IT-JURA.PL
   Główna | Wstecz | Mapa | Startowa | Ulubione | Szukaj      
 
pałac w Działoszynie

DZIAŁOSZYN

Rys historyczny | Opis | Zagospodarowanie

Rys historyczny

Pałac stoi na tarasie zalewowym Warty i na sztucznym nasypie częściowo wzmocnionym obmurowaniem. Wg tradycji niegdyś stała tu pogańska świątynia.

Być może w 1 lub 2 poł. XVI w. powstał w tym miejscu silnie obwarowany dwór jednak najnowsze badania nie potwierdzają tego faktu. Domniemanie istnienia budowli mogącej należeć do Kobylańskich - właścicieli Działoszyna w XVI w. - oparte jest na kilku przesłankach. Wg ustnych przekazów mówi się, że pałac powstał na miejscu starszej budowli, której murów nie odkryto do dziś. Mógł to być jednak również zamek lub zbór ariański. Wg A. Kosińskiego w 1835 r. rzekomo pod pałacem odkryto loch ze starymi urnami i płytami kamiennymi. Także inni autorzy piszący w XIX wieku wspominają opowiadani ludowe, iż pod posadzką głównej komnaty natrafiono na kilkanaście urn słowiańskich.

W 2 poł. XVII w. [wg niektórych źródeł ok. 1600 r. - przyp. autora] kasztelan wieluński Andrzej z Kurozwęk Męciński albo wybudował obecną budowlę, albo przebudował i rozbudował stary warowny dwór. 

W 2 poł. XVIII w. Stanisław Męciński wielkim kosztem przebudował fortalicjum w okazały pałac, a jego żona Rozalia z Kurdwanowskich założyła wokół niego okazały ogród w stylu francuskim ze szpalerami, roślinami egzotycznymi i sztucznymi grotami. Istniała tu również winnica i pomarańczarnia oraz kanały wodne i stawy z wysepkami, a Męciński w pałacu utrzymywał własny teatr i kapelę. Podobno nad bramą umieszczono napis "Ktoś tam sobie dumny z Puław i Tulczyna, a ja jestem kontent z swego Działoszyna" (aluzja do najsłynniejszych ówczesnych rezydencji Potockich i Czartoryskich). Wewnątrz wisiały obrazy jakoby pędzla Bacciarellego, w tym portret króla oraz samego właściciela oraz gipsowe popiersia kilku monarchów. Ściany zdobione były boazerią i sztukaterią. Dotychczasowe budynki gospodarcze zostały przeniesione z obronnego wzgórza dalej od pałacu. W czasie tej przebudowy w miejscu wieżyczki powstał ryzalit w elewacji frontowej.

W tak rozbudowanej rezydencji starosta Męciński gościł króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, swego dawnego kolegę szkolnego a na jego cześć niektóre komnaty zwane zostały później królewskimi. Stanisław Męciński niejednokrotnie urządzał tu również huczne zabawy. 

W latach 1804-62 pałac podobnie jak miasto Działoszyn przeszedł w ręce Myszkowskich, którzy dokonali dalszej nieznacznej przebudowy pałacu, szczególnie w obrębie charakterystycznego ryzalitu (przebito okrągłe 
okienka, zamurowane dwa boczne wejścia). 

Po Myszkowskich pałac przeszedł na własność Wzdulskich a po tym okresie nastąpiły czasy częstych zmian zarządców pałac, aby w 2 poł. XIX w. osiedlili się tu osadnicy żydowscy, którzy mocno zdewastowali pałac. Opis z tego okresu mówi, że piętro pałacu było opuszczone, park zaniedbany, a freski mocno uszkodzone.  

W okresie I wojny światowej budowla ponownie ucierpiała. Zniszczeniu uległo część murów i dach.

Znacznego zniszczenia dokonano przed II wojną światową, ale głównego dzieła zniszczenia dokonali Niemcy w czasie ostatniej wojny. 

Budynek pałacu uległ dalszej dewastacji i dopiero w l. 1957-61 doczekał się odbudowy i częściowej rekonstrukcji, po czym został przekazany na siedzibę szkoły zawodowej [wg innych źródeł przeznaczony został na ośrodek kolonijny - przyp. autora]. W 1965 r. przejęty został przez Łódzkie Przedsiębiorstwo Instalacji Elektrycznych a w jego murach urządzono dom wypoczynkowy. 

Od 1979 funkcjonował tu Państwowy Zakład Wychowawczy dla Dzieci (Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy) lecz w pierwszych latach XXI w. został opuszczony i stał zamknięty.

W sierpniu 2005 r. rozpoczęto przeprowadzenie kapitalnego remontu oraz docelowo rewitalizację parku. O jego przeznaczeniu na razie nic nie wiadomo.


Opis

Obecnie z założenia pałacowego pozostał jedynie piętrowy budynek pałacu, w zasadniczej części późnorenesansowy oraz park. 

Budynek pałacu został założony na planie prostokąta o wymiarach 32 x 9,5 m. Grubość murów mieści się w przedziale od 1,1 do 2 metrów, co może być wskazówką świadczącą o dłuższej jego historii niż obecnie przyjęto. W elewacji frontowej (wschodniej) dominuje ryzalit o wymiarach 10 x 4 m mieszczący trzy pomieszczenia oraz klatkę schodową. Boczne elewacje ozdobione są zrekonstruowanymi szczytami, a w elewacji ogrodowej od zachodu. zwraca uwagę odtworzony piękny balkon na 7 konsolach [oryginalnie znajdował się tam wykusz posadowiony na 3 konsolach zatem 4 pozostałe zostały dobudowane później - przyp. autora]

Okna są obramowane późnorenesansową kamieniarką.  Bardzo interesująca jest sgraffitowa dekoracja ścian zewnętrznych. Wśród licznych motywów tej dekoracji można wyszukać m.in. stylizowane palmety i delfiny. Podobno obecnie nie ma po nich śladu, choć sam widziałem je jeszcze w połowie lat 90-tych XX w.

Znajdujący się nad wejściem detal architektoniczny z wyrytą datą 1536 rok pochodzi prawdopodobnie z innej, położonej niedaleko rezydencji , ponieważ nie stwierdzono tu śladów istnienia starszej budowli. 

W zamkniętych obecnie wnętrzach parteru zachowały się sklepienia żaglowe z lunetami, z widocznymi na nich śladami późnorenesansowych dekoracji stiukowych. Wewnątrz widać też ślady po kominkach, resztki malowideł ściennych. Piwnice natomiast posiadają sklepienia krzyżowe i kolebkowe.

We wnętrzu na parterze po prawej stronie od wejścia znajdowały się izby mieszkalne a po lewej reprezentacyjna sala. Ze względu na wielokrotne zmiany układu piętra trudno jest mówić o jego pierwotnym wyglądzie jednak wiadomo, że mieściła się tam kaplica.

Na podstawie prowadzonych tu badań archeologicznych stwierdzono, że do każdej z elewacji dostawione były dawniej różne budynki. I tak przy bocznych elewacjach przylegały parterowe budynki, od frontu wznosiła się wieżyczka z klatką schodową zastąpiona późniejszym ryzalitem, a od południa, południowego-wschodu i północnego-zachodu istniały bliżej nieokreślone budynki wolnostojące. Ponadto prostopadle do zachodnie- ogrodowej elewacji przy krawędzi wzgórza odkryto kamienne fundamenty o nieznanym obecnie pochodzeniu. Być może mury te stanowią relikt narożnych baszt, o których wspomina miejscowa tradycja. Obecnie brak jest śladów po niskich murach otaczających pałac jeszcze w pocz. XX w. Wszystko jeszcze do niedawna było  mocno zarośnięte zdziczałym parkiem, który obecnie stopniowo jest rewitalizowany. Również pałac jest obecnie wyremontowany i mieści bibliotekę, dom kultury i kawiarenkę.


Zagospodarowanie

Wstęp:

  • do pałacu - bez ograniczeń, obecnie mieści się w nim biblioteka, dom kultury i kawiarenka.
  • do stopniowo zagospodarowywanego parku - bez ograniczeń 
powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - pałac w Działoszynie przed remontem - elewacja frontowa

powiększ
Fot. Zbigniew Bereszyński - pałac w Działoszynie przed remontem - elewacja ogrodowa

powiększ
Plan ogrodu w Działoszynie - Karta z polskiego wzornika z k. XVIII w. (autor nieznany) - za "Ogrody. Ogródki, zieleńce" nr 1 (21) ze stycznia 2001 r.

Zobacz także

Działoszyn
IT-JURA.PL - serwis jurajski
Początek strony Copyright © 2000-2011 Dariusz Orman | Autor | Kontakt Początek strony