WIDORADZ

Do niedawna historycy sądzili, że grodzisko to w X-XII w. stanowiło siedzibę opola - centrum nieznanego bliżej plemienia, a później kasztelani rudzkiej. Tu również lokalizowano zamek kasztelański wymieniany w trzynastowiecznych źródłach. W l. 1967-69 muzeum w Wieluniu przeprowadziło badania archeologiczne, ale jak na razie powyższe domniemania nie uzyskały naukowego potwierdzenia.

Grodzisko to położone jest wśród moczarów, mniej więcej w połowie odległości między Rudą a Widoradzem Dolnym, około 2 km na północ od kościoła w Rudzie i wskutek częściowo przeprowadzonej melioracji tego terenu wały grodziska od strony pd. zostały poważnie zniszczone.  
Dojście od przystanku PKS w Rudzie drogą w kierunku Widoradza, do skrzyżowania dróg gruntowych, przy którym wznosi się wysoki krzyż. Ze skrzyżowania dróg dobrze widoczna jest odległa o około 400 m na północny zachód kępa drzew z grodziskiem, leżąca na zachodnim brzegu ciągnącego się przez pola i łąki rowu odwadniającego

Już w okresie rzymskim, w okolicy Widoradza skupiało się liczne osadnictwo ludzkie. W V w. istniała tu wczesnośredniowieczna osada związana z grodziskiem. W XII w. grodzisko to rozbudowano, a najświetniejszy jego okres przypadł na XIII w., gdy sąsiednia Ruda zaczęła już podupadać jako siedziba kasztelanii. Wg świetle nowszych badań dominuje jednak przekonanie, że grodzisko faktycznie powstało nie wcześniej niż w połowie XIII w., a zatem w końcowym okresie istnienia kasztelanii rudzkiej lub nawet po jej przeniesieniu do Wielunia. Zdaniem Leszka Kajzera, warownia w Widoradzu mogła być użytkowana przez urzędników książęcych aż po czasy Władysława Opolczyka, pana lennego ziemi wieluńskiej w latach 1370-1391.  Nie ma sporów co do powodu opuszczenia grodu - zostało ono spalone na przeł. XIII/XIV w. lub na pocz. XV w. Niewykluczone, że doszło do tego w 1391 r., gdy król polski Władysław Jagiełło odebrał zbrojnie ziemię wieluńską księciu opolskiemu. 

Grodzisko to reprezentuje typ nizinny, położony na płaskim terenie wśród dawnych mokradeł; obiekt otoczony poczwórnym pierścieniem wałów rozdzielonych fosami.

Grodzisko w Widoradzu stanowi modelowy wręcz przykład wykorzystania obronnych walorów położenia nizinnego. Leży ono w miejscu trudno dostępnym z powodu podmokłych łąk i przecinających teren rowów odwadniających. W przeszłości, przed przeprowadzeniem melioracji, rejon grodziska musiał być jeszcze trudniej dostępny i zapewniać warowni znaczne bezpieczeństwo. 

Naturalne walory obronne terenu wzmocniono, otaczając wnętrze warowni czterema pierścieniami wałów, rozdzielonych fosami, które również obecnie są na ogół trudne do przebycia ze względu na utrzymującą się w nich wodę. Obwiedziona wałem centralna część grodziska, o średnicy około 34 m, przypomina grodziska typu pierścieniowatego. Wysokość wałów nie przekracza na ogół 1 m. Podobno jeszcze w połowie XX w. były one znacznie wyższe, a na ich powierzchni spotykano kamienie i kawały polepy. Najbardziej zewnętrzny z czterech wałów okrężnych jest bardzo niski i widoczny obecnie tylko miejscami, najlepiej po stronie zachodniej. Po stronie północnej i wschodniej wały grodziska zostały częściowo zniszczone przez rowy odwadniające. 

Zgodnie z wynikami badań archeologicznych, obiekt obronny w Widoradzu miał w całości konstrukcję drewnianą. Badania archeologiczne pozwoliły ustalić również, że wały wzmocnione były od spodu faszyną, palami, miejscem nawet podwójną palisadą, częściowo również kamieniami. Wewnątrz wałów znajdował się rozległy majdan. 

W grodzisku znaleziono mało zabytków archeologicznych z V-VI w., natomiast dużo z XII-XIV w.. Były to m.in.: resztki obtaczanej ceramiki, wiele kości zwierząt hodowlanych i dzikich oraz wyroby metalowe (groty bełtów kusz, klucze, podkowy, ostrogi, nożyczki, kowadła,  krzesiwa, sztylecik pochodzenia czeskiego, sprzączki, dwuzębne "widełki" oraz czteroramienne kolce o dł. około 3 cm o nieznanym przeznaczeniu również przywiezione z Czech). Na podstawie zebranego materiału  przypuszcza się, że w grodzie tym musiało mieszkać wielu wojowników. 

Wg legendy w tutejszym zamku mieszkał postrach ziemi wieluńskiej - niejaki Zaręba zwany "diabłem widoradzkim" dopóty, dopóki ten nie zapadł się pod ziemię.

Okoliczna ludność nazywa to miejsce "Kółkiem".

Opracował: Zbigniew Bereszyński

Zobacz także