo dużo szybików coraz głębiej drążonych. Eksploatacja miała jednakże charakter nieplanowy. Po wyczerpaniu bogatszego płytkiego złoża przenoszono się na inne miejsce. Dlatego zaczęto sięgać coraz głębiej. Już na przełomie XIV i XV w. okazało się, Ze na niedużej głębokości pokazuje się woda. Najpierw wydobywano ją za pomocą ręcznych, a później konnych kieratów, które były mało wydajne i nieprzydatne w głębszych złożach.

przełom XV i XVI w. - ołów cieszył się coraz większym powodzeniem (w miarę rozwoju techniki wojennej)

1 połowa XVI w. - znacznie zwiększono produkcję srebra. Rzemieślnicy krakowscy (cieśla i kowal) zastosowali nowy sposób odwadniania kopalń olkuskich za pomocą jednego tylko koła poruszanego przez 12 koni, zamiast dotychczasowych dwóch kół poruszanych przez 48 koni.

1505 - Aleksander Jagiellończyk wydał przygotowaną przez swego poprzednika Jana Olbrachta, ustawę górniczą "Statua Montana Iloussiensis" (“Prawa Górnicze Olkuskie”), która w zasadniczy sposób regulowała wzajemne prawa i obowiązki między żupnikami i gwarkami.

1548 - budowa pierwszej sztolni ( ogólnie 5 sztolni ). Żupnikiem jest Jost Ludwik Decjusz. W rejonie Starego Olkusza znajdowały się dwie sztolnie: Staroolkuska czyli Pilecka (przywilej jej założenia wydał w 1577 król Stefan Batory) i Ponikowska odwadniające najbogatsze złoża. Ponadto istniały też sztolnie: Starczynowska (Czartoryjska, Królewska), Czajowska (Leśna, Bolesławska), Ostrowicka (Centauryjska). Budowa tych sztolni pozwoliła na dotarcie do bogatszych złóż. Powstały wówczas trzy huty przetapiające ołów i srebro (były to tzw. Srebrne Czasy Olkusza).

połowa XVI w. - produkcja roczna wyniosła około 7000 cetnarów ołowiu (cetnar = 100, lub w niektórych krajach 50 kilogramów) lub15 tys. cetnarów ołowiu i 1,5 tys cetnarów srebra.

1563 - 67 - budowa sztolni Ponikowskiej. Należała ona do wybitnych ówcześnie dzieł sztuki inżynierskiej i służyła bez przerwy około 150 lat.

lata 70-te XVI w. - wydobywano rocznie 17000 cetnarów (około 1100 ton) ołowiu i 1000 kg srebra

początek XVII w. - wydobycie roczne 4000 cetnarów (około 3000 ton) ołowiu. Utrzymanie sztolni w należytym stanie było bardzo kosztowne, a właściciele i zarządcy kopalń, szybko bogacąc się, nie mieli ochoty inwestować w nie, dlatego sztolnie często zapadały się, co z kolei powodowało zalewanie podziemnych wyrobisk. Wyczerpywały się też odwodnione wcześniej złoża.

XVII w. - spadek produkcji spowodowany wylewami Baby w 1615, 1674, 1679, 1690, 1700, 1703; Kryzys pogłębiły wojny szwedzkie 1655 i 1702.

1712 - powódź wyniszczająca kopalnię. Od tej pory kopalnie olkuskie ledwie wegetowały.

1814 - w związku z odkryciem metod wytopu cynku z galmanu otwarto kopalnie galmanu w Starym Olkuszu, później zwaną “Józef”. Powstała też kopalnia “Bolesław” w Bolesławiu. Dzięki poczynaniom Staszica rozpoczęto wydobycie na szerszą skalę. Przeważnie zbierano galman na starych hałdach, częściowo tylko wydobywano go w kopalniach. Łącznie powstały 4 kopalnie rządowe: Ulisses, Jerzy, Leonidas (koło Bolesławia) i Józef (w Starym Olkuszu) oraz 4 płuczki “polne” w tym w Olkuszu i w Starym Olkuszu.

2 połowa XIX w. - oczyszczenie dawnych sztolni: Bolesławskiej, Starczynowskiej i Ponikowskiej (1910). Wkrótce kopalnie przeszły na własność Francusko - Rosyjskiego Towarzystwa Górniczego, które koło Pomorzan zbudowało płuczkę z flotacją.

przełom XIX i XX w. - kolejny rozwój kopalń (“Bolesław” i “Ulisses”) stanowiących własność spółek akcyjnych, przeważnie niemieckich i francuskich.

po 1918 - udział Polski w produkcji cynku w Europie wynosił około 40%.

1931 - zatopienie kopalni w wyniku światowego kryzysu

1938 - uruchomienie kopalni “Lucyna”.

po 1945 - odwodnienie kopalń olkuskich i znaczna ich rozbudowa

1968 - uruchomiono kopalnię "Olkusz"

1970-74 - uruchomiono kopalnię "Pomorzany"

1976 - kopalnia "Pomorzany" i "Olkusz" zostały połączone w jedną pod nazwą "Olkusz-Pomorzany", która z kolei weszła w skład Kombinatu Górniczo-Hutniczego Cynku i Ołowiu w Bukownie.

Zobacz także