Wieluń - zamek królewski

Rys historyczny | Plan | Opis | Zagospodarowanie | Zdjęcia 

Rys historyczny

W mieście istniał drewniany zamek z XIII w. później przebudowany na murowany przez Kazimierza Wielkiego w l. 1350-51, który wraz z murami miejskimi z basztami stanowił zwarty zespół obronny. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1311 r. 

W latach 1370-1391 miasto wraz z terenami ciągnącymi się aż po zamki w Bobolicach i Mirowie zostały nadane w lenno księciu Władysławowi Opolczykowi, który w zamku założył mennicę bijącą denary wieluńskie. Zamek wraz z miastem wrócił do Korony w 1391 r. odbity z rąk Opolczyka przez Władysława Jagiełłę, choć walki o odzyskanie lenna trwały do 1396 r. Pomimo licznych najazdów książąt śląskich (1440, 1447, 1452) pozostał niezdobyty, dopiero w 1457 r. spalił go książę oświęcimski Janusz; wkrótce potem zamek został jednak odbudowany. Gościł on koronowane głowy - Władysława Jagiełłę i Kazimierza Jagiellończyka. Jako, że w Wieluniu wydarzyło się wiele ważnych historycznych wydarzeń można sądzić że odbywały się one właśnie na tymże zamku: w 1416 król Władysław Jagiełło prowadził tu układy z wielkim mistrzem krzyżackim, w 1424 na zjeździe zwołanym do Wielunia przez Władysława Jagiełłę uchwalono tzw. edykt wieluński a w 1474 w Wieluniu poselstwo bawarskie pertraktowało o rękę córki Kazimierza Jagiellończyka dla syna księcia bawarskiego. Znajdowało się tu również więzienie starościńskie nazywane Smoczą Jamą, gdyż zamek był siedzibą starostwa grodowego. Przynosiło ono spore dochody, w XVI w. oddano je w ręce królowej Bony, a następnie jej córki, siostry Zygmunta Augusta - Izabeli Jagiellonki. W 1566 r. gościł również królową  Katarzynę Austriaczkę, trzecią żonę Zygmunta Augusta. W styczniu 1588 r. był tu więziony po bitwie pod Byczyną arcyksiążę Maksymilian Habsburg, który sygnetem miał wyryć w swojej celi słowa: Veni, veniam, et non tardabo - Maximilianus electus Rex Poloniae (Przybyłem, przybędę i nie będę zwlekał - Maksymilian wybrany Król Polski).

Zamek został spalony podczas "potopu szwedzkiego" w 1656 r. w odwecie za odbicie miasta przez polskich partyzantów. Odbudowy ze zniszczeń dokonał starosta wieluński Hieronim Olszowski, za co sejm w 1673 r. przyznał mu zabezpieczenie 10 tys. złotych na dobrach starostwa wieluńskiego. Niestety przebudowa ta zatarła jego pierwotne założenie. Jako, że kasa państwa była pusta, zamek przeszedł w ręce kasztelanowej sądeckiej Anny Męcińskiej. Po raz kolejny spłonął (wraz z miastem) 18 marca 1791 r. podczas gotowania oleju na zamku. Zachowały się jedynie wieża oraz fragmenty murów, których rozbiórkę nakazały władze pruskie. Na początku XIX w. znajdowały się tu lazaret i magazyny wojskowe, później (w l. 20-tych) manufaktura sukiennicza Jana Karneckiego; następnym właścicielem zamku był Jan Teodor Parys. Ruiny w 1837 r. kupił komisarz obwodu wieluńskiego Fryderyk August Goleński. Do 1843 r. zbudował on na fundamentach dawnego zamku klasycystyczny pałac. 

Od syna komisarza, Fryderyka Henryka, pałac zakupił rząd carski dla dowództwa rosyjskiej 13. Brygady Straży Granicznej (wówczas powiat wieluński graniczył przez rzekę Prosnę z Prusami). W latach I wojny światowej budynek zajęło wojsko niemieckie, w 1918 r. budynek przeszedł na własność władz polskich, znajdowały się tu koszary wojskowe, Preparanda Nauczycielska, Sąd Grodzki, a od 1929 r. Starostwo Powiatowe, w l. 30-tych Komenda Powiatowa Policji Państwowej oraz w l. 1926-35 r. Muzeum Ziemi Wieluńskiej Polskiej Macierzy Szkolnej. W czasie nalotu 1 września 1939 r. południowe skrzydło pałacu zostało zburzone. Okupanci hitlerowscy planowali podwyższenie obiektu o jedną kondygnację oraz połączenie z pobliską plebanią wówczas należącą do kościoła farnego (obecnie należy ona do kościoła św. Józefa). W l. 1966-69 gmach został nie tylko odbudowany, ale i rozbudowany według projektu Tadeusza Wilka. Zaburzyło to symetrię i proporcje klasycystycznej budowli, ponadto w czasie tych prac zniszczone zostały relikty wcześniejszego drewnianego założenia obronnego. 

Do reformy administracyjnej w 1975 r. mieścił się tu urząd powiatowy, później część Urzędu Miejskiego, przychodnie lekarskie, od 1990 r. Urząd Rejonowy, a od 1999 r. Starostwo Powiatowe, które obecnie współużytkuje obiekt z Urzędem Miejskim.

Plan zamku

bd.

Opis

Obecnie na fundamentach zamku w parku miejskim stoi klasycystyczny pałac użytkowany przez Starostwo Powiatowe i Urząd Miejski. Po dawnym zamku Kazimierza Wielkiego pozostały jedynie gotyckie piwnice oraz  pozostałości fundamentów zamku w ścianach jednego z dzisiejszych budynków administracji. Wprawne oko może zauważyć również ślady d. fosy w parku miejskim.

Zamek murowany zbudowany był na niewielkim sztucznym wzniesieniu w południowo-wschodniej części ówczesnego Wielunia w obrębie murów miejskich, od strony miasta zabezpieczony był dodatkową fosą łączącą się przez otwory w murze z fosą zewnętrzną. Wzniesiony był na planie zbliżonym do prostokąta, którego jeden bok przylegał do murów miejskich. Był to kompleks pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych oraz murów i baszt obronnych. Brama do zamku była mniej więcej w miejscu, gdzie dziś znajduje się główne wejście do budynku, tzn. od północnego wschodu.

Zagospodarowanie

 

bd.

Zdjęcia

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł