"ZAMCZYSKO" W ZBROJEWSKU

Grodzisko stożkowate typu nizinnego położone wśród podmokłych łąk w dolinie Liswarty; obiekt o strukturze dwuczłonowej, obejmującej wyższy nasyp (kopiec) na planie owalnym oraz niższy nasyp o charakterze zewnętrznego wału obwodowego, rozszerzony do postaci plateau na planie zbliżonym do półksiężyca, z fosami pomiędzy kopcem i wałem oraz po zewnętrznej stronie wału (plateau).

Warownia powstała w 2 poł. XIV w. prawdopodobnie gównie w celu kontroli szlaku handlowego z Krakowa do Rudy i Wielunia, a stąd dalej do Poznania lub Wrocław. Obiekt ten, jak wszystko na to wskazuje, można utożsamiać ze wzmiankowanym w 1267 r. najstarszym zamkiem czy grodem w Dankowie, leżącym na południowej rubieży posiadłości księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego. Zgodnie z wynikami badań archeologicznych, obiekt obronny na terenie dzisiejszego Zbrojewska funkcjonował do początków XIV w. Osłabnięcie jego znaczenia stało się prawdopodobnie za sprawą powstania w pobliskich Krzepicach nowego lokalnego centrum władzy i życia gospodarczego wraz z zamkiem [Oczywistym nieporozumieniem są pojawiające się w niektórych wydawnictwach popularnych sugestie, jakoby obiekt obronny w Zbrojewsku spełniał rolę łącznika pomiędzy zamkami w Krzepicach i Dankowie. W czasach, gdy istniały owe zamki, obiekt w Zbrojewsku był już od dawna opuszczony. Wszystko wskazuje na to, że obiekt ten był raczej militarnym i administracyjnym poprzednikiem obu tych zamków.]

Grodzisko położone jest wśród łąk na lewym brzegu Liswarty, na wschód od drogi z Krzepic do Zbrojewska., około 3 km na północny-wschód od kościoła w Krzepicach i około 700 m na południe od skrzyżowania dróg w Zbrojewsku. Dojście ze Zbrojewska drogą obok stawów i tartaku, a dalej przez las, po wyjściu z którego skręca się w lewo, w boczną drogę, prowadzącą ku kępie drzew z grodziskiem. Dojście z Krzepic drogą obok położonych nad rzeką ruin młyna Magreta; za rzeką i ciągnącym się dalej rowem melioracyjnym skręca się w prawo, ku widocznej z daleka kępie drzew na skraju lasu. 

Grodzisko w Zbrojewsku jest pozostałością warowni założonej na naturalnym wzniesieniu piaszczystym, wysuniętym w głąb doliny zalewowej Liswarty. W przeszłości teren grodziska musiał być otoczony mokradłami, których resztki zachowały się jeszcze po wschodniej stronie obiektu. 

Grodzisko jest pozostałością dwuczłonowego założenia obronnego na planie owalnym, obejmującego wyższy nasyp centralny w formie kopca oraz niższy nasyp o charakterze zewnętrznego wału obwodowego, rozszerzający się do postaci plateau, z majdanem na planie zbliżonym do półksiężyca. Dodatkową obronę warowni stanowiły fosy: między kopcem a zewnętrznym wałem obwodowym oraz po zewnętrznej stronie wału. 

Centralny kopiec, na planie owalu o średnicach 30x40 m, uległ częściowemu zniszczeniu na skutek wybierania z niego piasku i kamienia. Otaczające kopiec pozostałości umocnień zewnętrznych zostały w znacznym stopniu zniwelowane w wyniku prac melioracyjnych. Są one dobrze widoczne po stronie północnej, na terenie wyżej położonym, gdzie zapewne od początku umocnienia zewnętrzne były najbardziej okazałe jako zwrócone w kierunku największego zagrożenia. Wzdłuż zewnętrznej krawędzi centralnego kopca usypany był wał z piasku, na którym wznosiła się przypuszczalnie obronna konstrukcja z drewna i kamieni. 

Zewnętrzny wał obwodowy rozszerzał się znacznie po stronie północnej, gdzie na jego szczycie istniał obszerny majdan na planie zbliżonym do półksiężyca. Mógł się tutaj mieścić obronny zespół obiektów o charakterze gospodarczym lub mieszkalnym (pomieszczenia dla czeladzi itp.), otoczony zapewne częstokołem. Pozostałości tej części założenia obronnego są dobrze widoczne jako półksiężycowaty nasyp, oddzielony fosą od wyższego kopca centralnego. Podobny typ wału obwodowego, z majdanem w formie półksiężyca, występuje w przypadku grodziska w Myjomicach, pow. kępiński, woj. wielkopolskie, na obszarze dawnej ziemi wieluńskiej. Inne tego rodzaju przykłady można spotkać wśród grodzisk na sąsiednich terenach śląskich (Miejsce w powiecie namysłowskim, Głębocko w powiecie brzeskim, woj. opolskie). Grodzisko w Krasnej Górze, pow. brzeski, woj,. opolskie, reprezentuje podwojenie tego typu struktury

Krótki odcinek zewnętrznego wału obwodowego zachował się również po stronie południowo-zachodniej, u stóp kopca. 

Na terenie grodziska znaleziono m. in. dużą ilość fragmentów średniowiecznej ceramiki, a także kilkadziesiąt wyrobów żelaznych, świadczących w szczególności o militarnym charakterze obiektu, takich jak groty strzał do łuku, groty bełtów do kusz, fragmenty kolczugi oraz fragmenty ostróg, strzemion, wędzideł i podków. Znaleziono też noże żelazne, gwoździe, klamry, zgrzebła i szereg innych przedmiotów, o nie zawsze wiadomym przeznaczeniu. Do cenniejszych znalezisk należała średniowieczna moneta – srebrny brakteat guziczkowy, wybity w Anklam na Pomorzu Zachodnim. 

Wyniki badań archeologicznych pozwalają datować grodzisko na schyłek XIII i początek XIV w. 

Na majdanie grodziska, pod warstwą kulturową z okresu średniowiecza, stwierdzone zostały również ślady osadnictwa ludności kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza.

Opracował: Zbigniew Bereszyński

Zobacz także