KRAKÓW - Prądnik Biały

W latach 1505-1550 Kanclerz Wielki Koronny, biskup krakowski Samuel Maciejowski zbudował tu okazałą letnią rezydencję. Pod względem architektonicznym i funkcjonalnym reprezentowała typ willi włoskiej. W 1549 roku przebywający w Prądniku z wizytą u biskupa Maciejowskiego Augustinius Rotundas napisał w liście do kardynała Hozjusza ”... jestem pod urokiem tajemniczych budowli oraz ich otoczenia...”.

Renesansowa willa tętniła życiem, była miejscem spotkań wielu wybitnych ludzi epoki: dyplomatów, poetów, myślicieli. Znajdowali się wśród nich m.in.: Łukasz Górnicki, Mikołaj Rej z Nagłowic, Stanisław Orzechowski, Jan Kochanowski. To tu właśnie Łukasz Górnicki napisał “Dworzanina Polskiego”, którego akcję umieścił w pałacu i przyległym doń ogrodzie.

“Tuż u Krakowa jest rzeczka Prądnik, nad którą Samuel Maciejowski, biskup krakowski, Kanclerz Koronny, włoskim kstałtem dom piękny zmurować kazał, jako dla wiela inych dobrych przyczyn, tak też dla tego, aby w tak osobnym kraju, jaki jest około Krakowa, miał miejsce, gdzieby postronne ludzi, a wielkich królów posły czcić mógł. Albowiem mając on na sobie wielkie sprawy, dla których w jego domu u wszystkich gmachów drzwi zawżdy otworem stały, snadniej mógł na stronie niż w mieście uczynić temu zadość”. Jan Kochanowski w słowach “O villa celsis aemula curribus” podziwiał rezydencję, jako twór architektonicznie pięknie wykończony i malowniczo położony.

Następne dziesięciolecie (1550-1560) w pałacu na Białym Prądniku upłynęło pod znakiem działalności biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego, który rozbudował willę i uzupełnił jej wnętrze. Był on prawdopodobnie twórcą niewielkiego systemu obronnego w postaci murów kurtynowych z półbasztami. O obronności budowli zachowały się wzmianki w inwentarzu z 1570 roku, gdzie wymienione są 33 działa.

W początkach XVII wieku willa uległa poważnemu zniszczeniu, biskup Piotr Gembicki podjął się jej odbudowy. Kilkanaście lat później “potop szwedzki” znów zniszczył rezydencję, a kolejną jej przebudowę prowadził w latach 1665-1669 biskup Andrzej Trzebnicki. Już wtedy dokonano rozbudowy obiektu, a dalsze elementy architektoniczne w stylu późnego baroku zyskał on za sprawą biskupa Kajetana Sołtyka.

Twórcą barokowej fazy rozbudowy był architekt Jakub Fontana. Początkowe lata rządów biskupa Kajetana Sołtyka były ostatnim okresem świetności i rozwoju biskupiego zespołu pałacowego na Prądniku Białym.
Podczas Konfederacji Barskiej pałac został zniszczony, w roku 1789 dobra biskupie przyłączono do skarbu koronnego, a w rok później oddano w dzierżawę. W 1793 roku Kapituła Krakowska odzyskała Prądnik.
W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej w tej okolicy gromadziło się wojsko powstańcze. W 1796 roku władze austriackie skonfiskowały posiadłość białoprądnicką na rzecz rządu, a następnie ją wydzierżawiły. Od tego czasu obiekt ulegał ciągłym nie zawsze najszczęśliwszym przebudowom.

W pierwszej połowie XIX wieku pałac, zabudowania i urządzenia w jego otoczeniu ulegały systematycznej redukcji. W okresie Księstwa Warszawskiego obszar podworski dzierżawili chłopi.
Około połowy XIX wieku nastąpił podział całego terenu posiadłości białoprądnickiej. Dziedziniec wewnętrzny wraz z otoczeniem został podzielony na kilka części, natomiast zespół centralny i przyległy fragment parku pozostał w rękach jednego właściciela: w latach 1861-1900 pani Jasińskiej, później rodziny Jaroszyńskich, Halskich i w drodze dziedziczenia do końca lat pięćdziesiątych Mirockich.

Nowa karta dworu na Białym Prądniku rozpoczyna się w latach pięćdziesiątych XX wieku, kiedy to ówczesne władze postanowiły przejąć bardzo zaniedbany i zniszczony zespół podworski na cele kulturalne. Od 1975 roku ma tu swoją siedzibę Centrum Kultury „Dworek Białoprądnicki”.

Zobacz także