ŁANY WIELKIE, Małe i Średnie

Wieś Łany Wielkie leży nad Pilicą o odległości ok. 3 km na północ od Żarnowca, z którym splata swe losy. Łany Małe to typowy przykład wsi ulicówki ciągnącej się wzdłuż drogi ścinającej zakole Pilicy od północnego-zachodu od Żarnowca. Łany Średnie leżą na północny-wschód od Żarnowca. Największe znaczenie wśród kompleksu tych wsi miały jednak Łany Wielkie [opisywane dalej również jako Łany - przyp. autora]

przed XIII w. - w miejscu dzisiejszej wsi Łany Wielkie (dokładna data lokacji miasta nie jest znana) istniała osada lub miasto (tzw. Stary Żarnowiec) położone przy jednym z najstarszych na tych terenach ważnym średniowiecznym trakcie handlowym z Krakowa na Śląski i do Wielkopolski przez Skałę-Żarnowiec-Lelów-Mstów. Była to miejscowość na tyle znana, że Gall Anonim w swej kronice jej nazwą określił tereny starcia między Władysławem Hermanem i synami

pocz. XIV w. - u schyłku panowania Władysława Łokietka w Starym Żarnowcu (Łanach Wielkich) istniała parafia

2 poł. XIV w. - Kazimierz Wielki utworzył Nowy Żarnowiec 3 kilometry w górę rzeki Pilicy na obecne miejsce gdzie przeniósł miasto. Dotychczasowy Żarnowiec nazwano Starym Żarnowcem, a później przemianowano je na Łany Wielkie

1355 - według tradycji w tym roku ufundowany został przez królową Adelajdę, żonę Kazimierza Wielkiego kościół św. Wojciecha w Łanach

1833 - parafia Łany Wielkie należała do dekanatu pilickiego 

1850 - przedłużenie nawy kościoła św. Wojciecha

1864 - chłopi z Łan ufundowali we wsi krzyż w podzięce carowi Aleksandrowi II za uwłaszczenie chłopów 

1889 - dobudowa do kościoła św. Wojciecha kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej

1939-45 - w trakcie całej II wojny światowej we wsi Łany Małe zginęło 5 mieszkańców (1 we wrześniu 1939 pozostali w czasie pacyfikacji). Łany Średnie jako silny ośrodek działalności AL kilkakrotnie pacyfikowano. W związku z tym terror hitlerowski pochłonął w tej wsi aż 24 ofiary [to samo źródło w innym miejscu wykazuje aż 35 ofiar w Łanach Średnich - przyp. autora]. W Łanach wielkich zginęła jedynie1 osoba, nie licząc ofiar starcia Niemców z grupą partyzancką w maju 1943 r.

od maja 1941 - w Łanach Małych powstała komórka organizacyjna Związku Ludu Pracującego Miast i Wsi (ZLPMiW)

wiosna 1942 - w Łanach Małych powstała komórka PPR wywodząca się ze ZLPMiW

lipiec 1942 - powstaje pierwszy oddział partyzancki GL w Okręgu Miechów o kryptonimie "Mnich" pod dowództwem Jana Szwai ps. "Siekiera", który wybudował trzy podziemne schrony w lasach tunelskich pod Łobzowem i w Łanach Wielkich

grudzień 1942 - po sformowaniu się oddziału partyzanckiego "Tadka Białego" w lasach chroberskich przeniósł się on w lasy w okolicach Łan i Żarnowca wzmacniając oddział GL istniejący tu od wiosny tego roku. Tak uformowany oddział dowodzony przez szefa sztabu Obwodu Kraków, Juliusza Topolnickiego liczył na koniec roku 16 partyzantów. O jego sile i sprycie świadczy ilość skutecznych akcji. Spośród akcji przeprowadzonych przez ten oddział warto wspomnieć choćby o wypadzie z 31 grudnia 1942 r. kiedy to rozbito czteroosobowy posterunek policji granatowej w Czekaju, zniszczono akta urzędu gminnego w Mstyczowie oraz pocztę oraz wychłostano nadgorliwych urzędników. Kolejna udana akcja miała miejsce już 2 stycznia 1943 r. Tym razem jej celem był dwunastoosobowy posterunek policji granatowej w Żarnowcu. Po tak skutecznej akcji oddział "Mnich" ze względów bezpieczeństwa wycofał się z okolic Łan do lasów chroberskich w Pińczowskiem

styczeń 1943 - pierwsza pacyfikacja Łan Średnich

11 maja 1943 - przeprowadzona została druga już pacyfikacja Łan Średnich. Kilkoro mieszkańców Łan Średnich wraz z kilkoma mieszkańcami Łan Podleśnych (łącznie 11 osób) wywieziono do Czarnego Lasu w pobliżu Dłużca, gdzie dokonano masowej egzekucji 

17-18 maja 1943 - oddział GL "Mnich" pod dowództwem Tadeusza Grochala ps. "Tadek Biały" dokonał nalotu na posterunek żandarmerii i policji granatowej w Żarnowcu. Niestety o planowanej akcji doniósł Niemcom prowokator który znalazł się w szeregach oddziału wobec czego po ciężkich trzygodzinnych walkach partyzanci zostali zmuszeni do wycofania się. Walki okupione zostały śmiercią 4 i ranami kilkunastu Niemców oraz śmiercią 5 i ranami 2 partyzantów. Następnego dnia (18 maja), gdy oddział wycofywał się spod Żarnowca został okrążony przez przeważające siły niemieckie w lasach koło Łan, gdzie stoczona została krwawa bitwa podczas której zginęło wielu Niemców i tylko 2 partyzantów. Jeszcze w tym samym dniu w ramach odwetu i zastraszenia miejscowej ludności na rynku w sąsiednim Żarnowcu publicznie rozstrzelano 40 mężczyzn z okolicznych miejscowości

maj 1943 - w ramach zemsty okupanta na miejscowej ludności za wydarzenia z 17 maja tego roku żandarmi Mot-Zugu przywieźli do Pilicy 11 mieszkańców Łan Wielkich, których następnie stracono w lasach wolbromskich

grudzień 1943 - trzecia pacyfikacja Łan Średnich

kwiecień 1944 - w lesie łańskim patrol likwidacyjny oddziału BCh "Marcina" [lub "Czarnego" - przyp. autora] na mocy wyroku sądu konspiracyjnego rozstrzelał groźnego konfidenta gestapo, Piotra Garmulewicza, który przyczynił się m.in. do pacyfikacji wsi Nasiechowie

sierpień 1944 - w Łanach Wielkich miała miejsce akcja której celem stali się Niemcy dozorujący budowę okopów. W ramach napadu udało się zabrać 3 wozy żywności i broń, a Niemców bez obuwia puszczono wolno. W tym samym miesiącu hitlerowski okupant utworzył obóz pracy w stodołach w Łanach Małych. Przebywało w nim ok. 15 tys. Polaków, którzy byli zmuszani do robót fortyfikacyjnych

25 sierpnia 1944 - w 19 stodołach należących do Łanów Wielkich Niemcy założyli obóz pracy, w którym przebywało około 1500 więźniów 

14 października 1944 - likwidacja obozu pracy w Łanach Małych

14 stycznia 1945 - likwidacja obozu pracy w Łanach Wielkich

14-19 stycznia 1945 - w czasie działań wojennych przechodzącego frontu wyzwoleńczego w Łanach Wielkich spłonęły 2 domy mieszkalne, 1 obora i 1 stodoła

1949 - budowa pomnika partyzantów na zbiorowej mogile na cmentarzu w Łanach

l. 70. XX w. - z Żarnowca do Chechła przez Łany Małe został wytyczony czerwono-biało-czerwony turystyczny Szlak Partyzantów Ziemi Olkuskiej. Później szlak przemalowano na czarny a na przełomie XX i XXI w. skrócono [obecnie rozpoczyna się w Udorzu - przyp. autora]

Warto zobaczyć:

W centrum wsi Łany Wielkie stoi kościół św. Wojciecha a przed nim figura św. Wojciecha z k. XVII w.

Obok szkoły stoi krzyż uwłaszczeniowy z inskrypcją na cokole upamiętniający uwłaszczenie chłopów w 1864 r. przez cara Aleksandra II

W widłach rozjazdu dróg prowadzących do Małoszyc i do leśniczówki w Łanach w północnej części wsi znajduje się ciekawe wywierzysko powiązane ludowymi podaniami z pobytem w tym miejscu św. Wojciecha.

Na cmentarzu stoi pomnik postawiony w 1949 r. na zbiorowym grobie ponad 40 partyzantów GL, poległych w 1943 r.

Przy drodze Łany Wielkie - Otola wzniesiono również pomnik upamiętniający walkę grupy partyzantów AL im. Bartosza Błowackiego pod dowództwem Jana Trzaski ps. "Gutek". W okolicznych lasach w czasie II wojny zginęło z tego ugrupowania 11 żołnierzy a 2 zostało rannych. Straty po stronie wroga były znacznie mniejsze: 4 zabitych i 2 rannych.

Zobacz także