IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
Ogrodzieniec - rys miejscowości

OGRODZIENIEC

Miasto w pow. zawierciańskim (około 4500 mieszk.) położone u stóp i na kueście jurajskiej, na pograniczu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Śląskiej (Kotliny Mitręgi). Leży nad jednymi ze źródeł Czarnej Przemszy. Do lat 90. XX w. istniał tu przemysł materiałów budowlanych (słynna cementownia "Wiek", zakłady produkcji eternitu i waty mineralnej, piaskownia) po którym pozostał jeden z największych na Jurze nieczynnych kamieniołomów. PKS, trzy stacje benzynowe, kręgielnia. Siedziba Związku Gmin Jurajskich

Przez centrum Ogrodzieńca przebiega niebieski szlak Warowni Jurajskich, zaś nieopodal na zachód od zabudowań miasta w okolicy Prochowni biegnie czarny szlak Józefowski a na południe przez Krępę żółty szlak Zamonitu. Przez Prochownię poprowadzona jest ponadto czarna ścieżka dydaktyczna a wokół Ogrodzieńca wyznakowano żółtą rowerową ścieżkę dydaktyczną.

XII w. - przypuszcza się, że w tym wieku przetrzebione zostały rozległe okoliczne lasy

1325-27 - przypuszczalnie w tych latach powstała parafia w Ogrodzieńcu

1337 - pierwsza wzmianka o parafii ogrodzienieckiej. Być może powstanie parafii wiązało się z lokacją miasta nazywanego ówcześnie Koczurów (l. 1346-58)

1346 - pierwsza wzmianka o kościele 

1385 - bezpośrednio o miejscowości Ogrodzieniec po raz pierwszy pisał Długosz przy okazji wymieniania niejakiego Włodka z Ogrodzieńca podczaszego krakowskiego [inne źródła mówią o pierwszej wzmiance z 1382 r - przyp. autora]. Ród ten wydał wiele znanych osobistości, m.in. Baltazara z Ogrodzieńca, Bartosza Włodka Ogrodzieńskiego (lub Ogrodzienieckiego), Jana Włodka. Wielkimi znakomitościami okazali się być również nieznani z imienia członkowie tego rodu. Jeden z nich będąc w 1385 r. cześnikiem krakowskim wraz z Mikołajem Borygą kasztelanem zawihostskim i innymi dygnitarzami został wyprawiony na Litwę do Władysława Jagiełły, przebywającego wówczas w Krewie w celu zawarcia unii między obydwoma państwami. Inny z Włodków miał piastować godność biskupa krakowskiego. Początkowo Ogrodzieniec był małą osadą służebną dla zamku i starostwa ogrodzienieckiego w Podzamczu, z którym dzielił losy aż do XIX w. W tym czasie dokumenty wspominają o kilku osobach - mieszkańcach osady lub pobliskiego zamku Ogrodzieniec m.in. Pech z Ogrodzieńca (1382), Andrzej Kmieć z Ogrodzieńca (1384)

1409 - Ogrodzieniec wymieniany był jako bardzo małe miasto

wrzesień 1438 - miasto było świadkiem przemarszu rycerstwa ziemi: krakowskiej, sandomierskiej, lubelskiej i chełmskiej, które w dniu 8 września król zwołał na pospolite ruszenie w okolicy Częstochowy. W kolejnych dniach armia przejechała przez Olsztyn, Żarki, Włodowice i właśnie Ogrodzieniec aby ok. 20 września najechać na Śląsk opolski

1470 - Jan lub Bartosz Włodek sprzedał swe posiadłości (miasta Ogrodzieniec i Włodowice z dziedzicznymi wsiami: Rudniki, Parkoszowice, Góra, Nadolicze, Podlewany, Parwa, Rodaki, Kiełkowice, Wiesiołka, Wysoka, Niegowonice i Klucze) włącznie z zamkiem za 8 tys. florenów węgierskich w czystym złocie, bogatym mieszczanom krakowskim Imbramowi i Piotrowi Salamonowiczom. Później od Salmonowiczów dobra ogrodzienieckie przeszły na własność Jana Feliksa Rzeszowskiego oraz jego braci Andrzeja i Stanisława.

1482 - w czasie ogólnego zebrania koronacyjnego na trzeci dzień po niedzieli przed św. Jadwigą, król Jan Olbracht potwierdził Janowi Feliksowi Rzeszowskiemu zamianę dóbr ogrodzienieckich (miasto Ogrodzieniec z wsiami: Nadolicze, Włodowice z wójtostwem, kopalnię zwana Ciszówka w powiecie lelowskim) na wieś Zawiercie za dopłatą 8 tys. florenów węgierskich z Janem Pileckim wojewodą sandomierskim. Pileccy ustanowili tu podobnie jak we wszystkich swoich włościach obowiązek stosowania w transakcjach handlowych specjalnej miary pilickiej ustanowionej przez dwór w Pilicy a wypożyczanej oczywiście za opłatą. Pierwsza znana obecnie wzmianka o tej mierze pochodzi z 1529 r.

początek XVI w. - zmiana przebiegu drogi Kraków - Poznań, na  Kraków - Olkusz - Ogrodzieniec - Kromołów - Żarki - Poznań

8 marca 1501 - prawdopodobnie tego dnia trzej synowie Jana z Pilicy dokonali podziału ojcowskiego majątku, przy czym Ogrodzieniec wraz z pobliskim zamkiem przypadł wojewodzie bełskiemu Mikołajowi Pileckiemu. Oprócz wspomnianych dóbr otrzymał również Włodowice z 13 wsiami, miasteczko Kosinę z 10 wsiami w Ziemi Przemyskiej i Krasnystaw z 13 wsiami w Ziemi Lubelskiej. Dokument wystawiony przez króla w Krakowie w drugi poniedziałek wigilii św. Tomasza Apostoła stwierdził, że Mikołaj Pilecki zapisał swojej żonie Magdalenie Spytkównie z Jarosławia, córce kasztelana krakowskiego wiano posagowe o wartości 3 tys. florenów węgierskich na swoich dobrach dziedzicznych zamku Ogrodzieniec i mieście Włodowicach oraz wsiach. 

3 lutego 1510 - Mikołaj z Pilicy, kasztelan wiślicki zapisał na rzecz parafii w Pilicy uposażenie w wysokości 600 florenów na dobrach w Ogrodzieńcu, z czego proboszczowie pileccy mieli otrzymywać co roku 6 grzywien w monetach polskich

około 1522 - Po panowaniu Pileckich na krótko dobra wracają do pierwotnych właścicieli - Włodków

1523 - Włodkowie ogrodzienieccy zadłużyli się u bankiera krakowskiego Jana Bonera w rezultacie czego dobra ogrodzienieckie stały się jego własnością. Niestety w tym samym roku umiera przekazując w spadku dobra ogrodzienieckie Sewerynowi Bonerowi podobnie jak starostwa rabsztyńskie, ojcowskie i czchowskie.

1530 - 1545 - rozbudowa zamku “Ogrodzieniec” przez Seweryna Bonera, który mianował się Seweryn Boner z Balic na Ogrodzieńcu i Kamieńcu, Pan i Dziedzic. Cesarz Ferdynand I nawet nadał (ok. 1540) temu państewku kamieniecko-ogrodzienieckiemu tytuł "Baronii". Sam zaś dziedzic majątku wywyższał osady do godności miast, nadawał im przywileje dorównujące królewskim, zaprowadzał w nich sądy i rządy magdeburskie z prawem miecza włącznie.

1549 - ksiądz Sebastian Podczaszy ówczesny proboszcz w Ogrodzieńcu dał się poznać jako postać wytrwale walcząca z dłużnikami nie płacącymi należnych dani na rzecz kościoła

1550-60 - jedyny pozostały syn Seweryna, Stanisław (pozostali trzej wcześnie zmarli) rozszerzył zamek [wg H. Błażkiewicza w tych latach właścicielem Ogrodzieńca był Jan Firlej - przyp. autora]

1562 - dobra ogrodzienieckie wraz z pobliskim zamkiem w Podzamczu dostały się jako wiano jedynej córce Bonera Zofii, która wyszła za mąż za Jana Firleja herbu Lewart, wojewodę lubelskiego. Ten to będąc zagorzałym innowiercą [wg H. Błażkiewicza - J. Firlej był zwolennikiem kalwinizmu - przyp. autora] oddał arianom na ponad 20 lat kościoły w Ogrodzieńcu, Kromołowie i Bydlinie podobno zmuszając mieszkańców tych miasteczek do uczęszczania na heretyckie nabożeństwa. Jako akt sprzeciwu katoliccy mieszczanie również z Ogrodzieńca uczęszczać zaczęli do odległego kościoła w Skarżycach. W czasie, gdy dobra ogrodzienieckie należały do Firlejów Ogrodzieniec przejściowo nazywano Firlejowem.

1580-81 - w Ogrodzieńcu istnieją 2 warsztaty rzemieślnicze (1581) a zamieszkuje go zaledwie 17 mieszkańców

1587 - prawdopodobnie zamek został zdobyty przez wojska sprzymierzone z arcyksięciem Maksymilianem. Wojska te zrabowały prawdopodobnie również przechowywane tam kosztowności mieszczan olkuskich

1590 - początki sporu właściciela klucza Ogrodzieniec z dziedzicem Chruszczobrodu i kuźnikiem z Cisówki - Stanisławem Podczachą (Podczaszym) o granicę między tymi majątkami która stanowiła zarazem granicę Korony i Księstwa Siewierskiego [wg J. Stoksika ówczesnym właścicielem Ogrodzieńca był Seweryn Boner - przyp. autora] 

1594 - Mikołaj Firlej przywrócił kościół katolikom

pocz. XVII w. - pierwotny drewniany kościół uleg zniszczeniu

1617-33 - w 1617 roku objawiła się kolejna odsłona sporu o granicę między dobrami ogrodzienieckimi w Wysokiej i Wiesiółce a dobrami Księstwa Siewierskiego w Chruszczobrodzie. Dziedzic tej ostatniej miejscowości - Jan Podczacha zaskarżył do trybunału lubelskiego kolejnych właścicieli Ogrodzieńca Jana i Mikołaja Firlejów o najechanie łąk chruszczobrodzkich. Kolejny punkt kulminacyjny tego sporu miał miejsce w 1624 r. a następnie w 1626, kiedy to dziedzic Ogrodzieńca pozwał biskupa i całą kapitułę pod których podlegał siewierski szlachcic Podczaszy przed sąd grodzki w Krakowie. Wyrok sądu był korzystny dla dziedzica lecz Podczaszy odwołał się do Trybunału Koronnego do Lublina. Ten sam spór trafił ponownie do sądu w 1632 r. jednak ostatecznie został zażegnany dopiero 16 grudnia 1633 r., gdyż wcześniej sąd lubelski nakazał zwołanie komisji mieszanej do wyjaśnienia sporu a w międzyczasie nastało w Polsce bezkrólewie po śmierci Zygmunta III

1629-80 - istnieją tu 3 warsztaty rzemieślnicze

3 maja 1633 - konsekracja nowego drewnianego kościoła p.w. św. Wawrzyńca Męczennika przez bpa krakowskiego Mikołaja Oborowskiego

1669 - od Mikołaja Firleja Ogrodzieniec wraz z przyległymi miejscowościami zakupił Stanisław Warszycki, kasztelan krakowski. [niektóre źródła błędnie datują to wydarzenie na 1664 - przyp. autora] On to częściowo odbudował zamek "Ogrodzieniec" po zniszczeniach potopu szwedzkiego podobnie jak należące do niego miasta i wsie, w tym z pewnością również miasto Ogrodzieniec. Stanisław Warszycki zakłada koło Ogrodzieńca stawy hodowlane oraz kanały.

1673-76 - po raz kolejny wybucha spór między właścicielami dóbr ogrodzienieckich i chruszczobrodzkich o granicę w okolicy Chruszczobrodu, Wysokiej i Wiesiółki

25 stycznia 1681 - umiera dziedzic Ogrodzieńca - Stanisław Warszycki, a miasto przechodzi w ręce jego syna Jana Kazimierza Warszyckiego [wiele źródeł podaje datę śmierci Warszyckiego jako 1680 rok jednak wobec tego, że H. Błażkiewicz podaje datę z dokładnością co do dnia przyjąłem wersję podawaną przez tego badacza - przyp. autora] 

1690 - po śmierci Jana Kazimierza Warszyckiego w wyniku ożenku z córką Anny Warszyckiej dobra ogrodzienieckie zostały własnością Michała na Warszycach Warszyckiego miecznika koronnego łęczyckiego i wojewody sandomierskiego

po 1690 - po śmierci Teresy Warszyckiej Firlejowej, która zmarła niedługo po ślubie Michała Warszyckiego z Anną Warszycką dokonano połączenia majątków: Danków, Ogrodzieniec i Pilica

1696 - po śmierci Michała Warszyckiego dobra ogrodzienieckie przypadły jego córce Barbarze, która wychodząc za mąż za hrabiego Kazimierza Męcińskiego herbu Poraj, staroście wieluńskiemu (w tych rękach przez trzy pokolenia) wniosła w posagu olbrzymi majątek [niektóre źródła błędnie podają datę tego wydarzenia na 1680, czyli datę śmierci Stanisława Warszyckiego, a nie Michała - przyp. autora]. Zgodnie z testamentem Kazimierza Męcińskiego sporządzonym w Siemiatyczach, wszystkie bezcennej wartości klejnoty Rakoczego księcia siedmiogrodzkiego, które tenże zostawił uciekając przez cesarzem austriackim do Polski umieszczone zostały początkowo w zamku ogrodzienieckim, a następnie przewiezione do pałacu we Włodowicach, stamtąd w 1702 umieszczono do depozytu w klasztorze na Jasnej Górze. Dobra po Kazimierzu odziedziczył jego syn Wojciech Męciński, a po nim Adam Męciński

przełom XVII i XVIII w. - stan drewnianego kościoła parafialnego jest bardzo zły

1712 - koło Ogrodzieńca zostały rozbite resztki oddziału Sapiehy, zwolennika Stanisława Leszczyńskiego

połowa XVIII w. - w związku z zadłużeniem majątku Adama Męcińskiego Ogrodzieniec z przyległościami przeszedł na własność Tomasza Jaklińskiego, sędziego krakowskiego Sądu Ziemskiego

l. 30 XVIII w. - proboszcz ks Andrzej Antoni Bukiert rozpoczyna budowę nowej kamiennej świątyni jednak wznosi mury do wysokości ok. 5 metrów i przedwcześnie umiera, co spowodowało wieloletnie przerwanie budowy

1772-80 - po I rozbiorze polski do Rzeczpospolitej wkroczyły wojska rosyjskie pod dowództwem Aleksandra Suworowa, które pod pozorem walki z konfederacją barską zdobyły Kraków i okolicę - w tym również Ogrodzieniec, gdzie pozostały przez 8 lat

1782 - proboszcz miejscowej parafii ks Kazimierz Sikorski w obawie przed technicznym stanem drewnianego kościoła i brakiem wystarczających środków na kontynuacje budowy kościoła murowanego wybudował na cmentarzu małą drewniana kaplicę

1784 - dzięki staraniom dziedzica Jaklińskiego Ogrodzieniec uzyskał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywileje na odbywanie 12 jarmarków rocznie. Terminy jarmarków ustalono na 2 stycznia, 3 lutego, 10 marca, 24 kwietnia, 6 maja, 11 czerwca, 14 lipca, 20 sierpnia, 23 września, 22 października, 7 listopada i 13 grudnia. Zastrzeżono przy tym, że w przypadku wypadnięcia w ustalonym dniu świąt lub niedziel termin jarmarku przesuwamy ma być na następny "wolny" dzień.
Niektóre źródła błędnie podają datę tego wydarzenia na 1774

1783-87 - Jan Józef Jakliński z kamienia zamkowego dokończył budowę kościoła w Ogrodzieńcu. Miasteczko Ogrodzieniec zamieszkiwało już 438 osób

1789 - w Ogrodzieńcu istnieje już 13 warsztatów rzemieślniczych co stawia go wśród najprężniej rozwijających się okolicznych miast pod względem rozwoju rzemiosła

1791 - w Ogrodzieńcu mieszka 437 osób co stawia go na samym końcu pod tym względem wśród wszystkich okolicznych miast

24 października 1795 - w wyniku III rozbioru Polski Ogrodzieniec został włączony wraz z ziemiami nazwanymi jako Nowy Śląsk do zaboru pruskiego

1 połowa XIX w. - do dóbr ogrodzienieckich o łącznej powierzchni 20.327 mórg poza samym Ogrodzieńcem należały również folwarki: Centuria, Józefów, Karlin, Kiełkowice, Mokrus, Podzamcze, Ryczów, Śrubarnia i Żelasko

1805 - liczba ludności miasta wyniosła 525 osób co pod tym względem stawiało Ogrodzieniec na ostatnim miejscu wśród wszystkich 8 miast tzw. Nowego Śląska. Parafia w Ogrodzieńcu należała do dekanatu pilickiego 

7 lipca 1807 - mocą traktatu pokojowego z Tylży tzw. Nowy Śląsk na którego terenach leżał również Ogrodzieniec został przyłączony do państwa pruskiego 

10 listopada 1807 - w wyniku interwencji Polaków podpisany został traktat graniczny w Elblągu włączający Nowy Śląsk wraz z Ogrodzieńcem do Księstwa Warszawskiego. 

1810 - na Mieroszewskiej, siostrze Jaklińskiego, która odziedziczyła po jego śmierci zamek, kończy się magnacki okres dziejów Ogrodzieńca. Do tego roku zamieszkiwała środkową część zamku, lecz gdy zaszła obawa, że stropy zawalą się, wówczas przeniosła się do pobliskiego folwarku.

1810-32 - syn Mieroszewskiej - August, sprzedał zamek Ludwikowi Kozłowskiemu, który z kamienia zamkowego wybudował owczarnię (ślady po niej znajdują się po lewej stronie idąc od folwarku do zamku). Następny właściciel z pochodzenia Żyd dokonał parcelacji dóbr

1827 - Ogrodzieniec liczył 102 domy i 780 mieszkańców

1832 - w czasie parcelacji część dóbr ogrodzinieckich wraz z zamkiem kupił Jan Wołczyński

1844 - miejscowość administracyjnie przynależała do powiatu lelowskiego. Zabudowa opisywana jako drewniana

1846-67 - miasto należące dotychczas do powiatu lelowskiego w województwie krakowskim władze carskie przeniosły pod administracje powiatu olkuskiego w guberni radomskiej

1863 - utworzony w Krakowskim oddział powstańczy pod dow. Anastazego Mossakowskiego podczas przemarszu na północ opanował Ogrodzieniec, a następnie udał się do lasów złotopotockich

1864 - uwłaszczenie chłopów spowodowało uszczuplenie powierzchni dóbr ogrodzienieckich o 4.205 mórg do 16.122 mórg, które niebawem rozproszyły się i ostatecznie przeszły w ręce miejscowych chłopów

1867-1914 - w wyniku zmian administracyjnych Ogrodzieniec wraz z powiatem olkuskim zostaje włączony do guberni kieleckiej

1870 - utrata praw miejskich

1870-75 - na terenie Ogrodzieńca powstaje mała cementownia Jana Panka, która początkowo wytwarzała zaledwie 10 beczek tego produktu dziennie [wg J. Kantyki cementownia miała powstać w 1898 r. - przyp. autora]

1876 - w wyniku reformy ustroju sądowego w Królestwie gmina Ogrodzieniec leżąca w ustanowionym trzecim okręgu sądowym sądu gminnego w Pilicy zaś apelacje można było składać do zjazdu sędziów pokoju w Miechowie

11 września 1883 - bp kielecki Tomasz Kuliński dokonał konsekracji kościoła p.w. Przemienienia Pańskiego

koniec XIX w. - istniał tu browar, niewielka cegielnia, wapienniki oraz fabryka prochu i amunicji

pocz. XX w. - Ogrodzieniec liczył ponad 200 domów i około 1,4 tys. mieszkańców. Znajdowało się tu dość sporo małych zakładów przemysłowych w tym: cegielnia, wapienniki, browar, cementownia

15 marca 1902 - w pobliskiej Pilicy powstało Pilickie Towarzystwo Oszczędnościowo-Pożyczkowe obejmujące swoim zasięgiem m.in. gminę Ogrodzieniec

1905 - łódzka spółka London i Ska przejmuje zbankrutowaną cementownię Panka i rozbudowuje ją. Po tej rozbudowie możliwości produkcyjne wzrosły do ok. 30 tys. ton rocznie a zatrudnienie wyniosło prawie 460 robotników. 

październik 1905 - w wyniku obserwowanego nasilania się ruchu rewolucyjnego w zakładzie w Ogrodzieńcu stacjonowała jednostka wojska z 29 czernichowskiego pułku 

2 listopada 1905 - Ogrodzieniec był miejscem manifestacji robotniczo-chłopskiej, na którą przybyli również robotnicy z Zawiercia

5 listopada 1905 - na zebraniu chłopskim uczestniczyli również robotnicy z Zawiercia 

1912 - cementownia spółki London i Ska przekształca się w Spółkę Akcyjną Przemysłu Cementowego "Wiek", której założycielami byli Jan i Paweł Hertz oraz łódzki przemysłowiec Poznański. W okresie międzywojennym spółka ta posiadała kapitał zakładowy na poziomie kilku milionów złotych. [wg J. Zinkowa do cementowni "Wiek" S.A. należała również druga cementownia "Firlej"

1912-18 - w Ogrodzieńcu w tych latach istniała fabryka eternitowych płyt dachowych uruchomiona przez Jan Jack i Ska. Niestety z powodu przestarzałych już technik zastosowanych do produkcji oraz braku surowca zakład funkcjonował jedynie przez 6 lat 

od 1913 - zmiana właścicielskie o organizacyjne w cementowni Wiek pociągnęły za sobą dalsze unowocześnianie zakładu. W tym czasie wymienione zostają dawne piece szybowe na nowoczesne obrotowe.

przed 1914 - wybudowano tu również osobną bocznicę kolejową

ok. 1914-18 - wojska Austriackie zajęły miejscową wytwórnię prochu po czym wysadzili ją w powietrze

1918 - 31 grudnia 1955 - Ogrodzieniec administracyjnie przynależy do powiatu olkuskiego w województwie krakowskim

1918 - pod koniec tego roku miało miejsce oderwanie z dekanatu olkuskiego i ponowne utworzenie dekanatu pilickiego, w skład której wchodziła parafia ogrodzieniecka 

po 1918 - jako zalążek władzy robotniczej powstała tu jedna z siedmiu na ziemi zawierciańskiej Rada Delegatów Robotniczych KPP podległa podokręgowi zawierciańskiemu

1919 - od tego roku żydzi ogrodzienieccy byli przynależni do gminy żydowskiej w Zawierciu. Gmina Ogrodzieniec podlegała pod pocztę w Pilicy gdzie była ona dostarczana podwodami konnymi  

1928 - straż pożarna z Ogrodzieńca wraz z placówkami w Giebl, Pilicy i Stzregowej stanowiła rejon 3 okręgu olkuskiego

11 maja 1938 - na terenie gminy Ogrodzieniec i kilku innych sąsiednich gmin rozpoczęła się oficjalna rekrutacja robotników do pracy w Niemczech 

1939 - warsztaty stolarsko-ciesielskie z gminy Ogrodzeniec przynależały do cechu tej branży w Pilicy

2-3 września 1939 - na niepomyślne wieści z frontu przez Ogrodzieniec przelały się tłumy ludności cywilnej uciekającej od Zawiercia w kierunku Pilicy. W pośpiechu ciągnęły tabory wozów z dobytkiem ludności zmieszane z samochodami wojskowymi, karetkami z rannymi itd. 

3 września 1939 - patrol niemiecki zastrzelił na ulicy Izydora Białasa, mieszkańca Tarnowskich Gór, członka Związku Powstańców Śląskich, uciekającego przed spodziewanym aresztowaniem

26 października 1939 - 1945 - Niemcy utworzyli punkty celne w Ogrodzieńcu włączonym do III Rzeszy i sąsiednim Podzamczu przyłączonym do Generalnej Guberni (GG). Miejsca te były popularnym w kręgach PPR miejscem przerzutowym z Rzeszy do GG przez granicę biegnącą między tymi miejscowościami. Do miejscowej cementowni "Wiek" został wprowadzony zarząd komisaryczny, a produkcja w tym okresie wynosiła 50-60 tys. ton klinkieru rocznie. W czasie wojny okupant zainstalował w tym zakładzie wiele przestarzałych urządzeń o przeciętnym zużyciu 70%

listopad 1939 - czerwiec 1940 - w Ogrodzieńcu powstała placówka organizacyjna "Służby Zwycięstwu Polski" (SZP) obejmująca również Kromołów, Włodowice i Siewierz. Jej komendantem został Jan Pakuła. Wkrótce z polecenia gen . Sikorskiego SZP została przemianowana na Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). W czerwcu 1940 r. dość dobrze zorganizowany ZWZ uległ tu niemal likwidacji z powodu masowych aresztowań jej członków.  

grudzień 1939 - Ogrodzieniec zostaje włączony w strukturach organizacyjnych konspiracyjnego ruchu PPS "Wolność, Równość, Niepodległość" (PPS WRN) do obwodu zawierciańskiego

luty-marzec 1940 - w Ogrodzieńcu powstała jedna z dziewięciu w regionie konspiracyjnych komórek Komitetu KPP do Walki z Niemcami Hitlerowskimi, od maja 1941 r. pod nazwą Związek Ludu Pracującego Miast i Wsi (ZLPMiW)

początek 1942 - ożywienie działalności komórek ZLPMiW

1942-44 - w Ogrodzieńcu funkcjonowała siedziba komitetu dzielnicowego PPR "Ruiny". Sekretarzem tego komitetu był Stefan Bednarz a komendantem GL Jan Żak. Wejście jego grupy PPS wpłynęło na utworzenie Komitetu Dzielnicowego pod kryptonimem "Ruiny". Dzielnicy tej podlegały komórki w Podzamczu, Zawierciu, Bzowie, Cementowni, Ogrodzieńcu, Rokitnie Szlacheckim, Ryczowie i Kromołowie oraz miejscowości Pilica, Szyce i Kidów. Dzielnica ta była na tyle prężna, że w połowie 1943 r. udało się jej utworzyć nową komórkę w Łabędach koło Gliwic zajmującej się m.in. wyciąganiem z obozów pracy jeńców radzieckich i przerzucanie ich podobnie jak działaczy PPR, GL i AL do oddziałów partyzanckich w tym głównie w celu zasilenia oddziału GL im. Bartosza Głowackiego dowodzonego przez "Tadka Białego"

po styczniu 1943 - jak wynika z raportu AK w Ogrodzieńcu działało 26 żołnierzy Armii Krajowej przeciwko 55 żołnierzom niemieckim, co stawia tą miejscowość w porównaniu z okolicznymi na ostatnim miejscu jeśli chodzi o stosunek sił AK wobec wroga

14 czerwca 1943 - żandarmeria niemiecka zastrzeliła Władysława Grzebielucha, rolnika z pobliskiego Giebła i zarazem członka BCh

18 września 1943 - oddział BCh Stanisława Śnitki ps. "Sowa" rozbił posterunek policji w Urzędzie Celnym w Ogrodzieńcu

1944-49 - pod koniec okupacji na terenie późniejszych Zawierciańskich Zakładów Eternitu w Ogrodzieńcu istniał zakład produkujący pustaki zatrudniający wówczas 60 osób. Jako, że zakład nie ucierpiał w wyniku wojny po wyzwoleniu wznowiona została w nim produkcja tych wyrobów

kwiecień 1944 - oddział partyzancki GL PPS "Surowiec" pod dowództwem Gerarda Woźnicy ps. "Hardy" stoczył kilka większych potyczek ze strażą graniczną m.in. pod Ogrodzieńcem 

2 maja 1944 - patrol grupy partyzanckiej "Twardego" po napadzie na mieszkanie prowokatora, wycofując się stoczył dwie potyczki z żandarmerią w Ogrodzieńcu i strażą graniczną w Podzamczu, zabijając przy tym kilku Niemców.  [J. Kantyka dość niejasno opisał pod tą datą również wzmiankę o odwecie za napad na nadwachmistrza żandarmerii Klemma i wachmistrza Binda w dniu 21 kwietnia 1944 r. Odwet ów polegał na powieszeniu na terenie wsi Podzamcze dwóch osób - Jana Jurczyka - murarza z Żarek i Stanisława Feliksiaka - robotnika z Psar oraz na terenie Ogrodzieńca mieszkańca Dąbrowy Górniczej - Albina Władygę. Na pomniku wystawionym w miejscu straceń wymienione są te nazwiska z inną adnotacją przy Albinie Władydze - górnik w Będzinie - wraz z innymi dwoma osobami (robotnikiem z Poznania Florianem Baksińskim i Zenonem Tymińskim z Warszawy). Wzmiankowane jest na tym pomniku że cała piątka została powieszona w tym miejscu przez niemieckich faszystów w dniu 2 maja 1944 r. co wydaje się być najbliższe prawdy - przyp. autora]

30 maja 1944 - w potyczce z oddziałem straży granicznej pod Ogrodzieńcem grupa partyzancka GL PPS "Surowiec" zdobyła 1 karabin i oporządzenie zabijając przy tym 1 Niemca 

jesień 1944 - w czasie obławy na partyzantów urządzonej przez żandarmerię niemiecką w Ogrodzieńcu zastrzelony został członek GL - Kazimierz Ostrowski

przełom 1944 i 1945 - powstała tu jedna z pierwszych w okolicy rada narodowa, której zadaniem było m.in. utworzenie przyczółka nowej władzy oraz zabezpieczenie miejscowej cementowni przed zniszczeniem przez wycofującego się okupanta

17 -19 stycznia 1945 - Ogrodzieniec stał się miejscem czasowego powstrzymania zbliżającego się frontu. Silny punkt oporu hitlerowców stanowiła wieża miejscowego kościoła. Takie działanie miało ochraniać wycofujące się w dniach 17 i 18 stycznia wojska okupanta. Wobec skutecznej jak się okazało taktyki przyjętej przez okupanta [w wyniku ostrzału prowadzonego z wieży kościoła wojska radzieckie poniosły pewne straty w sprzęcie pancernym - przyp. autora] wojska Armii Czerwonej w rejonie osiedla użyły słynnych katiuszy (tzw. organów Stalina) co pośrednio przyczyniło się do wyzwolenia Ogrodzieńca w dniu 19 stycznia. W trakcie wyzwalania miejscowości robotnicy opanowali cementownię "Wiek" i zabezpieczyli go przed ewentualnym zniszczeniem wojennym. Niestety w trakcie walk wyzwoleńczych wycofujące się wojska niemieckie zabiły 4 mieszkańców tego osiedla.

21 maja 1945 - w okolicy Ogrodzieńca został zabity Edward Popczyk, zastępca szefa PUBP w Olkuszu

1945-47 - tuż po wyzwoleniu Ogrodzieniec podobnie jak większość innych okolicznych miejscowości nie posiadał urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych a tylko częściowo był zelektryfikowany. Dopiero po wojnie przeprowadzone zostały prace zwieńczone uruchomieniem sieci wodociągowej oraz kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Zainstalowane zostało również oświetlenie uliczne i dokonano elektryfikacji dalszych rejonów miejscowości. W ramach akcji typowych dla Polski Ludowej Ogrodzieniec wzbogacił się też o nowe zieleńce.

1945-49 - tuż po wojnie [w l. 1945-46 - przyp. autora] w miejscowej cementowni przeprowadzono prace konserwacyjne mające pozwolić na utrzymanie stanu parku maszynowego wyeksploatowanego przez okupanta w stanie pozwalającym na utrzymanie produkcji. Zakład ten zajmujący się produkcją materiałów budowlanych stał się niezwykle istotny w skali całej Polski, która musiała zostać odbudowana z wojennych zniszczeń. W l. 1946-49 rozpoczęto modernizację zakładu celem polepszenia jakości cementu i zwiększenie wydajności zakładu. W ramach "dziękczynnych" ruchów wobec wyzwoleńczego wojska w Ogrodzieńcu-Cementowni postawiony został pomnik Armii Czerwonej

1945-50 - gmina Ogrodzieniec podlegała pod sąd grodzki w Pilicy

1946 - istniał projekt budowy linii kolejowej z Zawiercia do Kozłowa przez Ogrodzieniec, Pilicę, Wierbkę i Żarnowiec

1949-57 - w tym okresie przy cementowni "Wiek" trwała budowa klinkierni "Wiek II", której produkcja w technologii mokrej miała bazować na okolicznych bogatych złożach surowca (margle i wapienie jurajskie i gliny dewońskie), którego ilość obliczono na ok. 100 lat eksploatacji. Pierwsza produkcja została otrzymana w 1957 r. 

1949-52 - władze ludowe rozpoczęły przebudowę fabryki pustaków zmieniając przy tym profil jej działalności na uciążliwą dla środowiska produkcję płyt azbestowo-cementowych. Fabryka Maszyn Papierniczych w Cieplicach dostarczyła dwie maszyny [w 1951 r. - przyp. autora] zaś azbest miał być dostarczany z ZSRR i Chin 

1950 - do tego roku w Ogrodzieńcu wybudowane zostały pierwsze bloki mieszkalne a miejscowość stała się jednym z ważniejszych ośrodków usługowych dla okolicznych gromad i wsi

1952 - w dniu 1 kwietnia tego roku miała miejsce rejestracja przedsiębiorstwa państwowego Zawierciańskie Zakłady Eternitu w Ogrodzieńcu zatrudniającego początkowo 150 osób. W dniu 15 kwietnia tego roku z maszyn zeszła pierwsza partia wyrobów.

1 stycznia 1956 - Ogrodzieniec uzyskał status osiedla, które jednocześnie zostało przeniesione administracyjnie wraz z okolicznymi gromadami z powiatu olkuskiego do zawierciańskiego. Do granic administracyjnych osiedla włączono także przysiółki Józefów I i Józefów II.

1957 - problemy w produkcji azbestu zmusiły dyrekcję Zawierciańskich Zakładów Eternitu w Ogrodzieńcu do kilkumiesięcznego wyłączenia z produkcji jednej z dwóch posiadanych maszyn

1958 - oddanie do eksploatacji całości urządzeń klinkierni "Wiek II". W związku z problemami wynikającymi ze składu lokalnej gliny produkcja zmuszona została do bazowania na łupkach przywęglowych "Haldex"

1959-65 - w klinkierni "Wiek II" przebudowane zostały strefy odparowania w piecach czeskich co zwiększyło produkcje i zapotrzebowanie na surowiec. W wyniku tego w omawianym czasie wybudowano na terenie zakładu również dodatkową kruszarnię typu "Mamut". W 1965 r. produkcja klinkieru wzrosła do 820 tys. ton rocznie

l. 60. XX w. - w Ogrodzieńcu istniała filia Państwowego Ośrodka Maszynowego (POM) w Rudnikach, zaś na słynną odezwę Władysława Gomółki "1000 szkół na 1000-lecie" wybudowano tu nową tzw. Szkołę Tysiąclecia zwiększając tym samym ilość ośrodków oświatowych poziomu podstawowego do dwóch. Miejscowość posiada również placówkę przedszkolną, przychodnię rejonową, izbę porodową, mięszyszkolną poradnię dentystyczną, aptekę społeczną, bibliotekę publiczną oraz Dom Kultury do którego raz w tygodniu przybywało objazdowe kino z Sosnowca prezentujące szerokoekranowe filmy. Ponadto przy cementowni "Wiek" istniały biblioteka, kino, dom kultury i przychodnia międzyzakładowa. 

1960 - w wyniku zmniejszenia importu waty bazaltowej z Czechosłowacji i wzrostu popytu w kraju na ten wyrób w Zawierciańskich Zakładach Eternitu w Ogrodzieńcu wybudowano nowy wydział wytwarzający ten asortyment oraz maty izolacyjne. Produkcja wydziału zabezpieczała cały krajowy popyt na ten surowiec. Rozbudowywano również park maszynowy podstawowej produkcji zakładu uruchamiając trzeci częściowo zautomatyzowany ciąg produkcyjny o rocznej wydajności 2 mln m2. W Ogrodzieńcu m.in. dzięki akcji budowy domów zakładowych przez cementownię "Wiek" i Zawierciańskie Zakłady Eternitu istniało 714 budynków mieszkalnych, spośród których 684 wyposażone były w elektryczność, ale 102 było przyłączone do sieci wodociągowej i zaledwie 29 przyłączono do sieci kanalizacyjnej. Jak widać nawet jak na ówczesne czasy standard mieszkań nie był zbyt wysoki w zakresie dostaw wody i odprowadzania ścieków.

1961 r. - Zawierciańskie Zakłady Eternitu w Ogrodzieńcu zatrudniające 347 pracowników przestawiło się z produkcją z wyrobów prasowanych na płyty faliste. Niestety te trujące materiały stały się później najpopularniejszym pokryciem dachów a jeszcze później największą zakałą ekologiczną nie tylko na Jurze

1964 - Zawierciańskie Zakłady Eternitu w Ogrodzieńcu przeżywają kolejny etap pompatycznego rozwoju, kiedy oddano do użytku nowe maszyny i po raz kolejny skokowo zwiększone zostało zatrudnienie. Cementownia "Wiek" buduje ośrodek wczasów świątecznych na Krępie oddalonej ok. 3 km od centrum osiedla.

1965 - już wcześniej istniejące w Ogrodzieńcu dwie cegielnie podlegające Zawierciańskim Zakładom Przemysłu Terenowego Materiałów Budowlanych zostały przejęte przez Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Ceramiki w Będzinie. W tym roku odnotowany został niespotykany w regionie znaczny spadek czytelnictwa tłumaczony jako efekt bardzo dużego wzrostu liczy abonentów telewizyjnych w tym osiedlu.

1966 - z papierni w Kluczach poprowadzony został rurociąg, którym tłoczono do dalszej przeróbki ługi posiarczynowe do klinkierni "Wiek II" przy cementowni "Wiek" w Ogrodzieńcu

1966-67 - ogólnopolski rozwój ruchu klubowego wpłynął na utworzenie w Ogrodzieńcu klubu "Ruchu"

31 grudnia 1967 - osiedle Ogrodzieniec zajmuje powierzchnię 28,22 km2 i liczy 4373 mieszkańców

1969 - przy cementowni "Wiek" istniała zasadnicza szkoła zawodowa ucząca wówczas 95 uczniów

1972 - w uznaniu zasług w ruchu konspiracyjnym w czasie II wojny światowej Ogrodzieniec został odznaczony Krzyżem Partyzanckim

1 stycznia 1973 - odzyskanie praw miejskich

1974 - w Domu Kultury znajdowała sie wystawa-muzeum ruchu oporu ziemi zawierciańskiej z lat 1939-45

l. 90. XX w. - likwidacja cementowni "Wiek" i fabryki eternitu

styczeń 2007 - otwarcie kręgielni w byłych pomieszczeniach dyrekcji cementowni "Wiek"

9 września 2007 - w Częstochowie odbył się finał konkursu Radia Katowice podczas którego jury przyznało Gminie Ogrodzieniec tytuł „Złota Złotych Miejscowości 2007”. W konkursie uczestniczyło 8 gmin-laureatek poprzednich edycji konkursu „Złotych Miejscowości”, wśród których były: Bukowno, Milówka, Brenna, Wisła, Świerklaniec, Dąbrowa Górnicza, Tychy i Ogrodzieniec.

Warto zobaczyć:

Kościół Przemienienia Pańskiego z 1787 r.

Kuesta jurajska

W centrum osiedla znajduje się obmurowane źródło jednego z potoków źródłowych Czarnej Przemszy dawniej zwanego Masłonicą. Drugie źródło tej rzeki znajduje się w pobliskim Bzowie. Nieopodal wywierzyska, pod drugiej stronie drogi na małym skwerku  znajduje się figura św. Jana Nepomucena
W dawnym rynku, ob. pl. J. Piłsudskiego stoi budynek dawnego ratusza, który jeszcze przed I wojną światową został gruntownie przebudowany na karczmę-zajazd.

Na Krępie położonej w południowej części Ogrodzieńca na szlaku Zamonitu w otoczeniu lasu znajduje się znany i niegdyś dobrze zagospodarowany Ośrodek Rekreacyjny "Krępa" z basenem śródleśnym - dawne ulubione miejsce letniego wypoczynku mieszkańców pobliskiego Zawiercia. Obecnie czynione są powolne próby zagospodarowania tego obiektu. Wg stanu na lato 2006 roku znajduje się tu zniszczona betonowa niecka nieczynnego basenu, napełniany wodą jednak ogrodzony siatką brodzik dla dzieci ze zjeżdżalnią i symbolicznym placem zabaw, małe poszerzenie drogi przy basenie służące jako parking, toalety, otwierana sezonowo knajpka-sklepik spożywczy oraz miejsce do pieczenia kiełbasek czy też prażonek. Jest również zalążek pola namiotowego (w czasie wizytacji było rozbitych kilka namiotów i trochę pijanego towarzystwa - poza tym nic nie wskazywało na istnienie tu pola namiotowego jakie mogłoby się każdemu kojarzyć). Na wschód od zniszczonej niecki basenu znajduje się mały sztuczny zbiornik wodny (niestety stoi tablica zakazująca tu kąpieli) a jeszcze dalej na wschód jeszcze jeden zbiornik (stanowiący obecnie m.in. łowisko dla wędkarzy) powstały na korycie potoku o czym świadczy meandrujący charakter tego najbardziej malowniczego rozlewiska. Kompleks zbiorników wodnych powstał na cieku wodnym który bierze początek w wywierzyskowym źródle Bełkotek znajdującym się ok. 1 km na wschód od opisanego wyżej parkingu w bliskiej odległości od drogi Ogrodzieniec - Klucze. Ciekawostką geologiczną jest zanik wód potoku w piaskach, ich podziemny przepływ na odcinku ok. 2 km i ponowne wypłynięcie na powierzchnię w wywierzysku na Centurii znajdującym się również nietypowo jak na Jurę (nie w skale lecz w potężnej skarpie piasku). Takie zjawisko znikania wody to typowy przykład ponora
Przy źródłach niegdyś istniała stanica, gdzie obozowali harcerze ze Śląskiej Akademii Medycznej prowadząc turnusy lecznicze dla dzieci z astmą, pyłkowicą i cukrzycą 

Przy drodze do Zawiercia nieopodal stacji benzynowej w otoczeniu sosnowego zagajnika stoi pomnik  ku czci powieszonych w tym miejscu przez Niemców w 1944 r. 5 ofiar z sosnowieckiego więzienia Radocha.

W lesie na południe od drogi na Niegowonice i Łazy znajdują się niewielkie pozostałości po fabryce prochu (prochowni) sprzed I wojny światowej, która została zajęta przez Austriaków i wysadzona w powietrze w czasie kampanii wojennej 1914-18. Obecnie z całości założenia pozostały wysokie obwałowania, nieliczne fragmenty murów istniejące obecnie na kształt ceglanych słupów oraz rozległe w znacznej mierze zasypane korytarze i piwniczki.

Przy drodze Zawiercie-Ogrodzieniec naprzeciwko Cementowni Wiek stoi nowo wyremontowana willa d. właściciela cementowni

Między Ogrodzieńcem a Bzowem rozciąga się jeden z największych na Jurze - obecnie nieczynny kamieniołom, niegdyś miejsce eksploatacji wapienia górno-jurajskiego dla potrzeb cementowni "Wiek". 
Dawniej w nieznacznych ilościach w okolicy Ogrodzieńca w ilastych osadach jury brunatnej występowały również syderyty o zawartości około 25% żelaza

Znaleziska - liczne monety rzymskie

Niespełna 2 km na wschód w Podzamczu poniżej najwyższego wzniesienia Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej - Góry Janowskiego wznoszą się jedne z najpiękniejszych i największych w Polsce ruin zamku “Ogrodzieniec”, którego historia przeplata się z dawnymi losami miasta

Kilka kilometrów na południe od miasta ciągnie się niezwykle interesujące Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie.

Herb Ogrodzieńca
Herb Ogrodzieńca

powiększ
Kościół w Ogrodzieńcu nocą, fot. S. Kiełbaska

powiększ
Kościół Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu, fot. D. Orman

powiększ
Brodzik ze zjeżdżalnią na Krępie, fot. D. Orman

powiększ
Zachodni zalew na Krępie, fot. D. Orman

powiększ
Wschodnie rozlewisko potoku  na Krępie, fot. D. Orman

powiększ
Ogrodzieniec. Pozostałości d. prochowni, fot. Z. Bereszyński

powiększ
Ogrodzieniec. Pozostałości d. prochowni, fot. Z. Bereszyński

Zobacz także

kościół Przemienienia Pańskiego
zamek "Ogrodzieniec"

Centuria
Józefów
Karlin
Klucze
Kraków
Kromołów
Niegowonice
Olkusz
Podzamcze
Rodaki
Rudniki
Ryczów
Włodowice
Wysoka
Zawiercie
Żarki

pałac we Włodowicach
klasztor na Jasnej Górze

Jan Feliks Rzeszowski
Baltazar z Ogrodzieńca
Bartosz Włodek Ogrodzieniecki
Jan Włodek

Szlak Warowni Jurajskich
Szlak Zamonitu
Szlak Józefowski
IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony